სასწავლო მენიუ და  დიფერენცირებული დავალებები  ისტორიის გაკვეთილზე

ყველა საგანს სწავლების სპეციფიკური ხასიათი გააჩნია. ასეა ისტორიის საგნობრივი დისციპლინის მიმართაც. სპეციფიკური მიზნების მიღწევასთან ერთად მასწავლებელი მუდმივად      ზრუნავს  მოსწავლეთა  ინდვიდიუალური შესაძლებლობების გააქტიურებაზე, მათ აქტიურ ჩართულობაზე საგაკვეთილო პროცესში. ეს ერთ-ერთი ყველაზე საპასუხისმგებლო პროცესია  მასწავლებლის საქმიანობაში. პრობლემის მოგვარების ეფექტურ საშუალებად ითვლება დიფერენცირებული დავალებები, რომელიც მორგებული იქნება მოსწავლის შესაძლებლობებს და საინტერესოც იქნება მუშობის თვალსაზრისით.      მაგალითი

გთავაზობთ ნიმუშს VII კლასის ისტორიის სწავლების კურსიდან. თემაა  „ბრინჯაოს ხანა/ ძველი აღმოსავლეთი“, რესურსი: ისტორია, მოსწავლის წიგნი, კლასი VII, გამომცელობა „დიოგენე”; ე.ს.გ. შედეგები:  სტანდარტით განსაზღვრული შედეგები: სტ. საბ. 1. 2.  4.  7.  8. 9.  11 .

თემატური მიზნების შესაბამისად, მოსწავლეები გაეცნობიან, თუ როგორ გახდა აქემენიანთა სპარსეთი ძველი აღმოსავლეთის სახელმწიფოების და ხალხების დაპყრობის, ადმინისტაციული,  სახელმწიფო მმართველობის, სამხედრო და რელიგიური რეფორმების გატარების შედეგად ძველი აღმოსავლეთის პირველი სახმელეთო იმპერიად; რომელი    ქართველური  ტომი ცხოვრობდა აქემენიანთა სპარსეთის  ორ სატრაპიაში, რომ      კოლხები  ამ სახელმწიფოზე დამოკიდებული ხალხი  იყო, რომ ისინი  სხვადასხვა  რაოდენობის  გადასახადს  იხდიდნენ; რომ ძველი აღმოსავლეთის ქვეყნებში მმართველობის ფორმა  განსხვავებული  იყო, იყენებდნენ სხვადასხვა  დამწერლობას, მოწესრიგებული ჰქონდათ კანონები და განათლების სიტემა, ამ  ქვეყნებისთვის  დამახასიათებელია სხვადასხვა  რელიგია და  მონუმენტური  არქიტექტურა.

თემის საკვანძო კითხვებია: აქემენიანთა სპარსეთი  – პირველი სახმელეთო იმპერია? როგორ აღმოჩნდნენ  ქართველური ტომები აქემენიანთა  სპარსეთის შემადგენლობაში? რატომ არის მნიშვნელოვანი ,,ვიმოგზაუროთ ძველ აღმოსავლეთში’’?

 სამიზნე  ცნებასთან   თემატური ცნების  მიმართება გულისმობს: აქემენინთა სპარსეთი: დრო –  ძველი წელთაღრიცხვა; სივრცე –   აზია, აფრიკა; საზოგადოება –  სოციალური  ფენები; რელიგია –   ზოროასტრიზმი; ძალაუფლება – სახელმწიფო (იმპერია);  ისტორიული კვლევა –  ფაქტი/ინტერპრეტაცია; აქემენინთა სპარსეთი,  ქართველური ტომები:  დრო – ძველი წელთაღრიცხვა; სივრცე აზია, კავკასია,  საქართველო; საზოგადოება –  სოციალური ფენები, ეთნოსი,  გადასახადები; ძალაუფლება –  სახელმწიფო   (იმპერია); ისტორიული კვლევა  –  ფაქტი/ ინტერპრეტაცია; ძველი აღმოსავლეთი:  დრო – ძველი წელთაღრიცხვა; სივრცე – ეგვიპტე,  შუამდინარეთი; საზოგადოება – სოციალური ფენები, კანონები, მსოფლმხედველობა. ძალაუფლება  – სახელმწიფო (სამეფო). ისტორიული კვლევა –   ფაქტი/ინტერპრეტაცია.

შეფასების  ინდიკატორები:  ძველაღმოსავლური ,პერიოდისთვის დამახასიათებელი არსებითი  ნიშნების (დამწერლობა, სახელმწიფოებრიობა, რელიგიური სისტემები,  „კომპლექსური საზოგადოება“) გამოკვეთა;  ძველაღმოსავლური  საზოგადოების (სოციალური ფენები, სახელმწიფო მოწყობა, სამართლებრივი აზროვნება  (კანონები), მეურნეობის  ფორმები, რელიგია და მსოფლმხედველობა) სხვა  ისტორიული ეპოქის საზოგადოებასთან შედარება; დამწერლობისა და სახელმწიფო ინსტიტუტების წარმოქმნის მიზეზებზე მსჯელობა;  სახელმწიფოს წარმოქმნით გამოწვეული კომპლექსური ცვლილებების  დახასიათება და სხვა  ისტორიულ მოვლენებთან მათი შედარება; ძველაღმოსავლური საზოგადოების  (სოციალური ფენები,  სახელმწიფო მოწყობა, სამართლებრივი  აზროვნება (კანონები), მეურნეობის  ფორმები, რელიგია და მსოფლმხედველობა)  თანამედროვე და/ანსხვა ისტორიული ეპოქის საზოგადოებასთან შედარება; ძველაღმოსავლური  პერიოდისთვის დამახასიათებელი არსებითი  ნიშნების (დამწერლობა, სახელმწიფოებრიობა, რელიგიური სისტემები,  „კომპლექსური საზოგადოება”) გამოკვეთა; ძველაღმოსავლური საზოგადოების  (სოციალური ფენები,  სახელმწიფო მოწყობა, სამართლებრივი  აზროვნება (კანონები), მეურნეობის  ფორმები, რელიგია და  მსოფლმხედველობა)  თანამედროვე და/ან  სხვა ისტორიული ეპოქის საზოგადოებასთან  შედარება; დამწერლობისა და  სახელმწიფო ინსტიტუტების წარმოქმნის  მიზეზებზე მსჯელობა;  სახელმწიფოს წარმოქმნით გამოწვეული  კომპლექსური ცვლილებების დახასიათება  და სხვა ისტორიულ  მოვლენებთან მათი  შედარება.

   დიფერენცირებული  დავალების ნიმუში:

I – ძირითადი (სავალდებულო) დავალება:

1. შეასრულე სავარჯიშო: წაიკითხეთ ტექსტი ძველი სპარსეთის იმპერიის შესახებ და შეავსეთ რუკა, სადაც აღნიშნავთ სპარსეთის იმპერიის მთავარ ქალაქებსა და ტომებს.
2. უპასუხე კითხვებს: ა) ვინ იყო კიროს II დიდი და რომელი სამხედრო ლაშქრობები ჩაატარა? ბ) რომელ თანამედროვე სახელმწიფოებს მოიცავს ისტორიულად არსებული  სპარსეთის იმპერია?

II – საშუალო სირთულის დავალება  (არასავლდებულო):

1. შეასრულე სავარჯიშო: მოამზადეთ პრეზენტაცია სპარსეთის შაჰის დარიოს I-ის მიერ გატარებული რეფორმების შესახებ.

1. 1. უპასუხე კითხვებს: ა)  როგორ შეიცვალა სპარსეთის მართვის სისტემა დარიოსის მმართველობის  დროს? ბ) რატომ იყო მნიშვნელოვანი მის მიერ გატარებული  ეკონომიკური რეფორმები?

III – გაფართოებული დონე (არჩევითი დავალება):

კვლევაზე ორიენტირებული დავალება: მოსწავლეებს შეუძლიათ დაამზადონ პროექტი თემაზე „სპარსული კულტურის გავლენა მეზობელ ხალხზე“, სადაც განიხილავენ, რა ეკონომიკური და კულტურული გავლენა მოახდინა სპარსეთმა დაპყრობილ ხალხზე.

უპასუხე შეკითხვებს: ა) რა განსხვავებები იყო სპარსეთის იმპერიის მმართველობასა და სხვა ძველ იმპერიებს შორის? ბ) როგორ ახდენდნენ სპარსელები დაპყრობილი ხალხების ინტეგრაციას?

თემიდან გამომდინარე  შემაჯამებელი დავალების ვარიანტებია:

1. კრეატიული დავალება: მოსწავლეებმა მოამზადონ ილუსტრაცია ან მოდელი, რომელიც ასახავს სპარსეთის კულტურულ ცხოვრებას (მაგალითად, ზოროასტრიზმის რელიგიური სისტემის შესახებ ან აქემენდითა  სასახლეების და სამშენებლო კულტურის შესახებ და ა.შ.).

1. დისკუსია: ჯგუფური სამუშაო თემაზე: „რატომ აღმერთებდნენ სპარსეთში სახელმწიფოს მმართველებს  და რა გავლენა ჰქონდა ამას სახელმწიფოს მაპოლიტიკურ მდგომარეობაზე“?

არ შეიძლება არ აღვნიშნოთ, რომ სწავლის მრავალფეროვანი სტრატეგიებიდან და  მიდგომებიდან   სასწავლო მენიუ, ფორმატის თვალსაზრისით, ეფექტურად ეხმარება მასწავლებელს დასახული მიზნების მიღწევაში, რადგან  ამ დროს ყველაზე მეტად ხდება ყურადღება  გამახვილება  სხვადასხვა უნარების მქონე მოსწავლეთა საჭიროებებზე.

სასწავლო მენიუს ნიმუში მოცემულ თემასთან მიმართებაში:

1. სავალდებულო (ყველა მოსწავლისთვის სავალდებულო) დავალებები, რომელიც დაეხმარება მოსწავლეებს ფაქტობრივი ცოდნის გაღრმავებაში და თემის ძირითადი კონტექსტის გაგებაში:   

1. • • წაკითხული ტექსტის მიხედვით იმუშავეთ კონტურულ რუკაზე:   „სპარსეთის იმპერიის ტერიტორიები და ქალაქები”.
     • კიროს II-ის სამხედრო ლაშქრობების მიმართულებები დაიტანეთ რუკაზე. იპოვეთ, რომელი თანამედროვე ქვეყყნების ტერიტორიებს ემთხვევა ისინი?

2. არასავალდებულო დავალებები (ის მოსწავლეები, რომლებიც აქტიურად არიან ჩართულები და ათვისებული აქვთ ძირითადი მასალა, ამგვარი დავალებით კიდევ უფრო  განამტკიცებს   ანალიტიკურ  უნარებს):

• მოამზდეთ პრეზენტაცია დარიოს I-ის რეფორმების შესახებ.

3. არჩევითი დავალებები (ანუ გაფართოებული დონე, რომელიც  სიღრმისეულ მუშაობას მოითხოვს და მას ძირითადად ირჩევენ მოტივირებული, მაღალი სააზროვნო უნარების მქონე მოსწავლეები):

1. • • მოამზადეთ პროექტი თემაზე „სპარსული კულტურის გავლენა სხვა ხალხზე“.
     • დისკუსიაში მონაწილეობა თემაზე: „რატომ მიიჩნევდნენ სპარსელ მეფეებს ღმერთებად?”.
     • კრეატიული ხასიათის დავალება: მოცემული თემატიკის მიხედვით შექმენით ილუსტრაცია  ან მოდელი.

ამგვარი მიდგომა  საშუალებას მისცემს მოსწავლეებს შეასრულონ სავალდებულო დავალებები, ხოლო სხვა, არჩევითი დავალებები დაეხმარება მათ დამატებითი ცოდნის მიღებაში.

რაც შეეხება შემაჯამებელ დავალებას სასწავლო მენიურ გამოყენებით კონკრეტულ თემასთან მიმართებაში, გამოვიყენოთ სახელმძღვანელოს ავტორების მიერ შემოთავაზებული დავალება, რომლის  პირობაა:   “წარმოიდგინე, რომ ძველ აღმოსავლეთში ცხოვრობ, ბრინჯაოს ხანის რომელიმე ქართველური ტომის ერთ-ერთი წევრი ხარ და ტომის ბელადმა შორეულ მხარეებში სამოგზაუროდ გაგგზავნა. სამხრეთ კავკასიიდან ჯერ შუამდინარეთისკენ გაეშურები, შემდეგ კი ეგვიპტისკენ აიღებ გეზს. დავალება შემდეგში მდგომარეობს: პირველ პირში უნდა აწარმოო დღიური, აღწერო მოგზაურობა, ჩაინიშნო ყველაფერი, რაც ამ ქვეყნებში მოგეწონა და სურვილი გაგიჩნდა, რომ შენი ტომის ბელადს გაუზიარო. დღიურის წარმოების გარდა, კონტურულ რუკაზე დაიტანე შენი მოგზაურობის მარშრუტი (მოსწავლის რვეული, დავ. #17). შეადარე ეს რუკა რეგიონის ფიზიკურ რუკას, მონახე, რომელი მდინარეების, ტბებისა და მთების გავლით თუ გასწვრივ მოგიწევს მოგზაურობა. ეს მონაცემები დღიურის წარმოებისას გამოიყენე”.

მოცემულ დავალებასთან დაკავშრებით ასე შეიძლება გამოიყურებოდეს სასწავლო მენიუ:

1. სავალდებულო დავალებები (მინიმალური დონე, რომელიც მიმართულია საბაზისო უნარების განვითარებაზე):
   • დღიურის წარმოება, რომელშიც  მოსწავლე აღწერს საკუთარ, ვირტუალურ მოგზაურობას შორეულ ქვეყნებში (შუამდინარეთსა და ეგვიპტეში). ყურადღება უნდა გამახვილდეს კულტურულ მახასიათებლებზე, რა მოეწონა, რისი გაზიარება სურს საკუთარი ქვეყნის მმართველებისთვის (აქ შეიძლება ჩანდეს     რიგითი მეთემის როლი;   ქვეყნების კულტურული, გეოგრაფიული და სოციალური მახასიათებლების აღწერა; პირადი მოსაზრებები იქაური ტრადიციების შესახებ და შეფასებები იმაზე, რაც მოგზაურობაში მოსწონდათ და სხვ.).
   • კონკრეტულ რუკაზე მონიშნოს მოგზაურობის მარშრუტი, რომელიც მოიცავს სამხრეთ კავკასიიდან შუამდინარეთამდე მანძლს და შემდეგ ეგვიპტემდე სავალ გზასაც. ეს დავალება დაეხმარება მოსწავლეებს სივრცეში ორიენტაციაში;
   • რუკების შედარება: შეადარე  ფიზიკური რუკა ისტორიულ რუკას, ყურადღება გაამახვილე    მდინარეებზე, ტბებზე და მთებზე, მონაცემები კი შეიტანე   დღიურში.
2. არასავალდებულო  დავალება (ანუ საშუალო სირთულის დავალება, რომელიც ორიენტირებულია  დამატებითი ცოდნის გაღრმავებაზე ):

• კულტურის კვლევა:
• მოსწავლეებს შეუძლიათ უფრო სიღრმისეულად გამოიკვლიონ კულტურული კონტაქტები შუამდინარეთს, ეგვიპტეს და ქართველურ ტომებს შორის: ა)  ის, თუ როგორ აისახებოდა მათი რელიგია, არქიტექტურა და ტრადიციები ქართველურ ტომებზე. მაგალითად, შეადარონ ზიკურატების,  პირამიდებისა და სვანური კოშკების მშენებლობის ტექნიკა; ბ) ზოგადად  შეადარონ ზიკურატები და პირამიდების მშენებლობის წესი  ერთმანეთს; გ) ასევე  რელიგიური სისტემების (შუმერული და ეგვიპტური) და მათი ზეგავლენა ქართველურ ტომებზე;
• მოამზადონ პრეზენტაცია, სადაც გაანალიზებენ, რა ასპექტები შეიძლებოდა შუამდინარეთისა და ეგვიპტის მმართველობითი სისტემიდან გადმოეღოთ ქართველურ ტომებს.

1. არჩევითი დავალებები (გაფართოებული დონის დავალება, რომელიც ხელს უწყობს  ინდივიდუალური და შემოქმედებითი მუშაობის გაღრმავებას ):
   • შექმნან „კულტურული დოკუმენტი“ –  ერთგვარი  სია, ჩამონათვალი   იმ  ნივთების, წესებს ან ტექნოლოგიების შესახებ, რაც მოგზაურობისას შეაგროვეს, დაამახსოვრდათ და  სურთ შთაბეჭდილებები  სხვებსაც გაუზიარონ   (აქ შეიძლება იყოს  არქიტექტურული ხასიათის  ელემენტების ჩამონათვალი, სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკის აღწერა და მათი დასახელებები, რელიგიური რიტუალები და ა.შ.).
   • კულტურული და გეოგრაფიული ანალიზი: გაანალიზონ,  რით განსხვავდება სამხრეთ კავკასიის გეოგრაფიული ლანდშაფტი შუამდინარეთისა და ეგვიპტისგან და როგორ მოქმედებდა ეს გეოგრაფია მათ კულტურულ განვითარებაზე (შესაძლებელია,  შეადრონ მდინარეების როლი, სარწყავი სისტემები, კლიმატური ზონები და სხვ).

როგორ შევაფსოთ მსგავსი დავალებები?

დავალებების შეფასების კრიტერიუმები:

1. სავალდებულო დავალებების შეფასებისას აქცენტს ვაკეთებთ: ა)  დღიურის წარმოებაზე: სწორ  ფაქტობრივ  ინფორმაციაზე, სწორი გეოგრაფიული ტერმინების გამოყენებაზე,   პირადი მოსაზრებებისა და შთაბეჭდილებების  ჩართვაზე; ბ) რუკაზე მუშაობისას – რამდენად სწორადაა მონიშნული მარშრუტი,   ასევე  გეოგრაფიული ობიექტების იდენტიფიკაციაზე;
2. არასავალდებულო დავალებების შეფასებისას  კრიტერიუმია: ა) დამატებითი კვლევის ხარისხი და სიღრმე და ბ) პრეზენტაციის სტრუქტურა და შინაარსი.
3. არჩევითი დავალებების შეფასებისას: ა) კრეატიული პროექტის ორიგინალურობასა  და კულტურულ  მნიშვნელობის წინ წამოწევაზე; გეოგრაფიული და კულტურული ანალიზის უნარზე.

აღნიშნული ფორმატის  მენიუ დაეხმარება მოსწავლეებს ისტორიული მასალების ინტერაქტიულად ათვისებაში და გააძლიერებს მათ უნარებს სხვადასხვა დონეზე.

სასწავლო პროცესში ვიზუალური მასალის ინტეგრაცია შესანიშნავი საშუალებაა მოსწავლეთა ინტერესის გაზრდისთვის.  როგორ  გამოვიყენოთ სასწავლო მენიუ ვიზუალურ მასალაზე მუშაობისას?

საიტნერესო სამუშაოა  ვიზუალური მასალის სასწავლო მენიუ.

ნიმუში:

1. სავალდებულო დავალებები:

• ვიზუალური მასალის აღწერა: მოსწავლეები აღწერენ  ერთ-ერთ  სურათს ან რუკას   (მაგალითად, პირამიდების ან ზოროასტრიზმის  სურათს) და პასუხობენ კითხვებზე:

• რა არის გამოსახული მოცემულ სურათზე? ისტორიული თვალსაზრისით, რატომ არიან ისინი მნიშვნელოვანი?

• რუკის ინტერპრეტაცია: მოსწავლეები მონიშავენ   რუკაზე (მაგალითად, სპარსეთის იმპერიის რუკა)     ძირითად  ქალაქებსა და ტომებს, შემდეგ კი შეადარებენ  მათ თანამედროვე რუკას და უპასუხებენ კითხვებზე:

• რა ცვლილებები მომხდარა საუკუნეების განმავლობაში ამ რეგიონში ეთნიკური თუ პოლიტიკური ნიშნით?
• რომელი ქალაქები ან ტერიტორიები გამოირჩეოდა სპარსეთის იმპერიაში?
• რომელ თანამედროვე ქვეყნებს შეიძლება შეესაბამებოდეს ეს ტერიტორიები?

2. არასავალდებულო დავალებები (საშუალო სირთულე):

• ილუსტრაციის ინტერპრეტაცია: მოსწავლეები აირჩევენ  სურათს  (მაგალითად, პერსეპოლისის ნანგრევებს ან ეგვიპტის პირამიდებს ) და:

• დაწერენ მოკლე ესეს, სადაც გააანალიზებენ, რას ასახავს ეს სურათი და რა კავშირშია ის კულტურასა და რელიგიასთან;
• უპასუხებენ კითხვებზე, რა კულტურულ სიმბოლოს ატარებს ეს ნაგებობა ან მონუმენტი? როგორ გამოიყენებოდა ის ყოველდღიურ ცხოვრებაში ან რელიგიურ ცერემონიებში?

• დროითი ხაზი და კულტურული მემკვიდრეობა:

• მოსწავლეები იმუშავებენ იმუშაონ დროით ხაზზე და დაიტანენ ზედ    ვიზუალური მასალისგან შერჩეულ ნაგებობებს  ან მონუმენტებს და  განალაგებენ მათ  დროის, პერიოდების  მიხედვით;
• უპასუხონ კითხვებზე: ა) რომელ საუკუნეებში აიგო ეს ძეგლები? ბ) როგორ იცვლებოდა არქიტექტურული სტილი დროთა განმავლობაში?

3. არჩევითი დავალებები (მაღალი სირთულე, შემოქმედებითი მიდგომა):

• ვიზუალური მასალის მოდელირება:

• მოსწავლეები შექმნიან   მოდელს ან მაკეტს  ერთ-ერთი ნაგებობის მიხედვით კონკრეტული სურათის მიხედვით   (მაგალითად, ზიკურატს ან სპარსეთის მეფეთა სასახლეს);
• უპასუხებენ კითხვებზე: ა) რა მასალებით და რა ტექნიკით შეიძლება ამ ობიექტის შექმნა? ბ) რა იყო მისი განსაკუთრებული არქიტექტურული ელემენტები?

• მულტიმედიური მასალის შექმნა და  პრეზენტაცია,  სადაც მოსწავლეები  სურათებით, ვიდეოებით ან სხვა მულტიმედიური ელემენტებით ახსნიან თითოეული ნაგებობის კულტურულ და ისტორიულ მნიშვნელობას და ამ დროს უპასუხებენ კითხვებზე:  ა) რა გავლენა იქონია  ამ არქიტექტურულმა ნაგებობამ    მომდევნო ცივილიზაციებზე? ბ) როგორია მათი როლი დღევანდელ ტურისტულ ინდტუსრიაში?

შეფასების კრიტერიუმები მოცემული საკითხისთვის:

1. სავალდებულო დავალებების შემთხვევაში:
   • ვიზუალური მასალის სწორად ინტერპრეტაცია და ისტორიულ კონტექსტთან დაკავშირება.
   • გეოგრაფიული და ისტორიული ობიექტების სწორად მონიშვნა რუკაზე.
2. არასავალდებულო დავალებების შემთხვევაში:
   • კულტურული და რელიგიური თემების ანალიზი.
   • არქიტექტურული სტილის ცვალებადობის გაგება და აღწერა.
3. არჩევითი დავალებების შემთხვევაში:
   • მოდელებისა და მაკეტების ორიგინალურობა და ისტორიულად სიზუსტე.
   • მულტიმედიური პრეზენტაციის ხარისხი და შინაარსის ღრმა გააზრება.

ეს მენიუ დაეხმარება მოსწავლეებს ვიზუალური მასალის გამოყენებით ისტორიული ცოდნის გააზრებაში და მათ შემოქმედებითი უნარების გაღმრავებაში, ამიტომ წარმატებით შეგვიძლია გამოვიყენოთ პრაქტიკაში.