ამას წინათ კვლავ თუმანიშვილის თეატრს ვსტუმრობდი. ადრეც მითქვამს, რომ თეატრის მოტრფიალე ვარ. და სწორედ ეს თეატრი მიყვარს განსაკუთრებით. ჩემს ბავშვობას, დედას და უამრავ კარგ რამეს მახსენებს. იმ ემოციებს მიბრუნებს, რომლებიც იმ შორეულ დროს მეუფლებოდა და ყოველი შაბათ-კვირა დღესასწაულის ტოლფასი იყო. ახლა ვცდილობ, ეს სიხარული თავად ვაჩუქო საკუთარ თავს, მაგრამ გადატვირთული გრაფიკის გამო, ვეღარ ვსტუმრობ ხშირად. ზოგჯერ კი დაღლილობას, მოუცლელობას გვერდზე მოვისვრი ხოლმე და სულის მოსათქმელად ჩემს თეატრს ვაშურებ.
იმ დღესაც ასე იყო. ფესტივალ „საჩუქრის“ ფარგლებში სპექტაკლი „დედა“ გადიოდა. ჯერ სიტყვა „დედაზე“ შემიფართხალდა გული, მერე სპექტაკლის ანოტაციას ჩავხედე და აღმოვაჩინე, რომ… „დედაც და შვილიც“ იტალიური თეატრის ლეგენდა ერმანა მონტანარი იყო. ყველაფერი კი მარკო მარტინელის სასცენო ლექსით იქნებოდა ნათქვამი.
სავსე დარბაზი ერთი საათის განმავლობაში რაღაც იდუმალს შესცქეროდა, სადაც ვიოლონჩელის ნაღვლიანი მუსიკის ფონზე სცენაზე მუხლებზე დამდგარი მხატვარი ჩვენს თვალწინ ხატვით სცენებს ერთი მეორის მიყოლებით აცოცხლებდა.
ფოტო აღებულია თუმანიშვილის კინომსახიობთა თეატრის გვერდიდან
https://www.facebook.com/photo/?fbid=824125273702832&set=a.132200276228672
ავტორი: ილია ბაბურაშვილი
- დედაა, რა თავნება ხარ, ჭაში როგორ ჩავარდი???… კითხულობს მთავარი გმირი და ისეთი ხმის ტემბრი აქვს უნებურად ჟრუანტელი გივლის.
ჰო, ეს ამბავი ჭაში ჩავარდნილ მოხუც დედაზეა, რომელიც უკიდეგანო ჭაში ჩავარდნილა და თავის ბრგე შვილს ამოყვანას სთხოვს. იმას კიდევ დაუჩემებია, წავალ ტექნოლოგიებს მოვიძიებ, რომ მათი მეშვეობით ამოგიყვანოო.
ან კი თავად ჩავარდა დედა ჭაში? აკი, თავადაც ეჭვით არის. იქნებ შენ მკარი ხელიო, შვილს ეკითხება. არა, განგებ არ გენდომებოდა, შენს საქმეებში ჩაფლული, ისე ჩამივლიდი და მხარს გამკრავდი, ვერც კი შემამჩნევდიო. ყველაფერი შემთხვევით მოხდებოდაო, ამართლებს შვილს. შეიძლება კი ჩამაგდე, მაგრამ არა განგებო.
ჩვენც ხომ ვიცით ასეთი შვილები, მოუცლელები, საქმეებში ახლართულები, დროს რომ ვეღარ (აღარ) პოულობენ და დედებს „მარტოობის ჭაში“ აგდებენ? ისინიც სხედან სიმარტოვეში და ელოდებიან, როდის ამოიყვანენ შვილები და ანუგეშებენ.
- დედაა, რა თავნება ხარ… არა, ჭაში რანაირად ჩავარდი? ახლა მე როგორ ამოგიყვანო, ხედავ ქარიშხალი გვიახლოვდება. იჯექი ცოტა ხანს, არ შეგეშინდეს… მე წავალ, ტექნოლოგიებს მოვიძიებ, იქნებ გიშველო რამე.
და მერე ვისი ბრალია, რომ ქარიშხალი გვიახლოვდება? იქნებ ჭაში ჩავარდნილი დედა ჩვენივე „დედაბუნებაა“? თავად, რომ ვკარით ხელი და ჭაში გადავუძახეთ? გავჩეხეთ ტყეები, ვთხარეთ მიწები, მოვწამლეთ წყლები და ჰაერი? ახლა კიდევ დაგვიჩემებია, ტექნოლოგიები გვჭირდება და გადასარჩენადო?
ამასობაში კი ტორნადოები და ქარიშხლები მძვინვარებენ.
ყველაფერი იმით იწყება, რომ ცივი, მშრალი ჰაერის უზარმაზარი მასა სწრაფად გადაადგილდება ნოტიო თბილი ჰაერის მასებისკენ. ნოტიო ჰაერის მასებს შორის სხვაობა ისევე მნიშვნელოვანია, როგორც სხვაობა ტემპერატურას შორის. ცივი და თბილი ჰაერი ერთმანეთს ეჯახება და ნელ-ნელა ზემოთკენ წევს. უბერავს ქარი, ნელ-ნელა აცივდება, ცა ღრუბლებით იფარება, იწყება წვიმა ან თოვლი. თუ თბილი მშრალი ჰაერი სწრაფად ავა ატმოსფეროს ზედა ნაწილში, იქ სწრაფადვე ცივდება და დაბლა იწყებს დაშვებას. თან გზაზე თბილ ნაკადებს ანაცვლებს. თუმცა, თუ ეს ჰაერი დაშვებას ტროპიკულ ადგილებში იწყებს, მაშინ გაჯერდება დიდი რაოდენობის წყლის ორთქლით. ეს ორთქლი კონდენსირდება, წარმოქმნის წყლის წვეთებს. ამ დროს გამოთავისუფლდება ენერგია, რომელიც გარემოს ათბობს. როცა ნოტიო ცხელი ჰაერი ზევით მიდის, კიდევ უფრო ცხელდება, მასში ნესტის კონდენსაციის გამო. ძალიან დიდ სიმაღლეზე ასვლა შეუძლია. წარმოიქმნება მძლავრი აღმავალი ნაკადები, ვერტიკალური ქარები, რომლებსაც, უფრო მაღლა, გარეთ გამოაქვს ეს ნოტიო თბილი ჰაერის მასები. წარმოიქმნება გიგანტური ღრუბლები, რომლებიც შეიძლება ჰორიზონტალურად გაბრტყელდეს. დიდ სიმაღლეზე სხვადასხვა ქარი სხვადასხვა მიმართულებით ქრის და ერთმანეთს ანაცვლებს. ამ ერთმანეთის საპირისპიროდ მორბენალ ქარებს შორის წარმოიქმნება ატმოსფერული მორევი. შეიწოვს მტვერს, ფოთლებს, ტოტებს და ყველაფერს, რასაც კი ზედ გადაუვლის და გაანადგურებს. მით უმეტეს, თუ ტყეებია გაჩეხილი და მთელ ამ მორევს თუნდაც მცირე წინააღმდეგობას ვერაფერი გაუწევს.
სანამ დედა ჭაში ზის, ქვედა დასახლებებს მეწყრები ემტერებიან. დიახ, განა საკუთარ ტყავზე არ გამოვცადეთ ეს საშინელება?
პროცესი მიწის მასების, ქანების ფენის მოწყვეტითა და სიმძიმის ძალის გავლენით მათი გადაადგილებით იწყება. უფრო ხშირად წარმოიქმნება ისეთ ადგილას, სადაც თიხოვანი და ქვიშიან-ხრეშიანი ქანები ერთმანეთს ენაცვლება. სწორედ ქანების წონასწორობის დარღვევა ხდება ხშირად მიზეზი. თავად წონასწორობის დარღვევა კი სილიკატების შემცველი ქანების ეროზიის შედეგია. პროცესს თან დიდი რაოდენობით ნახშირორჟანგის გამოთავისუფლებაც ახლავს თან. Geophysical Research Abstracts ( Bufe, Emberson, Hovius) დაბეჭდილ 2018 წლის კვლევაში ნაჩვენებია, რომ ნიადაგში სულფიდების დაჟანგვა და კარბონატების გამორეცხვა CO2-ის გამოთავისუფლებასა და ეროზიის ინიციირებას იწვევს. ნახშირორჟანგის ჭარბი რაოდენობა კი სათბურის ეფექტს და გლობალურ დათბობას უწყობს ხელს.
ეროზიის მიზეზი შეიძლება წყალი, ქარი ან ნიადაგის ქიმიური შემადგენლობის შეცვლა გახდეს. ეს უკანასკნელი ბუნებრივადაც შეიძლება მოხდეს, უფრო ხშირად კი, ადამიანის საქმიანობის და დაუდევრობის შედეგად ხდება.
და დაბინძურებული წყლები?
წყალში ნარჩენების მოხვედრის კლასიკური გზა შემდეგია: ნაგავსაყრელიდან ან ნარჩენი ნაერთების შეგროვების ადგილიდან ნაერთები მიწისქვეშა წყლებში ჩაირეცხება, შემდეგ კი ნაკადით ზედაპირულ წყლებში მოხვდება. ამ პროცესს წვიმა და ნიადაგის ეროზია აჩქარებს. ზედაპირულ წყლებში მოხვედრისთანავე ნაერთები სხვადასხვა ბიოქიმიურ და ქიმიურ პროცესებში ჩაერთვებიან. მათ შორის არის ჟანგვა-აღდგენა, დალექვა-გახსნა, ჰიდროლიზი და ბიოდეგრადაცია. ნარჩენებში ზოგიერთი ორგანული ნივთიერების არსებობა, მათი გახსნის ალბათობას მკვეთრად ამაღლებს. მაგ. სუფთა წყალში ჰექსაქლორბენზენის 1.8 µg/L (მიკრო გრამი/ლიტრზე) იხსნება; ამავე წყალში, 25 გრადუს ცელსიუსზე, 2.3 µg/L გაიხსნება; სხვა ორგანული ნივთიერებების თანაობისას (მაგ. ანჰიდრიდების) კი 4-4.5 µg/L გაიხსნება.
მერე ეს ნივთიერებები ან კვლავ წყლებში გარდაიქმნება ან მათი ნაწილი აეროზოლებში გადანაწილდება და ჰაერში განაგრძობს მიგრაციას.
აეროზოლებში იგულისხმება მყარი და თხევადი ნაწილაკები. აეროზოლის შემადგენელი ნაწილაკების ატმოსფეროში დარჩენის ხანგრძლივობა მთელ რიგ ფაქტორებზეა დამოკიდებული. უფრო დიდი ზომის ნაწილაკები დიდხანს დარჩებიან, მცირე ზომისები კი მალევე კოაგულირდება უფრო დიდი ზომის ნაწილაკებად. მათ სხვადასხვა სახელწოდება აქვთ, რაც წარმომავალ წყაროზეა დამოკიდებული.
მყარი ნაწილაკები შეიცავენ ნახშირს, ვერცხლის იოდიდს, საწვავის წვის პროდუქტებს, ზღვის მარილის ნაწილაკებს. უფრო დიდი ზომის ნაწილაკები ცემენტის, ქარის მიერ მოტანილი ნიადაგის, ფეროშენადნობის წარმოების მტვერს შეიცავენ. თხევადი ტიპის მასალაში წვიმის წვეთებიცაა, ასევე ნისლი და გოგირდმჟავას კვამლი. ზოგიერთი ნაწილაკი ბიოლოგიური წარმომავლობისაა. მათ მიეკუთვნება ვირუსები, ბაქტერიები, ბაქტერიების და სოკოების სპორები, მტვერი. მასალა შეიძლება იყოს ორგანული ან არაორგანული, ორივე მათგანი ატმოსფეროს სერიოზულ დამაბინძურებელს წარმოადგენს.
დედა ჭაში ზის და შვილს ელოდება…
- შვილოოო, შენ ჩამოდი და შიშველი ხელებით ამომიყვანე აქედან. დაბლა ჭა ვიწროვდება და გაგიჭირდება, მაგრამ ფრთხილად თუ ჩამოხვალ, გაუძლებ, შვილოო.
შვილი კი არსად ჩანს… ტექნოლოგიების მოსაძებნად არის წასული, დედა რომ ამოიყვანოს.
მანამდე კი დედა იქ არის, დაბლა, ბედზე არ წუწუნებს და სწამს, რომ შვილს არ სურდა მისი იქ ჩაგდება…
უბრალოდ,
ყველაფერი შემთხვევით მოხდა!…
