ხუთშაბათი, მარტი 28, 2024
28 მარტი, ხუთშაბათი, 2024

სულთა დაახლოება – ანრი ბერგსონი

ანრი ბერგსონი ვერ დაესწრო 1927 წლის 10 დეკემბერს სტოკჰოლმის, “გრანდ-ოტელში” ნობელის პრემიის გადაცემასთან დაკავშირებით გამართულ ბანკეტს, მის მიერ გამოგზავნილი წერილი წაიკითხა ფრანგმა დესპანმა არმან ბერნარმა.

მსურს ვისარგებლო შემთხვევით, რათა შორიდან მაინც სიტყვიერად გადმოგცეთ ის გრძნობები, რომელსაც განვიცდი. ნება მომეცით, ჩემი ხმა ფრანგი დესპანის, ბ-ნ არმან ბერნარის მეშვეობით მოგაწვდინოთ, რომელმაც თავაზიანად იკისრა ამ მისიის შესრულება. მთელი გულით ვუხდი მადლობას შვედეთის აკადემიას, რომელმაც უდიდესი პატივი მომაგო, პატივი, რომელსაც არათუ არ ველოდი, ამაზე ფიქრსაც ვერ გავბედავდი. მე მით უფრო ვხვდე­ბი მის მნიშვნელობას და, ამასთან, მით უფრო მეტად ვღელავ, როდესაც ვაცნობიერებ, რომ აღნიშნული ჯილდო, რომელიც, ჩემი სახით, ფრანგ მწერალს მიანიჭეს, შეიძლება განვიხილოთ, როგორც საფრანგეთის მიმართ სიმპათიისა და კეთილგანწყობის ნიშანი.

პრესტიჟი ნობელის პრემიისა აიხსნება მრავალი მიზეზით, მაგრამ, უპირველეს ყოვლისა, მისი ორმაგი თვისებით – იდეალის­ტურითა და ინტერნაციონალურით: იდეალისტურით, რამეთუ იგი მაღალი იდეებით შთაგონებული ნაწარმოებებისთვისაა განკუთვნილი, და ინტერნაციონალურით, რადგანაც მისი მინიჭება ხდება სხვადასხვა ქვეყნის მიღწევათა საგულდაგულო შესწავლისა და მთელი მსოფლიოს ინტელექტუალური მოღვაწეობის შეჯამების შემდეგ. ყოველგვარი მეორეხარისხოვანი მოსაზრების უარყოფით, – აქ მნიშვნელობა მხოლოდ სულიერ ღირებულებებს ენიჭება, – მსაჯულნი გონებით გადადიან იმ სფეროში, რომელსაც ფილოსოფოსები “გონის საზოგადოებას” უწოდებენ, რითაც მათ ზედმიწევნით მოჰყავთ სისრულეში ფონდის დამაარსებლის ჩანაფიქრი. თავის ანდერძში ალფრედ ბერნჰარდ ნობელი აცხადებს, რომ სურს ემსახუროს იდეალიზმსა და ხალხთა შორის ძმობის დამკვიდრების საქმეს. მან ზუსტად განსაზღვრა თავისი მიზანი, როდესაც ლიტერატურისა და სამეცნიერო მოღვაწეობისათვის დაწესებულ ჯილდოებთან ერთად დააწესა “მშვიდობის პრემიაც”.

ეს დიდი ჩანაფიქრი იყო იმ გენიალური გამომგონებლისა, რომელიც, როგორც ჩანს, არ იზიარებდა თავისი დროის ერთ ძალზე გავრცელებულ ილუზიას. XIX საუკუნეში, რომელმაც ტექნიკურ გამოგონებათა სფეროში არნახული აღმავლობა მოიტანა, ძალზე ხშირად გამოთქვამდნენ ვარაუდს, რომ ამ გამოგონებებს, მატერიალურ მიღწევათა უბრალო დაგროვების გზით, უნდა აემაღლებინა კაცობრიობის ზნეობრივი დონეც. მაგრამ ისტორიულმა გამოცდილებამ გვიჩვენა, რომ საზოგადოების ტექნიკური პროგრესი ჯერ კიდევ არ უზრუნველყოფს ამ საზოგადოების წევრთა ზნეობრივ სრულყოფილებას, ხოლო იმ მატერიალურ რესურსთა გამრავლებას, რომელსაც ფლობს კაცობრიობა, თან სდევს დიდი საფრთხეებიც, თუკი ამ პროცესს არ ახლავს შესაბამისი სულიერი ძალისხმევანი. ჩვენ მიერ შექმნილი მექანიზმები ხელოვნური ორგანოებია, რომელიც ბუნებრივ ორგანოებს ერწყმის, მათ გაგრძელებას ქმნის და, ამგვარად, ადამიანის, კაცობრიობის სხეულს აფართოებს. იმისათვის, რათა მთლიანად ამოივსოს სხეული და მოხდეს მისი მოძრაობების მართვა, აუცილებელია, რომ, თავის მხრივ სულიც გაფართოვდეს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, წონასწორობა დაირღვევა და ჩვენ სერიოზულ პრობლემებს შევეჯახებით როგორც სოციალურს, ასევე პოლიტიკურს, ეს პრობლემები კი სხვა არაფერია, თუ არა ანარეკლი იმ დისპროპორციისა, რომელიც არსებობს ადამიანის სულსა – რომელიც ისეთივე დარჩა, როგორიც იყო – და კოლოსალურად გაზრდილ სხეულს შორის. აი, ყველაზე განსაცვიფრებელი მაგალითიც: თითქოს ისე ჩანდა, რომ ორთქლისა და ელექტრობის გამოყენებას, მანძილის შემცირებასთან ერთად, თავისთავად მოჰყვებოდა ხალხთა ზნეობრივი დაახლოება. დღეს ჩვენ ვიცით, რომ ეს ასე არაა და რომ ანტაგონიზმი არათუ არ გამქრალა, არამედ შეიძლება უფრო გაღრმავდეს კიდეც, თუკი არ იქნა სულიერი პროგრესი და მგზნებარე სწრაფვა ძმობისკენ. სულთა დაახლოებას ხელს უწყობს საზოგადოებრივი ინსტიტუტები, რომელნიც თავიანთი არსით ინტერნაციონალურია და რომელთაც იდეალისტური სულისკვეთება აერთიანებს. სწორედ ასეთად მესახება ნობელის ფონდი.

გასაკვირი არაა, რომ ალფრედ ნობელის ჩანაფიქრი დაიბადა და განხორციელდა ისეთი მაღალი ინტელექტუალური კულტურის მქონე ქვეყანაში, როგორიც შვედეთია, იმ ხალხის წიაღში, რომელიც განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობდა ზნეობრივ საკითხებს, რომელიც მიხვდა, რომ მათ გადაწყვეტაზეა დამოკიდებული ყველა სხვა პრობლემის გადაჭრა, ხალხისა, რომელმაც – თუნდაც ერთი მკაფიო მაგალითით რომ ცხადვყოთ – პირველმა გააცნობიერა, რომ პოლიტიკური პრობლემები მეტწილად აღზრდის პრობლემებიდან იღებს სათავეს.

ამგვარად, ნობელის ფონდის მნიშვნელობა მით უფრო გრანდიოზულ მასშტაბს იძენს, რაც უფრო ღრმა აზრს დავინახავთ მის ამოცანებში და ამიტომ პატივი, რომელიც წილად მხვდა ნობელის პრემიის სახით, მით უფრო ღირებული და წონადია. ამ პრემიის მნიშვნელობას მე მთელი სიგრძე-სიგანით ვაცნობიერებ. აი, ეს გახლდათ, რაც მსურდა მემცნო ფრიად პატივცემული აუდიტორიისათვის, ახლა კი ნება მიბოძეთ იმით დავამთავრო, რითიც დავიწყე და კიდევ ერთხელ გამოვხატო ჩემი თქვენდამი ღრმა მადლიერება.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი