გვერდის პარტნიორია გამომცემლობა “ინტელექტი”
– თქვენი წიგნების რეცენზიებს თუ კითხულობთ ხოლმე?
– დიახ, ვკითხულობ.
– რა აზრისა ბრძანდებით “სამოთხის” გამო “ნიუ-იორკ თაიმსში” დაბეჭდილ მიჩიკო კაკუტანის მკვეთრად უარყოფით რეცენზიაზე?
– ამ წიგნსა და მის მნიშვნელობაზე განსხვავებული მოსაზრებები რომ გაჩნდებოდა, წინასწარ ვიცოდი. ვფიქრობდი, იქნებ, ამა თუ იმ თვალსაზრისის გამოქვეყნების შემდეგ ზოგიერთმა მკითხველმა უფრო ჩაღრმავებით წაიკითხოს-მეთქი… “ნიუ-იორკ თაიმზის” ყოველდღიურ მიმოხილვაში “სამოთხე” საკმაოდ უსიამოვნოდაა ნახსენები. უფრო სწორი იქნებოდა მეთქვა – რეცენზია არ იყო კარგად დაწერილი. უსიამოვნო რეცენზიით გამოწვეული გულისტკივილი დიდხანს არ მიგყვება; ცუდად დაწერილი რეცენზია კი ძალზე შეურაცხმყოფელია. ავტორმა დრო ვერ გამონახა ამ წიგნის გულდასმით წასაკითხავად.
– როგორ გგონიათ, თავდასაცავად ხომ არ სჯობს, კაცმა საერთოდ არ უგდოს ყური კრიტიკოსებს?
– მაგას ვერ შეძლებს.
– გჭირდებათ კი იმის ცოდნა, რასაც ამბობენ?
– ზოგიერთ მწერალს მიაჩნია, რომ მათი ჯანმრთელობისთვისაც და შემოქმედებითი პროცესისთვისაც უმჯობესია, საერთოდ არ ჩაიხედონ რეცენზიებში; ან ამორჩევით იკითხონ, რადგან ზოგიერთ მათგანზე გული ერევათ. ჩემთვის მიუღებელია ამგვარი იზოლაცია. ძალიან მაინტერესებს, როგორ აღიქვამენ ამ ქვეყანაში აფრიკულ- ამერიკულ ლიტერატურას, რას წერენ მასზე, როგორ განიხილავენ. ჩვენ გრძელი, მძიმე ბრძოლა გამოვიარეთ და ჯერ კიდევ ბევრი რამაა გასაკეთებელი. განსაკუთრებით მაინტერსებს, როგორ განიხილავენ და იგებენ ქალების პროზას. ამას ყველაზე უკეთესად საკუთარ წიგნებზე დაწერილი რეცენზიების კითხვისას გავიგებ. რეცენზიები სულაც არ არის იმაზე, რასაც მე ვწერ, არაფერი ესაქმებათ ჩემს ნამუშევრებთან. არც ისეთი თავგზაარეული ქალი ვარ, რომ სხვების ნალაპარაკევით ვიმსჯელო ჩემს რომანებზე ან ვინმეს დავეკითხო, ესა თუ ის ნაწარმოები როგორ უნდა გამეკეთებინა, რას მივაღწიე- მეთქი. ასე რომ, რეცენზიებს ჩემზე დიდი გავლენა არა აქვთ, მაგრამ ძალიან მაინტერესებს ზოგადი მოსაზრებები. ხშირად უცნაურ და თავშესაქცევ რასმე წააწყდებით ხოლმე.
– “სამოთხეს” ფემინისტური რომანი უწოდეს. ეთანხმებით ამ მოსაზრებას?
– არავითარ შემთხვევაში. მე არაფრით არ დავწერდი “-ისტურ” რომანს. საერთოდ არ ვწერ “-ისტურ” რომანებს.
– ასე შორს რატომ გიჭირავთ თავი ფემინიზმისაგან?
– იმიტომ, რომ თავისუფალი ვიყო, შეძლებისდაგვარად. მე არ შემიძლია ჩაკეტილი მდგომარეობის ატანა, ამას ვერ გავუძლებ. მწერლობაში თუკი რამე გამიკეთებია, უფრო მეტყველების განვითარებისა და გახსნისათვის, ვიდრე მის ჩასაკეტავად; მიყვარს ღია კარები, ხანდახან წიგნსაც არ ვხურავ ხოლმე – ბოლოს ღიას ვტოვებ, ხელახალი ინტერპრეტაციისთვის, გადამოწმებისთვის; ცოტაოდენი ორაზროვნებისთვის. მძულს და მეზიზღება ჩაკეტილი ჩარჩოები. ეს, ალბათ, გააწბილებს იმ მკითხველებს, ვისაც ჰგონია, რომ რაღაც ფემინისტურ ტრაქტატებს ვწერ. არ მომწონს პატრიარქატი, მაგრამ სულაც არ ვფიქრობ, რომ ის მატრიარქატით უნდა შეიცვალოს. ვფიქრობ, რომ ყველაფერი სამართლიანად უნდა გადავწყვიტოთ. ყველაფერს ფართოდ უნდა გავუღოთ კარი. ადვილია წიგნისთვის ფემინისტური იარლიყის მიკერება მხოლოდ იმიტომ, რომ პერსონაჟებს შორის ქალები სჭარბობენ. ამგვარი განმარტებები არ სჭირდებათ თეთრკანიან მამაკაც მწერლებს. არავინ ამბობს, სოლჟენიცინი მხოლოდ რუსებზე წერს, რა ემართება, რატომ ვერმონტზე ხმას არ იღებსო. ვერავინ ვერ შეამჩნევს, რომ ესა თუ ის წიგნი მამაკაცებითაა სავსე და სულ ერთი-ორი ქალია გამოყვანილი. კაციშვილი არაფრად აგდებს, რომ ჰემინგუეის ძალიან უჭირს ქალებზე წერა. ამაზე თვალსაც არავინ ახამხამებს.
– “სამოთხეზე” იმასაც ამბობენ, ძნელი წიგნიაო.
– ეგ ყოველთვის მაოგნებს – სულს მიხუთავს – როცა მეუბნებიან, ძნელი წასაკითხავიაო; სკოლაში აღარავინ ლაპარაკობს ჩავლილ ამბებზეო.
– ყმაწვილქალობაში რამეს ნიშნავდა თქვენთვის სიტყვა “ფემინიზმი”? თუ საკუთარი თავის შეცნობისას იგრძენით, რომ ჯერ შავკანიანი ბრძანდებით, და მერე – ქალი?
– მგონი, ერთმანეთს მივუსადაგე ეს ორი სიტყვა: ზანგი და ფემინისტი. მე ძალიან უხეში და აგრესიული შავკანიანი ქალების გარემოცვაში ვიზრდებოდი. მიაჩნდათ, რომ უნდა ემუშავათ, შვილები გაეზარდათ და ოჯახს გასძღოლოდნენ. უსაშველოდ ბევრს მოითხოვდნენ და ელოდნენ თავიანთი ქალიშვილებისგან და არანაირ შეღავათს არ გვიწევდნენ. არასოდეს აზრად არ მომსვლია, რომ ეს ფემინისტობაა. დედაჩემი ხშირ-ხშირად შეივლიდა ხოლმე პატარა ქალაქის ახლად გახსნილ თეატრში, რათა ეგრძნო, რომ ამ ქალაქის ნაწილი იყო, ერთ- ერთი მკვიდრი. აქ შავკანიანებიც ცხოვრობდნენ და თეთრკანიანებიც. თეატრის გახსნისთანავე შევიდოდა, ნახავდა, როგორი ადგილი მისცეს, მიიხედ-მოიხედავდა და აყალ-მაყალს ატეხდა. ასე ხდებოდა ყოველდღე. არც ის მომსვლია აზრად არასოდეს, რომ თავი უნდა დაენებებინა მთელ ქვეყანასთან დაპირისპირებისთვის. ის ფაქტი, რომ ქალი იყო, არ აკავებდა, არ ზღუდავდა. ისიც უნდა სცოდნოდა, რა შეიძლებოდა მომხდარიყო კინოში, სადაც მისი შვილები – ზანგი ბავშვები – დადიოდნენ და გოგონების ბედიც ისევე აღელვებდა, როგორც ბიჭებისა. მოგვიანებით ამას ფემინისტური ქცევა დაერქვა. მე ბევრი რამ გადამხდა ამ დეფინიციებთან დაკავშირებით. რამდენიმე წერილიც დავწერე ამის გამო; დავწერე “სულა”, რომელიც ემ- ყარება ახალ იდეას: ქალებმა ერთმანეთს მეგობრობა უნდა გაუწიონ. საზოგადოებაში, სადაც მე ვიზრდებოდი, იყვნენ ქალები, რომლებსაც მამაკაცთან ყოფნას ხანდახან მეგობარ ქალებთან ერთად ყოფნა ერჩივნათ. ისინი მართლაც “დები” იყვნენ.
– მეგობრობთ თუ არა მწერალ ქალებთან? როგორ გგონიათ, გჭირდებათ ასეთი ურთიერთობები?
– მყავს რამდენიმე მეგობარი მწერალი, მაგრამ მათთან იმიტომ ვმეგობრობ, რომ არაჩვეულებრივი ადამიანები არიან. ვფიქრობ, მეგობრობა საერთოდ მწერლის ცხოვრების თვისებაა. ჩემი აზრით, საინტერესოა, რომ, როცა ზანგმა ქალებმა სახელის მოხვეჭა დაიწყეს, იმ დროს არსებობდა გამოუთქმელი, ხელშეუხებელი წესი: არასოდეს დაბეჭდოთ ერთმანეთის ლანძღვა-გინება. ცხადია, თავისუფლები ვიყავით და შეგვეძლო, დაგვეწუნა ერთმანეთის ნაწარმოებები, მაგრამ არავინ მონაწილეობდა თამაშში “ვინ აჯობებს”. საუცხოოა, რომ ჩვენ შორის არ არსებობდა ჯიბრი. ახლა დროდადრო ვკითხულობ, აკრიტიკებს ზანგი მიმომხილველი ქალი ზანგ მწერალ ქალს. ჩვეულებრივ, ამას არაფერი აქვს საერთო კულტურულ კრიტიკასთან. ადრე იცოდნენ, რომ მწერლობა ის სფეროა, სადაც ადგილი ყველას ეყოფა.
– წლების განმავლობაში შეიცვალა რამე კრიტიკაში? თქვენი წიგნები უკეთესად ესმით?
– დიახ. უფრო კარგად ესმით, უფრო კარგად გრძნობენ. მოიშორეს სიზარმაცე. ერთ დროს ჩემსა თუ სხვა ზანგი მწერლების წიგნებს განიხილავდნენ, როგორც სოციოლოგიურ აღმოჩენებს. როგორ არის წარმოდგენილი ზანგების ოჯახი – კარგად თუ ცუდად? მახსოვს, ერთხელ “ნიუ-იორკში” დაიბეჭდა რეცენზია ჩემს რომანზე “მიჯ- ნური”. ავტორმა ძალიან ბევრი ილაპარაკა ბილ ქოზბის სატელე- ვიზიო გადაცემაზე – იქაური ზანგების ოჯახი შეადარა ჩემს რომანში აღწერილ ოჯახს. ეს ამაზრზენი იყო. ერთხელ კიდევ “ნიუ-იორკ რევიუ ოფ ბუქზში” დაიბეჭდა წერილი, სადაც საუბრობდნენ ჩემსა და კიდევ ორი ზანგი მწერლის წიგნებზე. ჩვენ სამნი ერთნაირს არაფერს ვწერდით, მაგრამ ერთ გუდაში გვიკრეს თავი ჩვენი ფერის გამო. ბოლოს ავტორმა სცადა გაერკვია, სამი წიგნიდან რომელი იყო უკეთესი და ერთი ამოირჩია, რომელიც, იქნებ, მართლაც საუკეთესო იყო; მაგრამ მიმომხილველი თავის არჩევანს იმით ასაბუთებდა, რომ იმ წიგნში, თურმე, პერსონაჟები ყველაზე უფრო ჰგავდნენ “ნამდვილ” ზანგებს. ეს ნამდვილად დამთრგუნველი იყო.
– პრინსტონში წერას ასწავლით. შეიძლება ამის სწავლება?
– ჩემი აზრით, შეიძლება წერის ზოგიერთი ასპექტის სწავლება. ცხადია, ვერ ივარაუდებთ, რომ ხედვას ან ტალანტს ასწავლით, მაგრამ შეგიძლიათ ასწავლოთ ამ სამყაროში გაშინაურება.
– ან გულახდილი საუბარი?
– მანდ ბევრს ვერაფერს ვასწავლი. მაგ საქმეში ძალიან უხეში ვარ. ვეუბნები: ეს უნდა გააკეთოთ და მორჩა. სულაც არ მინდა, ვუსმინო, როგორ წუწუნებს ვინმე, ეს რა ძნელი საქმეაო. ამის პატიება არ შემიძლია, ვისაც ოდესმე რამე დაუწერია, უზარმაზარი ძალისხმევით აკეთებს ამას; სხვათა შორის, მეც. ჰოდა, სასაცილოა წუწუნი, ამას ვერ ავიტანო. შემიძლია, თვალი ვადევნო, როგორ ფიქრობენ ახალგაზრდები, როგორ ვითარდება მათი ენა, გეზი მივცე, რაღაც შევთავაზო. ამის გაკეთება შემიძლია. თან ძალიან კარგად. მიყვარს ხელნაწერზე მუშაობა.
– თქვენ ერთდროულად ბრძანდებით გამომცემელიც, მწერალიც, დედაც. როგორ ახერხებთ ამას?
– ახლა, უკან რომ ვიხედები და ის წლები მახსენდება, ყოველდღე სამსახურში რომ დავდიოდი და ჩემი შვილები პატარები იყვნენ, თვითონაც მიკვირს, როგორ ვართმევდი თავს ყველაფერს. რატომ ვაკეთებდი სამ საქმეს ერთდროულად? ნაწილობრივ იმიტომ, რომ ვიცოდი – მარჩენალი ვიყავი და ოჯახისთვის უნდა მიმეხედა. მა- გრამ წერა მხოლოდ ჩემი იყო, ამას მალულად ვაკეთებდი, მთელი ქვეყნისგან მალულად.
– მაშ, როდისღა წერდით?
– უთენია, სანამ დანარჩენები წამოიშლებოდნენ. ღამე მაინცდამაინც ყოჩაღად ვერა ვარ. ბევრს ვერაფერს ვაკეთებ, მაგრამ დილით ძალიან ადრე ვდგები. ჰოდა, ვწერდი დილაობით, ვწერდი შაბათ-კვირას. ზაფხულობით ბალღები ჩემს მშობლებთან, ოჰაიოში, დადიან, ჩემი დაც იქ ცხოვრობს, მთელი ჩემი ოჯახი იქაა – და მთელ ზაფხულს წერას ვუთმობდი. ასე ვახერხებდი რაღაცას. ახლა, როცა ვფიქრობ, თუ როგორ ცხოვრობენ ნორმალური ქალები, როგორ აკეთებენ რამდენიმე საქმეს ერთდროულად… მეც ასე ვიყავი. აკეთებენ ყველაფერს, რისი გაკეთებაც შეუძლიათ. თანდათანობით დროის გამოყენებასაც სწავლობ. ჭურჭლის გასარეცხავად გონება არ გჭირდება. ჰოდა, თან რეცხავ და თან შენს საქმეზე ფიქრობ. მეტროშიც ასეა. უამრავი ლიტერატურული პრობლემა გადამიწყვეტია, პერსონაჟებზე მიფიქრია გაჭედილ ვაგონში. ამ დროს ხანდახან რაღაც მართლა კარგი მოგაფიქრდება ხოლმე. სამსახურიდან დაბრუნებული ჩაინიშნავ და აღარ გავიწყდება. ძალიან მძაფრი შინაგანი ცხოვრებით ვცხოვრობდით, მეც და ჩემი პერსონაჟებიც, რადგან ცხოვრება დუღდა. ახლა ასე აღარა ვარ. ბევრ საქმეზე კი მაქვს ხელი მოკიდებული, მაგრამ გარეთ ისე ხშირად აღარ გავდივარ.
– თუ არ ვცდები, “თაიმსში” განაცხადეთ, “სამოთხეში” კიდევ ბევრი სამუშაოაო…
– ჩემს ნაწარმოებებს ყოველთვის ამ თვალით ვუყურებ, ასევე ყველა წიგნს. წლები რომ გაივლის, ვკითხულობ და ვამბობ…
– “ესა და ეს უნდა გამეკეთებინა…”
– ან “ესა და ეს არ უნდა გამეკეთებინა…” მუდამ ასეა.
– ერთმა მეგობარმა დამაბარა, ჰკითხე ერთი ტონი მორისონს, ასე რამ გააბრაზაო.
– იცით რა, ბრაზი ერთხანს გამიქრა. ძალიან უცნაურია. ამ ზაფხულს ვიღაცას ვეუბნებოდი, აფორიაქებული ვარ, თვალსა და ხელს შუა ვიცვლები და არ ვიცი, რას მივაწერო-მეთქი. მაშინ ბრაზიც გაქრა. ძალიან ვდარდობდი. ახლა ისევ გავბრაზდი იმ გოგოს გამო, ჩემს წიგნში რომ მყავს. ერთი კია – პირად ცხოვრებაში ასეთი რისხვა არავის გამოუწვევია, რადგან ადამიანებზე კი არ ვბრაზობ, რაღაცის გამო გავბრაზდები ხოლმე; მერე დავჯდები და მუშაობას ვიწყებ.
– თანამედროვე ავტორებიდან ვის ნაწარმოებებს კითხულობთ?
– ჰოო… მარკესს ყოველთვის თვალს ვადევნებ და მის დაწერილს ყველაფერს ვკითხულობ. პიტერ ქერეის ერთგული მკითხველი ვარ. ფინჩონს ვკითხულობ. კიდევ ვისა? ჯამაიკა კონსაიდსა აქვს ახალი წიგნი, ჯერ არ წამიკითხავს, მაგრამ უნდა წავიკითხო. მომწონს მისი ნაწარმოებები, ვკითხულობ და ვნებივრობ, ერთდროულად ბასრიცაა და ლამაზიც.
– აფრიკაში ნამყოფი ხართ?
– არა.
– გული არ მიგიწევთ?
– ძალიან.
– როგორ გგონიათ, ეს მნიშვნელოვანი მოგზაურობაა შავკანიანი ამერიკელებისათვის?
– არ ვიცი. ჩვენ ისე რომანტიულად წარმოგვიდგება იქაურობა. სწორედ ამ მიზეზით, იქნებ, მართლაც მნიშვნელოვანი იყოს. ისე იოლად გვითრევს მითი – ისტორია – იგავი. სენეგალში მინდა წასვლა, რადგან ოსმან სემბინმა დამპატიჟა. ძალიან მინდა. სამხრეთ აფრიკაშიც მინდა, იქიდანაც მივიღე რამდენიმე მიწვევა.
– თითქოს 1776 წელი იყოს, ზანგები რომ არჩევანს აკეთებდნენ . . .
– უკვე გადაწყვეტილი მაქვს. მგონი, ახლა შევძლებ მოგზაურობას. ეს არც სამუშაოდ წასვლა იქნება, არც სხვა რამე, რასაც მთელი სიცოცხლე ვაკეთებდი. უბრალოდ წავალ, დავჯდები, მივიხედ-მოვიხედავ და ვიმუსაიფებ.
