გვერდის პარტნიორია გამომცემლობა “ინტელექტი”
ისააკ ბაშევიჩ ზინგერი დილაობით წერდა ხოლმე. შუადღისას სასეირნოდ ბროდვეიზე გადიოდა. გამზირზე სადმე ვეგეტარიანულ კერძს მიირთმევდა და მერე ჩიტებს აჭმევდა. ჯიბით საბანკო წიგნაკს და ათასობით დოლარს ატარებდა – ვინ იცის, ნიუ იორკიდან გაქცევა დამჭირდესო. სჯეროდა, რომ “ეს” შეიძლებოდა კიდევ ერთხელ მომხდარიყო.
ზინგერი პოლონეთში, ვარშავის მახლობელ სოფელ რაძიმინში, დაიბადა 1904 წელს. აღმერთებდა ძმას, მწერალ ისრაელ ჯოშუა ზინგერს; მის კვალს გაჰყვა და მწერლობას მიჰყო ხელი. ისააკ ზინგერი ჰიტლერულ რეჟიმს გამოექცა და 1935 წელს ამერიკაში ჩავიდა. ჯიბეში ერთი პენიც კი არ ჰქონდა და ერთადერთი ინგლისური ფრაზა იცოდა. ამერიკაში თავისი ძმის მოულოდნელმა სიკვდილმა და, საერთოდ, ევროპაში თავისი სამყაროს განადგურებამ მძიმე დაღი დაასვა. შვიდი წლის განმავლობაში არაფერი დაუწერია, მაგრამ მერე ისევ დაიწყო წერა… და თანამედროვეობის ერთ-ერთი ყველაზე ნაყოფიერი მწერალი გახდა. მისი მისიაა: უკვდავყოს ებრაელთა სამყარო.
ზინგერი ამბობდა, ორ კერპს ვემსახურებიო – ლიტერატურასა და სიყვარულს, თუმცა ესეც მისი სიტყვებია: “ღვთის რწმენის მოთხოვნილება ისეთივე ძლიერია, როგორც სექსის მოთხოვნილება”.
კრიტიკოსები “ებრაელ შეჰერეზადას” ეძახდნენ. ყოველკვირეულ გაზეთ “ფორვარდის” ყოველ ნომერში ერთი-ორ მოთხრობას ან ფრაგმენტს ბეჭდავდა 40 წლის განმავლობაში. გამოქვეყნებული აქვს 45 ტომი – მოთხრობები, რომანები, საბავშვო ზღაპრები, პიესები, მემუარები. შვედეთის აკადემიამ ნობელის პრემია 1978 წელს მიანიჭა.
როდესაც უკანასკნელად აძლევდა ინტერვიუს, ზინგერი თავის ბინაში იჯდა, ბროდვეიზე, ფანჯრიდან შემოსული ნაცრისფერი შუქის ჩარჩოში მზე ჩადიოდა, შაბათი ახლოვდებოდა.
– თქვენს მოთხრობებსა და ინტერვიუებში ჩანს, რომ გწამთ: ადამიანებში ცოცხლობს თავისუფალი ნება, თუმცა…
– მწამს, რომ ადამიანებში არსებობს თავისუფალი ნება. მეტსაც გეტყვით: ისიც კი მწამს, რომ ცხოველებშიც არსებობს უმაღლესი აზრი ან თავისუფალი ნება.
– თუმცა ისიც ცნობილია, რომ სულებისა და დემონების არსებობაც გწამთ. თქვენს ნამუშევრებში ჭინკები ღუპავენ ადამიანებს: მათ წინააღმდეგ მათივე ვნებებს იყენებენ – სექსს, სიყვარულს, ფულს და ღვთის შეცნობის ვნებასაც კი.
– ვიტყოდი, რომ მწამს თავისუფალი ნება და ამავე დროს, მწამს ბედისწერა. ეს თითქოს შეუსაბამობას ჰგავს, მაგრამ ასე არ არის. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, არაფერი – არც ჩვენი ვნებები და არც სხვა რამ – ჩვენ არ შეგვიქმნია. ყველაფერი უფრო მაღალმა ძალებმა შექმნეს. ამავე დროს, არჩევანის გაკეთებაც შეგვიძლია; ჩვენ უნდა არჩევანი გავაკეთოთ სიკეთესა და ბოროტებას შორის. ასე რომ არ იყოს, ვერ ვიარსებებდით.
– ერთ ინტერვიუში ბრძანეთ, რომ თავისუფალი ნება უფლის მიერ ჩვენთვის ნაბოძები ერთ-ერთი უდიდესი წყალობაა, მაგრამ ჩვენ ვერ ვიყენებთ. როგორ უნდა გამოვიყენოთ ეს წყალობა?
– მოგახსენებთ. ჩვენ უნდა შევძლოთ გადაწყვეტილებების მიღება და შესრულება, ბოლომდე მიყოლა. არ კმარა გადაწყვეტილებების მიღება. მთავარია მათი ბოლომდე მიყოლა. ათი მცნება იყო ერთგვარი გადაწყვეტილება, რომელიც მიიღეს მოსემ და სხვა ებრაელებმა. ჩვენ ვერ შევასრულეთ ეს მცნებები. ხშირად სრულიად საპირისპიროდ ვიქცეოდით. ათი მცნება ძალიან კარგი მაგალითია იმისა, თუ რა შეუძლია გადაწყვეტილების მიღებას, თუკი სიტყვას არ გავტეხთ და ნამდვილად ბოლომდე მივყვებით.
– წაკითხული მაქვს, რომ პატარა ექსპერიმენტებს ატარებთ საკუთარ თავზე გადაწყვეტილების მიღებისას: დღეს იჯდებით და იმუშავებთ სამი საათის განმავლობაში. დროს არ დაკარგავთ გუშინდელი გაზეთების კითხვაზე ან ფანჯარაში საათობით ცქერაზე, ან ტელეფონით მუსაიფზე.
– გადაწყვეტილებები ძალზე მნიშვნელოვანია. თუ შეგიძლიათ მათი შუსრულება, ეს ძალას გმატებთ. თუ არ შეგიძლიათ, მხოლოდ ამას გეტყვით: “კიდევ სცადეთ”. ჩვენ არ შეგვიძლია მოდუნება. არ შეგვიძლია ცდაზე ხელის აღება. ისევ და ისევ უნდა ვცადოთ. თავისთავად ის ფაქტი, რომ თქვენ აქ მობრძანდით და მელაპარაკებით, რომ ჟურნალისტი ხართ, რომ სამუშაო გაქვთ, ნიშნავს, თქვენ აღასრულეთ რაღაც გადაწყვეტილებები. საქმე ბოლომდე რომ არ მიგეყვანათ და დინებაზე მიგეშვათ, სადმე თავშესაფარში ან კაცმა არ იცის, სად იქნებოდით. ეს ასეა თქვენთან თუ ნებისმიერ სხვა ადამიანთან დაკავშირებით, ვინც არ უნდა იყოს იგი; თუ ჩვენ არ ვასრულებთ გადაწყვეტილებებს, თუ არ შეგვიძლია მათი შესრულება, მაშინ ჩვენი საქმე წასულია.
– თქვენ ნათქვამი გაქვთ, რომ ლიტერატურა, პირველ ყოვლისა, გასართობი უნდა იყოს, სხვაგვარად ვინ წაიკითხავს?
– რასაკვირველია. ის მწერლები, მკითხველის კისერზე ჩამოკიდებულები რომ ქვითინებენ და სხვა არაფრის მაქნისი არიან, ნაკლებ ინფორმაციასაც იძლევიან, და ნაკლებადაც ართობენ საზოგადოებას. ასე რომ, ამის გამო მათ ყოველგვარ ექსპერიმენტს ჩალის ფასი ედება.
– მაგრამ, ნება მიბოძეთ, გკითხოთ: ნათქვამი გაქვთ, რომ ლიტერატურას პრაგმატული ღირებულება აქვს. რა არის ლიტერატურის პრაგმატული ღირებულება?
– მოგახსენებთ. ინფორმაცია პრაგმატულია თავისთავად. როცა რომანს კითხულობ, საფუძვლიანად ეცნობი ქვეყანას ან გარკვეულ გარემოს, ეს უკვე განათლებას სძენს მკითხველს. და, თუ, ამავე დროს, თქვენი სულიც ხალისობს და ერთობა, ესე იგი მწერალმა ნამდვილად მიაღწია მიზანს.
– მაგრამ ეს პრაგმატული ღირებულება, თქვენ რომ ახსენეთ, უფრო მიწიერია, ვიდრე მე ველოდი. სადღაც გულის სიღრმეში ხომ არ გეიმედებათ, რომ თქვენი ნამუშევარი როგორღაც თვალს აგვიხელს ან გულს გაგვიხსნის?
– პირადად მე, როცა ვჯდები და წერას ვიწყებ, ვერ ვიტყვი, რაღაც ისეთი უნდა დავწერო, რომ გული და გონება გაგიხსნათ და უკეთესი ადამიანები გაგხადოთ-მეთქი. მაგრამ ასობით წერილის, ადამიანებთან საუბრებისა და შეხვედრების მეშვეობით ვიცი, რომ ჩემმა ნამუშევრებმა რაღაც მაინც გააკეთეს. იმ სიყვარულით სავსე ყველა წერილს, რომლებიც მიმიღია, გარკვეული მნიშვნელობა აქვს. მწერენ, რა კარგია, ნობელის პრემია რომ მიიღეთ, კიდევ მეტი პრემიები და მეტი სიკეთე გეკუთვნითო. ეს ადამიანები ისე მემადლიერებიან, რომ ვხედავ – მათთვის რაღაც გამიკეთებია. რაკიღა ამას საგანგებოდ არ ვაკეთებ, ესე იგი ამ საქმეში ფარული განზრახვაა. იმიტომ, რომ მჯერა რაღაც დიდისა, რაზეც აქამდე არ გვილაპარაკია – მჯერა, რომ ყველაფრის უკან ღმერთი დგას.
– ყველაფრის უკან ღმერთი დგას?
– ისაა ყველაფრის უკან. მის საწინააღმდეგო რამეს რომ ვაკეთებთ, მაშინაც კი იქ არის. სულერთია, რას ვაკეთებ. მამასავით, რომელიც ხედავს, რომ მისი შვილები ბევრ სისულელეს, სიგლახეს სჩადიან. უჯავრდება, სჯის. ამავე დროს ეს მისი შვილები არიან. მე მჯერა, ამგვარი ღვთიური სიძლიერისა. ასე რომ, მთლიანად არაფერი იკარგება, რადგან მამა კვლავ თვალყურს ადევნებს თავის შვილებს, სულერთია, რას აკეთებენ ისინი.
– ნათქვამი გაქვთ, რელიგიას რომ ვქმნიდე, ეს პროტესტის რელიგია იქნებოდაო.
– მოგახსენებთ, რას ვგულისხმობ: ადამიანური ბუნება და, საზოგადოდ ბუნება, არ გვაჩვენებს, არ გვიცხადებს რომელიმე გზას ან იდეას იმისა, რაც უნდა გავაკეთოთ; ყველაფერი, რასაც ვაკეთებთ, ჩვენი ვარაუდებია. ჩვენ იძულებული ვართ, ვივარაუდოთ საგნები თუ მოვლენები, არადა რეალურად ეს არ შეგვიძლია. სინამდვილეში ჩვენი ზნეობრიობა აგებულია იმის კეთებაზე, რაც ბუნებას ეწინააღმდეგება. ბუნებამ უნდა გიკარნახოს, რომ ლამაზ ქალს დანახვისთანავე უნდა დაეუფლო, მაგრამ რაღაც, უფრო მაღალი გეუბნება, რომ ამგვარი საქციელით დაანგრევ საზოგადოებას, თავსაც დაიღუპავ, შვილებსაც და მომდევნო თაობებსაც დაღუპავ. ასე რომ, ჩვენ არ შეგვიძლია გამუდმებით ქათინაურებით ვამკოთ ყოვლისშემძლე, ვილოცოთ მასზე და ვუძახოთ: “რა კარგი ხარ”. ჩვენ პროტესტის გრძნობა გვაქვს… რატომ შეიქმნა ეს “ღვთიური სამსჯავრო” ჩვენს სატანჯველად! ვფიქრობ, მავანს შეუძლია თაყვანს სცემდეს ღმერთს, თაყვანს სცემდეს მის სიბრძნეს, მაგრამ, ამავე დროს, აპროტესტებ- დეს მის ეგრეთ წოდებულ ნეიტრალიტეტს. არ მგონია, რომ რელიგია ამის წინააღმდეგი იყოს. დიდი სულიერი წინამძღოლებიც თავისებური პროტესტანტები იყვნენ. შესაქმე პროტესტის წიგნია. ასეთია ბევრი დიდი წიგნი და დიდი აღმოჩენა.
– შევნიშნე, რომ ნათქვამი გაქვთ: “კაცი საწამებლად დაიბადა. შანსი რომ მიეცეს, კლდეებზე დაანთხევს ტვინს”.
– რასაკვირველია.
– რატომ ვირჩევთ ტანჯვას?
– იმიტომ, რომ ერთ წუთში გიყვართ; მეორე წუთში გძულთ. ერთ წუთში დახმარება გინდა; მეორე წუთში – მოსპობა. ჩვენ წყევლასავით თან გვდევს ემოციები, რომლებიც ანადგურებს ჩვენს ცხოვრებას. ამ ემოციების გამო მოსვენება არ არის. ჰუმანურობის, ცივილიზაციის მსახურებისთვის ემოციებზე უფრო ძლიერი უნდა იყო და ეს ბრძოლა ისე ძნელია, ისე საშინელი, რომ ვერასდროს ვთავისუფლდებით, მაგრამ ეს უნდა გავიაროთ.
– ხომ არ გგონიათ, რომ საკუთარი ემოციების დაპყრობით რომანტიკული სიყვარულის დაკარგვის საფრთხის წინაშე ვდგავართ?
– ჩვენ ყველაფრის დაკარგვა გვემუქრება. გვემუქრება ჩვენი სიყვარულის, საწოლის, ბინის, სახლების დაკარგვა. თავისთავად სიცოცხლე თავიდან ბოლომდე ერთი დიდი რისკია…
– თქვენს ნამუშევრებში იშვიათადაა პირდაპირ ნახსენები მსხვერპლშეწირვა, რატომ?
– ჩემს წიგნში “მტრები, სიყვარულის ამბავი” ამას ხშირად ვახსენებ. საქმე ისაა, რომ, ჩემი აზრით, საერთოდ ადამიანების ისტორია ერთი დიდი მსხვერპლშეწირვაა. ამას მხოლოდ ებრაელთა ისტორიაზე არ ვამბობ. შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ადამიანების ისტორია მათი მსხ- ვერპლად შეწირვის ისტორიაა. სულერთია, ვის ხოცავენ – რუსებს, ებრაელებს, არაბებს თუ სხვებს, ეს ერთი დიდი მსხვერპლშეწირვაა. აი, რას დავამსგავსეთ ცხოვრება მხოლოდ იმიტომ, რომ უკეთესი ვერაფერი ავარჩიეთ და პირობა გავტეხეთ. ჩვენ არ ვიქცევით საკუთარი არჩევანის შესაბამისად.
– საკუთარი არჩევანის შესაბამისად არ ვიქცევით?
– ჩვენ არ ვირჩევთ სწორ გზას; და, თუ სწორ გზას ამოვირჩევთ, აღარ ვიქცევით არჩევანის შესაბამისად.
