მუსიკაში თეთრისა და შავის საიდუმლო ტონებითა და ნახევარტონებით მანიპულაციაშია. მართლაც, ძნელია დამწყებს გააგებინო, რატომაა ნოტი სი ლა დუბლდიეზიც და დო ბემოლიც, ან ნოტი ფა დიეზი – მი დუბლდიეზიც და სოლ ბემოლიც; რატომაა, რომ კლავიშს (ნოტს) სამი მნიშვნელობა ენიჭება, ხოლო ჟღერადობა (ბგერა) არ იცვლება, იგივე რჩება; რომ ბგერის ბუნებაა, „ჰყავდეს” ენჰარმონიულად ტოლი ორი ბგერა. დიახ, უნდა გვახსოვდეს, რომ დიეზი და ბემოლი ყოველთვის არ ნიშნავს შავ კლავიშებს. საკითხის ეს სკრუპულოზული ასპექტი რთულიცაა და მარტივიც, მაგრამ უმჯობესია, ამ საიდუმლოსთან თქვენი ზიარება სხვა დროისთვის გადავდო.
როგორც ვიცით, მუსიკალური ბგერები ერთმანეთისგან ჟღერადობის სიმაღლით განსხვავდება. სიმაღლის მიხედვით ორ ბგერას შორის მანძილს ინტერვალი ეწოდება. მუსიკალურ სწავლებაში გამოიყენება ტერმინები „ტონი” და „ნახევარტონი”; ასევე – ალტერაციის ნიშნები, რომლებიც მჭიდრო ურთიერთკავშირშია. ვეცდები, მარტივად გადმოვცე მათი დანიშნულება და გამოყენების არსი.
ნებისმიერი ჩვენგანი სიცოცხლეში ერთხელ მაინც შეხებია ფორტეპიანოს კლავიატურას. ჩვენ წინაშე გადაშლილი 88 კლავიშიდან 52 თეთრია, 36 – შავი. მუსიკალური ანბანის 7 ძირითადი ბგერის რიგი – თეთრი კლავიშები: დო, რე, მი, ფა, სოლ, ლა, სი – 88-ე კლავიშამდე მეორდება, ორ-ორად და სამ-სამად განლაგებული შავი კლავიშები კი ზემოდან დასცქერის მათ. შავი კლავიში დამოუკიდებელი ნოტია, თუმცა საკუთარი სახელი არ გააჩნია. მისი დასახელება მეზობელი თეთრი კლავიშების სახელწოდებისგან წარმოდგება სიტყვების „დიეზის” ან „ბემოლის” დამატებით.
მუსიკალური ნაწარმოების ჩასაწერად ტონალობას გასაღების ნიშნები განსაზღვრავს, ესე იგი ის, ალტერაციის რომელი ნიშანი დაისმება გასაღებთან. შეგახსენებთ, რომ არსებობს ალტერაციის 5 ნიშანი: დიეზი (ამაღლებს 0,5 ტონით), დუბლდიეზი (ამაღლებს 1 ტონით), ბემოლი (ადაბლებს 0,5 ტონით), დუბლბემოლი (ადაბლებს 1 ტონით) და ბეკარი (აბათილებს ამაღლებასა და დადაბლებას). გასაღების ნიშნების – დიეზებისა და ბემოლების გამოჩენას თან ახლავს მოცემული ტონიკის საფუძველზე კილოს აღმოცენება. ის არეგულირებს საფეხურებს (ტონებსა და ნახევარტონებს) შორის მანძილს და აიძულებს საფეხურებს, ამაღლდნენ ან დადაბლდნენ.
მოძრაობა თუ აღმავალია (მარცხნიდან მარჯვნივ), თეთრ კლავიშს (ნოტს) ამაღლების ნიშანი დიეზი ემატება, ხოლო თუ დაღმავალი (მარჯვნიდან მარცხნივ) – დადაბლების ნიშანი ბემოლი. დიეზის ნიშანი კიბეს ჰგავს, რომელსაც მაღლა ავყავართ, ბემოლი კი – ქვევით მიმართულ „მუცლიან” ისარს.
ალტერაციის ნიშანი ორგვარია: საგასაღებო და შემთხვევითი. საგასაღებო ალტერაციის ნიშანი (ნიშნები) სანოტო სისტემის დასაწყისში, გასაღების მარჯვნივ იწერება და ამ პოზიციას მთელ ნაწარმოებში ინარჩუნებს, ვიდრე სხვა ნიშნით არ შეიცვლება, შემთხვევითი ნიშანი კი გზადაგზა გვხვდება და ძალაშია ერთი ტაქტის განმავლობაში. ამაღლების ან დადაბლების გაუქმება მხოლოდ ბეკარს შეუძლია. ალტერაციის ნიშნები, როგორც წესი, ნოტის წინ იწერება.
ბგერებს შორის მანძილი ტონებსა და ნახევარტონებში იზომება. ნახევარი ტონი არის მანძილი ორ უახლოეს მეზობელ ბგერას შორის. ორი ნახევარი ტონი შეადგენს ერთ ტონს. თუ ორ თეთრ კლავიშს შორის შავი კლავიშია, ეს ნიშნავს, რომ მათ შორის მანძილი ერთი ტონია. თავად შავ კლავიშებს შორის მანძილიც ერთი ტონია. გამონაკლისია ნოტების ორი (თეთრი) წყვილი: მი-ფა და სი-დო. მათ შორის არ არის შავი კლავიში, მანძილი კი ნახევარ ტონს უდრის. ამრიგად, დიატონური ოქტავის ბგერათა რიგში 5 მთელი და 2 ნახევარი ტონია.
შავი ფერის ფილოსოფიის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ილუსტრაცია მალევიჩის „შავი კვადრატია”. განა აუცილებელია, იყო უდიდესი მხატვარი, რათა თეთრ ფონზე შავი კვადრატი გამოსახო? – ამას ხომ ყველა შეძლებს. მაგრამ არა! „შავი კვადრატი” ყველაზე მნიშვნელოვანი ნახატია მსოფლიოში. აი, უკვე 100 წელი გავიდა მისი შექმნიდან, მაგრამ კამათი მის შესახებ დღემდე არ შეწყვეტილა.
საქმე ის გახლავთ, რომ „შავი კვადრატი” სრულიადაც არ არის შავი, ხოლო შავი ფერი სხვადასხვა ფერის საღებავების შერევის შედეგია. რა გასაკვირიც უნდა იყოს, ამ საღებავებს შორის შავი არ ყოფილა, მხატვარს საერთოდ არ გამოუყენებია ამ ფერის საღებავი. მიჩნეულია, რომ ეს ავტორის დაუდევრობა კი არა, პრინციპული პოზიცია იყო – შეექმნა დინამიკური, მოძრავი ფორმა.
არსებობს მოსაზრება, რომ ნახატის თვალიერებისას შესაძლებელია დავინახოთ არა შავი კვადრატი, არამედ მრავალფერი კუბი, რომელიც წარმოადგენს ცხოვრების მრავალფეროვნების სიმბოლოს, დაფარულს ჩვენი შეზღუდული მხედველობითი აღქმის გამო.
როგორც ვიცით, შავი შთანთქავს ყველა სხვა ფერს, ამიტომ იდუმალ შავ კვადრატში მრავალფერი კუბის დანახვა ძნელზე ძნელია. შავის უკან თეთრის შემჩნევა იგივეა, რაც სიცრუის მიღმა – სიმართლის, სიკვდილის მიღმა კი სიცოცხლის დანახვა. ამის შემძლე უდიდეს ფილოსოფიურ ფორმულას ამოხსნიდა.
„შავი კვადრატი” ტოტალური სიცარიელეა, შავი ხვრელი, სიკვდილი. ამბობენ, რომ შავმა კვადრატმა თვით ავტორზე მოახდინა ზემოქმედება – მისი შექმნის შემდეგ დიდხანს აღარც ჭამა შეეძლო და აღარც ძილი. მალევიჩის თამამ ექსპერიმენტს დღემდე სხვადასხვაგვარად აფასებენ; ერთნი აღფრთოვანებულნი არიან, მეორენი კი მიიჩნევენ, რომ ის სისულელეა და მეტი არაფერი…
ჩვენს დროში, როდესაც ფოტოკორექციას შეუძლია, უბრალო სურათი შედევრად გარდაქმნას, შავ-თეთრი ნამუშევრები ფოტოგრაფიის პრაქტიკიდან თითქოს უნდა გამქრალიყო, მაგრამ სრულიად სხვა სურათს ვხედავთ: უამრავი ფოტოგრაფი სწორედ შავ-თეთრ ფოტოს ამჯობინებს, რათა მაყურებელს შავ-თეთრი ფილოსოფიის შესახებ მოუთხროს. თუ ერთხელაც ფერად ფოტოზე გამოსახულების სიღრმეში ჩახედვა მოგვესურვა, შეგვიძლია, ის შავ-თეთრ სამყაროში გადავიყვანოთ. გრძნობები ფერზე უფრო მეტყველია. ასეთი სამყარო ტყუილს ვერ ითმენს. ის ჩუმია და მშვიდი და იქიდან მხოლოდ გულის ფეთქვა მოისმის. დიახ, შავ-თეთრ ფოტოგრაფიას თავისი განუმეორებელი ხიბლი აქვს. მასში არის რაღაც იდუმალი. ეჭვგარეშეა, მაყურებელი მისით მოხიბლულია.
ესეც სიურეალისტი ფოტოგრაფის ფილიპ ჰალსმანის მიერ ყოველგვარი ტექნიკური ხრიკის გარეშე გადაღებული უცნაური შავ-თეთრი ფოტო – მფრინავი დალი, კატები, სკამი და წყალი:
ახლა კი შეგვიძლია შევისვენოთ. ამდენი შრომის შემდეგ გვეკუთვნის კიდეც. შევარჩიოთ ერთნიშნიანი დიეზიანი ტონალობა – მი მინორი და სმენა დავატკბოთ სტინგის „მსხვრევადი” მუსიკით – „Fragile”.
