ჩანაწერები როსტომ ჩხეიძის წიგნის „ვარსკვლავთა ბილიკების“ კითხვისას
რასაც შენ ვერ ხედავდი და არც კი მიგიქცევია ყურადღება, უცებ გადაგიშლის თვალწინ, კი გაფიქრებინებს სინანულით, ამას ჩემით როგორ ვერ მივხვდიო, მაგრამ წამისად გადაგივლის დაღონება და მას ის სიხარული შეცვლის,- სხვისი დახმარებით, მაგრამ მაინც,- მიხვედრა რომ ჰქვია.
როსტომ ჩხეიძეზე ვამბობ, „ვარსკვლავთა ბილიკებს“ ვკითხულობ და „იყო შაშვი მგალობელი“ აქვს გააზრებული ერთ ლექსში, ჩანახატში თუ მინიატიურაში, როგორც გნებავთ, ისე უწოდეთ, მაგრამ ავტორმა ასე უწოდა- ლექსები პროზადო- და არც სჭირდება ბევრი ფიქრი, ლექსებია,- ჰოდა, უცებ გადახსნა მთავარი გმირი, ლურსმნის კადრი ბოლო ფილმში, ლურსმანი და ბიბლიოთეკაში დატოვებული წიგნები… უფრო ცხადად დავინახე გონებაში მთელი ფილმი; საღამოს რომ მიაკითხავს ჩასაბარებლად წიგნებსა თუ წიგნთსაცავს. აქაა ერთი საინტერესო დეტალი, „ჩემი არ იყოსო“, თავის სიჭაბუკესთან გაავლო პარალელი და გაოცდები კაცი: როგორ შეიძლება ასეთ ახალგაზრდასთან რამე კავშირი ჰქონოდა როსტომს, რომელსაც რაც კი დაწერილა ქართულად (არ ვსაუბრობ უცხოურზე, თუმცა ლამის ისიც), ყველაფერი წაკითხული აქვს… ეგ რაა, რაც ჯერ არ დაწერილა, მგონი ისინიც წაკითხული აქვს უკვე და სადაც კი რამე კარგი მარცვალი დაუნახავს, შეუხმიანებლად არ ტოვებს… ალბათ ასეც უნდა იყოს ნაღდი მწერალი, განსაკუთრებით კი ლიტერატურული კრიტიკაც რომ გაუმშობლიურებია ისეთი მწერალი, ზერელედ ვერ უნდა წერდეს, ვერც თხოვნით და ვერც ხათრით, მხოლოდ მაშინ და მასზე უნდა წეროს, რაც ნამდვილია და ფასდაუდებელი; განსაკუთრებით, სადღაც ოკეანის ფსკერზე ჩაძირული მარგალიტის აღმოჩენის უნარი უნდა ჰქონდეს. ჰო, უნდა იყოს ასე, მაგრამ ვიცით ხომ, წმინდა იშვიათობაა და რა ბედნიერებაა, რომ გვყავს ასეთთაგანი, როსტომის სახით…
ჰოდა, მეც მივაწყდებოდი აქეთ იქითო, „მიეწყობოდა წელი წელს და… სულ უფრო გაუსაძლისი უნდა შექმნილიყო ეს შეგრძნება“. ალბათ უამრავს გამოგვივლია ეს პერიოდი თუ შეგრძნება და ფილმში დანახული ეს ქვიშის საათივით ჩაცრილი საწუთრო, საათის წიკწიკად რომ იღვრება და სევდა თუ სინანული,- ვაითუ, არც მქონია მისიაო.. და აქ დიდებული მონასმი კალმის,- სადღაც როგორ არ მივაჭედებდი ერთ ლურსმანსო?!
ვეძებო ლურსმანი კედელზე, „ერთმა ადამიანმა მაინც რომ მოგიგონოს კეთილად“. დიახ, არ ღირს ვიკითხოთ, თუ ვისთვის წიკწიკებს საათი იმ ფილმის ფინალში. შენს წეღანდელ გაოცებას კი, ავტორს თითქოსდა განზრახ უნდოდეს, რომ გაგიქარწყლოს, სხვა ლექსს მოგაშველებს, თითქოს ჯინაზე, უფრო სწორედ მანამდეა წიგნში, ეს მინიატიურა: პროფესორი ქალბატონი, თინა მარგველაშვილი, გაოცებული რომ ეკითხება მერე, წლების მერე, „ნამდვილად თქვენ ხართ ის როსტომ ჩხეიძე, „ბედი პავლე ინგოროყვასი“ რომ დაწერაო?‘“
ისტორიული და აწმყო დროის გმირები გაიელვებენ, როსტომის ამ ლექსებში პროზად, თედო სახოკია თუ, როგორც რუსეთის წინააღმდეგ მებრძოლი, ტრაგიკული ბედის ივანე აბაშიძე აკაკი წერეთლის მიერ მარაგითზრახვით შემონახული, დედის თითქოს ბუნდოვანი განწყობით, მაგრამ წარუშლელად დახატული სახით, სამუდამოდ რომ დაუმსჭვალა მატიანეებს.
ქართლოს კასრაძის მოგონებამ ლამის ამიჩვილა გული როსტომის ამ ლამაზ კრებულში; ისტორიული რომანის სიტკბო, უცნაურად მოგეჩვენოთ შეიძლება, მაგრამ პირველად სწორედ ამ მწერალმა მაგრძნობინა, თავისი „ფარნავაზ“-ით; მანდედანვე შევიგრძენი ფარნავაზიც, ქუჯიც, ოკუპაციის საშინელების სიღრმეც, რენეგატიზმიც,- აზოს მოღალატეობაც,- და მიკვირდა, ასე რომ მიჩუმებულიყო ქართული ლიტსამყარო ამ დიდებულ მოღვაწეზე. ჰოდა, ისე თვალნათლივ წარმოაჩინა როსტომმა ამ პატარა მინიატიურაში, სევდაში ჩაძირული იუმორისტი, რომ თითქოს მცნობოდა კიდეც, მძიმე ჯვარაკიდებული.
შესავალში იხსენებს ზაალ სამადაშვილი, გასიმბოლოებულ უსულო ნივთსაც (იმედია, არ მეშლება და სწორად ამოვიცანი) და აღმართსაც, თითქოს ანსა და ჰოეს ამ წიგნისას, კარგად აქვს დაწერილი, არც გვიკვირს მისგან, ბუნებრივია, თითქოს განმარტებული აქვს მთელი წიგნი. მერე, უზარმაზარ თხზულებაშიც „კალამი გოლგოთაზე“, მიხეილ ჯავახიშვილის სიცოცხლის რომანსაც ამ უსულო საგნით, ილიას სისხლით გამეწამულებული ბალიშით იწყებს, ილიათი იწყებს როსტომი, მაგრამ ამ პოეტურ ჩანახატებშიც მეტად საკრალურია ეს უცნაური უსულო ნივთი, რაოდენ სულიერია და რაოდენ ხელშესახებად ცხადად ხსნის მიხეილ ჯავახიშვილის სულსაც და ცხოვრებისეულ მოღვაწეობასაც.
შეუძლებელია თითქოს ლურსმანი, სამსჭვალი, ლიტერატურაში დადებითი კონოტაციით აღვიქვათ და მაცხოვრის სისხლგამონაჟონი ხელისგულები თუ ტერფები არ გაგვახსენდეს, მაგრამ უცნაურად დადებითი განწყობა მოაქვს ამ პასაჟს ამ კრებულში, უცნაურად ტკბილი… დიახ, მიჭედილია ლურსმანი, არა ერთი ლურსმანი და ათასობით ადამიანს შეუძლია ჩამოსვენებულზე მასზე ქუდი ჩამოჰკიდოს, ხანდახან კი, კია ჰიპერბოლური ალბათ, მაგრამ ხომაა, რომ საკუთარ სულს ვერ ეზიდები, ვერც გადააბარებ ვინმეს და თავისუფლად შეგიძლია, დროებით ჩამოკიდო აგერ ლურსმანზე, შეისვენო უმძიმესი და საზარელი ცხოვრებისგან თუნდაც რამდენიმე წამი, მერე კი, წამომდგარმა, უშიშრად ჩამოხსნა ისევ და ატარო თვალთშეუწვდომ აღმართზე, ანაც სულაც უძირო დაღმართისკენ…
ბათუმი, 2023 წლის 7 თებერვალი
