ჩარლზ დიკენსის „ინგლისის საყმაწვილო ისტორიის“ კითხვა დავიწყე თუ არა, ცამეტი წლის იმ გოგოდ ვიქეცი, რომლის ყველაზე საყვარელი სასკოლო საგანიც ისტორია იყო. გაკვეთილამდე დარჩენილ დღეებსა და საათებს ვითვლიდი ხოლმე, და სულაც არ ვიქნებოდი წინააღმდეგი, რომ სხვა საგნები გაეუქმებინათ და ორშაბათიდან შაბათამდე მხოლოდ ისტორია მესწავლა. რა თქმა უნდა, მთავარი მიზეზი ის იყო, რომ კარგზე კარგი მასწავლებელი მყავდა, რომელსაც კითხვა ძალიან უყვარდა, დიდი მწერლების წიგნები ჰქონდა წაკითხული და ახერეხებდა, რომ მათი გმირები თვალნათლივ დაგვენახა. ამბები ერთმანეთში ირეოდა, ისტორიკოსების მონათხრობს ავტორების გამონაგონი ავსებდა, დაუვიწყარს ხდიდა.
წიგნი, რომელიც სამუშაო მაგიდაზე მიდევს, ჩემი მასწავლებლისთვის ნამდვილი განძი იქნებოდა. ვკითხულობ და გული მწყდება, რომ ვერ წაიკითხავს, ვერ მონუსხავს მოსწავლეებს საყვარელი მწერლის ფრაზებით, წარსულის თავზარდამცემი სახე-ხატებით, სიძველეების სილამაზით.
რა თქმა უნდა, ინგლისის ეს თავგადასავალი ყველასთვისაა და არა მხოლოდ ყმაწვილებისთვის. დროდადრო ისეთ დამზაფვრელ სიტყვებს ვაწყდები, ყოყმანსაც კი ვიწყებ – გაუძლებს კი ოცდამეერთე საუკუნის მოზარდის თვალი ამდენ სისასტიკეს, საუკუნეების სიბნელეში გაფურჩქნილ ამდენ ბოროტ ყვავილს? არადა, ასეთი იყო დასაწყისი, ასე იქმნებოდა და შენდებოდა, იცვლებოდა, იზრდებოდა და ლამაზდებოდა სამყაროს ის ნაწილი, რომელიც შევიყვარეთ.
მეფე ჰარდიკანიუტი ბრძანებს, ჰაროლდ კურდღლისფეხა საფლავიდან ამოთხარონ, თავი მოკვეთონ და მდინარეში გადააგდონ. სხვა ისტორიაში ლოცვანს წმინდანების ძვლებით სავსე კასრზე დადებენ და მეფეს ასე დააფიცებენ. ტომას ა. ბეკეტი „ჯვალოს ჭუჭყიან და მკბენარებიან სამოსს“ ჩაიცვამს, რადგან ეს დიდ სათნოებად მოეჩვენება. ჯონ უმიწაწყლოზე კი ვკითხულობთ: საკუთარი ხელით მხეცურად წვავდა იმავე სახლს, სადაც ღამე გაეთიაო. ერთ დღეს კი – დამსახურებისამებრ – მას ბერები მსხალს, ატამს, ახალ სიდრსა და საწამლავს მიართმევენ.
დიდი ბრძოლებია, უმოწყალო სისხლისღვრა. ყველაფერს ელოდები, რადგან უკვე შეგიქმნია წარმოდგენა ეპოქაზე, მაგრამ მაინც შეიძლება გადააწყდე რაღაც ისეთს, რაც საკვირველიცაა და ძნელად სარწმუნოც. გადმოცემებს ხომ უცნაურიც აღარ ეთქმის: „მოხუცმა მეფემ, როგორც ამბობენ, დააფიცა თავისი უმაქნისი შვილი, რომ არ დამარხავდა მის ძვლებს, არამედ გაწმენდდა და გაასუფთავებდა, ჭურჭელში მოათავსებდა და ინგლისის არმიას გაუძღვებოდა წინ, ვიდრე სკოტლენდი საბოლოოდ დამორჩილდებოდა“.
საუკუნიდან საუკუნეში მოგზაურობ, მწერლის ნაჩვენებ გეზს მიჰყვები და გიხარია, რომ ადამიანმა ყველა ამ განსაცდელს გაუძლო, თავს დატეხილი ეპიდემიების, ომების, წარმოუდგენელი საშინელებების მიუხედავად, სიცოცხლის სურვილი შეინარჩუნა. გიხარია, რომ რვა წლის გოგონას ხუთი წლის ბიჭუნაზე აღარ აქორწინებენ, რომ შავ ჭირს ნახევარი ქვეყნის გაწყვეტა აღარ შეუძლია, რომ წინადადება – „გზად ყველა პატარა ქალაქი გადაწვა, ჩვეულებისამებრ, ვიდრე პარიზამდე მივიდოდა“ – წარსულის საკუთრებაა და ვეღარასდროს შეიძენს ახალ შინაარსს.
მაგრამ ადამიანის სიბრიყვე, სიხარბე, სისასტიკე დღესაც რომ პოულობს ნოყიერ ნიადაგს და ომებში ისევ კვდებიან, ისევ სახიჩრდებიან?
ამ წიგნის ავტორს ნამდვილად ვერ დავწამებთ პესიმიზმის ზღვაში მკითხველის ჩახრჩობის მცდელობას. პირიქით, ხშირად გვახალისებს, სიცილის გუნებაზე გვაყენებს.
ჰენრი მეშვიდის ამბავი: „დედოფალი გარდაიცვალა. მეფემ იდარდა და როცა გამოერკვა, მისმა გონებამ ფულის ძიება დაიწყო სანუგეშოდ, და ფიქრობდა, შეერთო ნეაპოლის ქვრივი დედოფალი, ვინც ძალზე მდიდარი გახლდათ, მაგრამ როცა გაირკვა, რომ მის ფულს ვერ დაეუფლებოდა, ხელი აიღო განზრახვაზე. დიდად კი არ სურდა, მაგრამ მალე ხელი სთხოვა სავოის ქვრივ ჰერცოგონიას, ცოტა ხნის მერე – უკვე კასტილიის მეფის ქვრივს, რომელიც შეშლილი გახლდათ. მაგრამ ფულზე ვერ მორიგდნენ და ეს მცდელობაც ჩაიშალა“.
ჰენრი მერვე კი ერთ-ერთ ქორწინებას იმით აღნიშნავს, რომ რამდენიმე პროტესტანტ პატიმარს წვავს „პაპის დოქტრინების უარყოფისთვის“ და რამდენიმე კათოლიკე პატიმარსაც – „მისი უზენაესობის უღიარებლობისთვის“.
ასეთი ამბები მოდის ინგლისიდან, საუკუნეთა საშიში და მიმზიდველი სიღრმიდან.
