წინამდებარე წერილში ვისაუბრებთ სპეციალურ განათლებაში მხარდამჭერი ტექნოლოგიების (AT – Assistive technology) როლსა და დარღვევის ტიპთან მათი მიმართების შესახებ[1].
მხარდამჭერ ტექნოლოგიებად მოიაზრებენ სერვისებსა და მოწყობილობებს. რომლებიც ეხმარება შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირს, გაზარდოს, შეინარჩუნოს ან გააუმჯობესოს მოსწავლის ფუნქციური შესაძლებლობები. დამხმარე ტექნოლოგიების მოწყობილობების მაგალითებია:
- ეტლი ან ეტლის პანდუსი;
- ხმით გააქტიურებული კომპიუტერი;
- სატელეკომუნიკაციო მოწყობილობა;
- ხმოვანი ტექსტების ელექტროსინთეზატორები[2] – პატარა, პორტატული მოწყობილობები ინფორმაციის შესანახად ბრაილის ან საბეჭდი მანქანის კლავიატურის გამოყენებით. შენახულ ინფორმაციაზე წვდომა შესაძლებელია ჩაშენებული მეტყველების სინთეზატორის, ბრაილის ეკრანის ან ორთავეს მეშვეობით. წარსულში მსგავს მოწყობილობებს, რომლებიც ნაკლებად მძლავრი და ნაკლებად მრავალმხრივი იყო, მოიხსენიებდნენ, როგორც ბრაილის ჩანაწერებს, რომლებიც გამოიყენებოდა სახელებისა და ტელეფონის ნომრების შესანახად, შეხვედრების თვალყურის სადევნებლად და ჩანაწერების მისაღებად. ამ ფუნქციების გარდა, უახლესი ელექტრონული ჩამწერები უზრუნველყოფენ ტექსტის გაფართოებულ დამუშავებას, ვებგვერდების დათვალიერებას და სხვა ფუნქციებს.
- FM ტრენერი და წრიული გადამცემი[3];
- დიდი შრიფტით ნაბეჭდი წიგნები;
- სიტყვების პროგნოზირების, ხმის ამოცნობა–სინთეზისა და სიტყვების დამუშავების პროგრამული უზრუნველყოფა;
- გადამრთველები და სამართავები მოწყობილობაზე წვდომისათვის;
- ტაქტილური მასალები მხედველობადაქვეითებული სტუდენტებისთვის, როგორიცაა: ბრაილის შრიფტი, ფიგურების ან სივრცითი ურთიერთობების სწავლების დაფები, სახელმძღვანელო და ელექტრონული ბრაილის კლავიატურა, ადაპტირებული ქაღალდი, რომელიც უზრუნველყოფს დამატებით ვიზუალურ ან ტაქტილურ უკუკავშირს, როგორიცაა ამაღლებული ხაზის ქაღალდი;
- ფანქრის სახელურები;
- სმენის დამხმარე საშუალებები[4].
სამედიცინო მოწყობილობები, რომლებიც ქირურგიულად არის იმპლანტირებული, არ განიხილება მხარდამჭერ ტექნოლოგიად. დამხმარე ტექნოლოგიების სერვისი არის ნებისმიერი პირდაპირი დახმარება სწავლაში ჩართული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირისთვის, რაც გულისხმობს სათანადო ტექნოლოგიის შერჩევას, შეძენას ან გამოყენებას.
დამხმარე ტექნოლოგიების სერვისების მიწოდება მოიცავს: მოსწავლის საჭიროების შეფასებას, მათ შორის, ფუნქციური შეფასებას მოსწავლის ჩვეულ გარემოში; დამხმარე ტექნოლოგიის მოწყობილობის შეძენას, ლიზინგს ან მოპოვებას;
დამხმარე ტექნოლოგიების მოწყობილობის შერჩევას, დიზაინს, მორგებას, ადაპტაციას, შეკეთებას და შეცვლას; წვრთნას ან ტექნიკურ დახმარებას მოსწავლისათვის/სტუდენტისთვის, მისი ოჯახისთვის ან სხვა პროფესიონალებისთვის, რომლებიც მომსახურებას უწევენ ან სხვაგვარად არიან ჩართულნი მოსწავლის/სტუდენტის ძირითად ცხოვრებისეულ ფუნქციებში; სპეციალური განათლების მოთხოვნებისა და ტერმინების მოკლე მიმოხილვას; შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა განათლების აქტებს.
ამერიკის შეერთებულ შტატებში სპეციალური განათლების ფედერალური კანონი საჯარო სკოლებს ავალდებულებს, ყველა ბავშვისთვის უზრუნველყონ მათ საჭიროებაზე მორგებული, უფასო საჯარო განათლება (Free Appropriate Public Education). აღნიშნული მხარდამჭერი სისტემის ფარგლებში სკოლებს სხვადასხვა დარღვევის მქონე ბავშვისთვის მოეთხოვებათ განსხვავებული ტექნოლოგიის შეძენა.
ინტელექტუალური ჩამორჩენის დროს მიზანშეწონილი ტექნოლოგიებია: საერთო გამოყენების ხელსაწყოები, როგორიცაა: სმენის აპარატები, კალმები სპეციალური დამჭერებით[5], კომპიუტერის ალტერნატიული მოწყობილობები, როგორიცაა: კლავიატურა და მაუსი; ვერბალური ტექსტის ამომცნობი/გარდამქმნელი ხელსაწყოები[6]; მართლწერისა და გრამატიკის შემმოწმებლები; შეხების კონტროლის მოწყობილობები[7], AT ვიზუალიზატორები[8], გაფართოებული ინტერნეტსაკომუნიკაციო საშუალებები[9], გრაფიკული ორგანიზატორები[10].
დაუნის სინდრომის მქონე ბავშვებისთვის რეკომენდებული ტექნოლოგიებია: მარტივი სმარტფონები; Ginger, რომელიც თავიდან ააცილებს ბავშვს წერის პრობლემებით გამოწვეულ ტანჯვას; Solo 6 Literacy Suite, რომელიც მოიცავს ტექსტის წამკითხველს, გრაფიკულ ორგანიზატორებს, სამეტყველო პროცესორს და სიტყვების მოკარნახეს/გამომცნობს; See and Learn Speech ‘შეხედე და ისწავლე მეტყველება’ – არის მტკიცებულებებზე დაფუძნებული პროგრამა, რომელიც შექმნილია დაუნის სინდრომის მქონე ბავშვების დასახმარებლად სალაპარაკო ენის უნარებისა და უფრო მკაფიო მეტყველების განსავითარებლად; Echo Smartpen ’ექო ჭკვიანი კალამი’, რომელიც ინახავს ყველა ინფორმაციას, რაც დაწერა, დახატა, მოხაზა და ა. შ.[11]; ‘მყარი კლავიშები’Rigid Keyguards, რომელიც უზრუნველყოფს ბარიერს მომხმარებლის ხელსა და კლავიატურას შორის, რაც საშუალებას აძლევს მას, დაასვენოს ხელები კლავიატურაზე ღილაკების გააქტიურების გარეშე. გამჭვირვალე ხისტი და მდგრადი პლასტმასის კლავიშები ადვილად მაგრდება ჩვეულებრივ კლავიატურაზე და ხელს უწყობს თითების სტაბილიზაციას; ანბანის შემსწავლელი სამოგზაურო თამაშები; PFM PRO პერსონალური FM მოსმენის სისტემა, რომელიც აწვდის გაძლიერებულ ბგერას პირდაპირ ყურს, აძლიერებს ხმას სახლსა თუ სკოლაში – ყველგან, სადაც ფონური ხმაური ან წყაროდან დაშორება ართულებს მოსმენას. ეს სისტემა იყენებს ტუტე ბატარეებს.
ენა-მეტყველების შეფერხებების, სმენის და მხედველობის დაქვეითების, დაბალი ემოციური ინტელექტის, ორთოპედიულ დარღვევების, აუტისტური სპექტრის აშლილობის, თავის ტვინის ტრავმული დაზიანებისა და სხვა შეზღუდვების მქონე მოსწავლეების მხარდამჭერი ტექნოლოგიების შესახებ წერილის შემდეგ ნაწილში ვისაუბრებთ.
[1] https://www.disabilityrightswa.org/publications/assistive-technology-special-education-students/
[2] https://www.afb.org/node/16207/electronic-notetaker-speech
[3] FM სისტემის გამოყენებისას სპიკერი იყენებს მიკროფონს, ხოლო მსმენელი ატარებს მიმღებს. მიმღები შეიძლება იყოს: მარტივი ყურსასმენები, სიგნალის მიმღები, რომელიც აწვდის ხმას ყურებში, ან სმენის მოწყობილობა, როგორიცაა, კოხლეარული იმპლანტები თუ სასმენი აპარატები.
[4] https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hearing-loss/in-depth/hearing-aids/art-20044116
[5]https://www.google.com/search?q=Pens+with+special+grip&rlz=1C1GCEA_enGE938GE938&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwjf5K6A1uL5AhXTQfEDHRHuCAQQ_AUoAXoECAEQAw&biw=1396&bih=604&dpr=1.38#imgrc=36sGdXZgbO_CUM
[6] დღესდღეობით საუკეთესო გარდამქმნელ სისტემებად მიჩნეულია: Google Docs Voice Typing; Dragon Professional Individual; Braina Pro; Speechnotes; e-Speaking; Voice Finger; Apple Dictation; Windows Speech Recognition და სხვა.
[7][7] მათში ძირითადად გამოყოფენ: რეზისტულს, საპროექციოს, ოპტიკურ-გამოსახულებითს და ინფრაწითელს. https://www.viewsonic.com/library/business/touch-panel-types-explained/
[8] https://www.aver.com/AVerExpert/4-ways-visualizers-enhance-classroom-learning
[9] https://www.alert-software.com/blog/internal-communication-tools
[10] https://creately.com/blog/diagrams/types-of-graphic-organizers/
[11] https://www.youtube.com/watch?v=oNjSN0y5A48
