არიან დიდი პოეტები, რომლებიც დროთა ვითარების თუ პირადი პასიურობის გამო ჩრდილში დგანან. ზოგი, უბრალოდ, ასოციალურია, არ უყვარს ხალხში გამოჩენა. სამაგიეროდ, მისი შემოქმედება აღწევს ფართო მკითხველამდე. ზოგი კი ფიზიკურადაც და შემოქმედებითადაც ჩრდილში დგას, მას ცოტა იცნობს. ასეთი პოეტი იყო ჯარჯი ფხოველი. პოეზიის შემთხვევაში „ფართო მკითხველის“ ცნება პირობითზე პირობითია, პოეზიას ისედაც ცოტა კითხულობს. ასე რომ, პოეზიის „ბევრი მკითხველიც“ ძალიან ცოტაა და წარმოიდგინეთ, პოეზიის „ცოტა მკითხველი“ რამდენი შეიძლება, იყოს. ჯარჯი ფხოველმა ეს გზა თვითონ აირჩია. კომუნისტების დროს დაბეჭდვის და რედაქციებში მუშაობის პრობლემა არასოდეს ჰქონია, უბრალოდ, ერთხელაც მოჰბეზრდა ეს ურბანული იწილო-ბიწილო და მთაში წავიდა საცხოვრებლად.
მის პოეზიას რომ გავეცანი, წარმოდგენა არ მქონდა, ვიზუალურად როგორი იყო ავტორი. არც ის ვიცოდი, რომ „ჯარჯი ფხოველი“ ფსევდონიმი გახლდათ, მაგრამ ამ, ქართულ-მთიანეთურ-ჰეროიკული შეფერილობის, გვარ-სახელის მიღმა მდგარი კაცის ვიზუალი უკვე წარმოდგენილი მქონდა. არსებობენ სახელები, რომლებიც იმთავითვე გულისხმობენ ერთგვარ რეტინალურ განფენილობას, შლეიფს, და წარმოდგენას გიქმნიან მათ პატრონებზე. ეს ილუზორული თამაში ზოგჯერ მართლდება, ზოგჯერ კი – არა. ჯარჯი ფხოველის შემთხვევაში კი ზუსტად გამართლდა – ის ისეთი აღმოჩნდა, როგორიც წარმომედგინა. რაც არ უნდა პათეტიკურად ჟღერდეს, მის, მომხიბვლელად და კოლორიტულად ჭარმაგ მასკულინურობაში ნამდვილად იყო განსხეულებული მთელი ჩვენი უკუღმართი ისტორია და დღემდე სისხლის ფასად მოტანილი იდენტობა. ასე რომ, შეუძლებელი იყო, მას არ ეწერა პატრიოტული თემატიკის ლექსები და წერდა კიდეც, ოღონდ ამას აკეთებდა მაღალი გემოვნებით, ავანგარდული შტრიხებით, განსხვავებული რაკურსებით. მასთანაც გაიელვებს საომრად ამოწვდილი ხმალი, ბრძოლის ველს მასთანაც ეწვეთება სისხლი, მაგრამ ეს არასოდეს გადადის ღიმილისმომგვრელ ურაპატრიოტულ ყიჟინაში. ეს წარსულის ცივი რეფლექსია და ინტროვერსიული ანალიზი უფროა, ვიდრე გონგადასული ულტრანაციონალიზმი. ჩვენს დროში, თუ პოეტმა ორიგინალური რაკურსი არ მონახა, პატრიოტული ლირიკის ემოციური ზემოქმედების უნარი უკეთეს შემთხვევაში რედუცირებულია, უარეს შემთხვევაში კი კომიკურობის ელემენტებს ჭარბად მოიცავს თავის თავში. ჯარჯი ფხოველი ბეწვის ხიდზე სიარულის დიდოსტატი იყო და მისი პატრიოტული ლირიკაც ისეთივე ძვირფასია, როგორც სხვა თემატიკის ლექსები.
ის, სამოციან წლებში, ქართული ვერლიბრის საბოლოო ლიტერატურული ლეგიტიმაციის მოსურნე მცირერიცხოვან პოეტთაგან ერთ-ერთი გახლდათ. ცხადია, მანაც იწვნია ის სირთულეები, რაც კონფორმიზმის და კონიუნქტურის მყარ კედელთან შეჯახებას ახლავს თან. მისი პოეზია, ცხადია, დისიდენტური არ არის, მაგრამ ვერაფრით ვერ თავსდება მაშინდელ ლიტერატურულ თუ პოლიტიკურ კონიუნქტურაში და სწორედ ამითაა ფასეული.
ჯარჯი ფხოველი იმ იშვიათ პოეტთაგანი იყო, ვინც კონვენციურ და თავისუფალ ლექსს ერთნაირი დიდოსტატობით ფლობდა. საყოველთაოდაა ცნობილი, რომ მაშინდელ ქართველ ვერლიბრისტებს რიტმული გეზი თამაზ ჩხენკელის მიერ თარგმნილმა „გიტანჯალიმ“ მისცა. ჯარჯი ფხოველის ვერლიბრსაც ფესვები ჩხენკელის ამ უკვდავ თარგმანში აქვს გადგმული. ამდენად მისი თავისუფალი ლექსის რიტმულ-კონტრაპუნქტული სქემა ასეთია: მცირე და დიდი ბესიკური; ლოგაედური ათმარცვლიანი; „ხმით ნატირალების“ ცხამარცვლიანი; ლოგაედური და მეორე პეონური კომბინაციით მიღებული რამდენიმე მეტრული ერთეული. ამ სქემას, როგორც წესი, იგი მკაცრად იცავს, თუმცა აქვს რიტმული ვალდებულებებისგან სრულიად თავისუფალი ვერლიბრებიც და აქვს ტრანზიციული ვერლიბრებიც, სადაც რიტმის და ურიტმობის შემთხვევითი მოდულაციებით ხდება ტექსტის კონსტრუირება.
რაც შეეხება მის კონვენციურ ლექსებს, ძირითადად ლოგაედური ათმარცვლიანით არის დაწერილი, თუმცა ზოგჯერ სხვა საზომებსაც და პოლიმეტრიასაც მიმართავს. ყველა შემთხვევაში სახეზეა ტექნიკური დიდოსტატობა. „იტყვი: სიტყვების ძველი მახე ვარ, / ძველპოეტების ცრემლის მლოკავი!” – წერს ის ერთ ლექსში, რომელსაც „ავტოპორტრეტი“ ჰქვია. ეს არ არის მხოლოდ თავმდაბლური ინტერაქცია საკუთარ თავთან, პოეტი გვეუბნება, რომ მისი შემოქმედება წარსულ პოეტურ გამოცდილებაზე დგას. მცირე დოზით – საეჭვო ღირებულების პოეტური სამკაულების და დიდი დოზით – ორიგინალური პოეტური არსენალის კონტამინაციით ვიღებთ ნაერთს, რომელსაც ჯარჯი ფხოველის ბრწყინვალე პოეზია ჰქვია. ოსტატურად იყენებს ზუსტ, არაზუსტ (ასონანსებით, დისონანსებით და კონსონასებით), დაქტილურ, ჰიპერდაქტილურ და, ზოგან, ჰიპერ-ჰიპერდაქტილურ რითმებს. ყველა რითმა, ე. წ., „ჭკვიანი რითმაა“. ისინი, როგორც ოსტატს შეეფერება, ყველგან სათქმელს ემორჩილებიან და მტკიცე კონცეპტუალური დუღაბით არიან შეკრულნი… ამ ტექნიკური ვირტუოზობის მიღმა კი, კონვენციურ ლექსშიც და თავისუფალ ლექსშიც, ჩანს თავშეწირული განდეგილი, რომელსაც გაკეთებული აქვს ეგზისტენციალური არჩევანი – პოეზიის თეოზისი.
ბლოგს დავამთავრებ ჯარჯი ფხოველის, 1969 წელს დაწერილი, ბრწყინვალე უსათაურო ლექსით, რომელიც, უკრაინის ამბებიდან გამომდინარე, განსაკუთრებით აქტუალურად მომეჩვენა:
***
იახსრის გორზე შუადღისას დაკლული ხარის
თვალები დადის ჩემი ქოხის
ჩათვლემილ ჭერზე…
და ხსოვნას ისევ ათრთოლებულ ხელებით
მოაქვს
ლორთქო ბალახის მეწამული აქვითინება.
ხელგამოწვდილო ჯარისკაცო,
შენ გეუბნები: აივსო ძვლებით ეს ქვეყანა
და გარდასულთა ჩურჩული ისმის მარტოდმარტო
მარადიული.
ჩურჩული ისმის დანგრეული სამრეკლოების
ირგვლივ… ყველაფრის გარეშემო, ყველაფრის
იქით:
შორს, ვიეტნამის გორაკებიდან, სადაც
ასკილი დამწიფდა უკვე…
და დაღვრემილი ოსვენციმიდან…
ჩურჩული ისმის, ჯარისკაცო,
მხოლოდ ჩურჩული.
მე კი ხმა მინდა ამ ღამეში,
ხმა, თუნდაც ხარის,
იახსრის გორზე რომ აღმოხდა
უკანასკნელად.
ილუსტრაციის წყარო:
https://armuri.georgianforum.com/t458p25-topic
