შვედეთში მოღვაწე ქართველმა მეცნიერმა ზაალ კოკაიამ თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ბიოლოგიის ფაკულტეტის (სპციალობით “ადამიანის და ცხოველთა ფიზიოლოგია”) წითელ დიპლომზე დაამთავრების და საქართველოში საკანდიდატო დისერტაციის დაცვის შემდეგ, 1990 წელს მიიღო შვედეთის ინსტიტუტის სტიპენდია და სამცნიერო პროექტის შესასრულებლად რამდენიმე თვით ლუნდის უნივერისტეტში ჰისტოლოგიის კათედრაზე სამუშაოდ გაემგზავნა. 1992 წელს იგი კვლავ დაბრუნდა შვედეთში ლუნდის უნივერისტეტში, სადაც რამდენიმე წელში დაიცვა დისერტაცია და მიენიჭა ფილოსოფიის დოქტორის წოდება. ამის შემდეგ ზაალ კოკაიას საქართველოში მიენიჭა ბიოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორის სამეცნიერო ხარისხი. 1999 წელს ქართველმა მეცნიერმა ლუნდის უნივერსიტეტის დოცენტის წოდებაც დაიმსახურა ექსპერიმენტული ნევროლოგიის დარგში, ხოლო 2002 წელს გაიმარჯვა ლუნდის უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორის თანამდებობა (მუდმივი) ექსპერიმენტული მედიცინის დარგში. ერთი წლის შემდეგ ზაალ კოკაია სათავეში ჩაუდგა ლუნდის უნივერსიტეტში ახლად დაარსებული ღეროვანი უჯრედების და უჯრედული თერაპიის სტრატეგიული ცენტრის ნერვული ღეროვანი უჯრედების ბიოლოგიის ლაბორატორიას. რამდენიმე წელში კი ამავე ცენტრის დირექტორის მოადგილის თანამდებობა ჩააბარეს, რა დროსაც იგი ხელმძღვანელობდა ნეირომეცნიერების პროგრამას. 2007 წლიდან დრემდე ზაალ კოკაია არის ევროკავშირის მიერ დაფინანსებული საერთაშორისო სამეცნიერო კონსორციუმის “შტემშტროკე” ხელმძღვანელი. 2008 წლიდან კი გახდა ლუნდის უნივერსიტეტის პროფესორი (სრული, მუდმივი თანამდებობა) ექსპერიმენტული სამედიცინო კვლევის დარგში.
ზაალ კოკაია არის ივ.ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის, და კაგლიარის უნივერსიტეტის (სარდინია, იტალია) მოწვეული პროფესორი. 2010 წლიდან ხელმძღვანელობს შვედეთის მთავრობის მიერ დაფინანსებული ღეროვანი უჯრედების და უჯრედული თერაპიის სტრატეგიულ კვლევით დარგს; ხოლო 2011 წლიდან არის ევროკავშირის მიერ დაფინანსებული FP7 ევროპული სამეცნიერო კვლევითი კონსორციუმის კოორდინატორი. ამავე წლიდან არის ლუნდის ღეროვანი უჯერედების ცენტრის დირექტორი.
უცხოეთში მოღვაწეობის პარალელურად ზაალ კოკაიას კონტაქტი არ გაუწყვეტია საქართველოსთან. იგი რეგულარულად ჩამოდის საქართველოში და კითხულობს მოხსენებებს და ლექციებს ი.ბერიტაშვილის სახელობის
ქართველ პროფესორს, რომელიც სამეცნიერო მოღვაწეობასთან ერთად შვედეთში პედაგოგიურ მოღვაწეობასაც ეწევა.
ზაალ კოკაია mastasvlebeli.ge-ს კითხვებს პასუხობს:
ბატონო ზაზა, რამდენად მნიშვნელოვანია ბიოლოგიის როლი კაცობრიობის განვითარებაში.
ბიოლოგია სწავლობს სიცოცხლეს და ამდენად ბიოლოგიის როლის შესახებ ლაპარაკი მარტივია. ყველაფერი ცოცხალი, რაც ჩვენ გარშემოა, მათ შორის მცენარეებიც ბიოლოგიის შესწავლის საგანიაა. ჩვენც, ადამიანებიც ბიოლოგიური ობიექტები ვართ და ამიტომაც ბიოლოგიასთან ადამიანს შეხება აქვს არა ხშირად, არამედ მუდმივად, განუწყვეტლივ, დაბადებიდან სიცოცხლის ბოლო წუთამდე. ბიოლოგიის გარეშე კაცობრიობის პროგრესი წარმოუდგენელია და რომ არა ბიოლოგიური და ბიო-სამედიცინო კვლევები და ცოდნა, ცივილიზაცია ნამდვილად ვერ მიაღწევდა იმ დონეს, სადაც ახლა ჩვენ ვარ. გარე სამყაროს და საკუთარი სხეულის და თავის შემეცნების სურვილი კაცობრიობის წინსვლის ერთ-ერთი მთავარი მამოძრავებელი ძალაა და ამიტომაც, გადაჭარბებული არ იქნება თუ ვიტყვით, რომ ბიოლოგიას გადამწყვეტი როლი განეკუთვნება კაცობრიობის განვითარებაში.
ბევრი კითხვა, რომელიც ბავშვს ადრეულ ასაკშივე უჩნდება, ბიოლოგიის სფეროს განეკუთვნება. სწორი და თანამედროვე ბიოლოგიური ცოდნის მიცემა სკოლის ასაკში საწინდარია იმის, რომ ადამიანი თავიდანვე სწორად აღიქვამს მის გარშემო სამყაროს და გააცნობიერებს მის ადგილს ამ სამყაროში.
რა სპეციფიკით გამოირჩევა ბიოლოგიის სწავლება. თუ არსებობს რამე განსხვავებული სწავლების მეთოდი, რომ მასწავლებელმა ამ საგნით დააინტერესოს მოსწავლე?
ბიოლოგიის სპეციფიკა ისაა, რომ საქმე გაქვს სიცოცხლესთან და ცოცხალ არსებებთან, მათ შორის ადამიანთან. ამდენად, ბიოლოგიის სკოლაში სწავლება ძალიან ეფექტურად შეიძლება დაკვირვების და მარტივი ექსპერიმენტების სახით. მე სკოლაში დიდხანს არ ვასწავლიდი, მხოლოდ რამდენიმე წელი, მაგრამ ჩემს მოსწავლეებს ახლაც ახსოვთ თუ როგორ გავკვეთეთ ძროხის თვალი და როგორ ვსწავლობდით კუნთის შეკუმშვას ბაყაყზე დაკვირვებით. ეს ის კლასიკური შემთხვევააა, როცა ასჯერ გაგონილს ერთხელ ნანახი ნამდვილად ჯობია და გაცილებოით უკეთეს შედეგეს იძლევა სწავლების თვალსაზრისით.
წლების წინ თქვენ ასწავლიდით სკოლაში, დღეს ასწავლით მსოფლიოს წამყვან ინსტიტუტებში, როგორია თქვენი გამოცდილება ზოგადად სწავლებასთან დაკავშირებით.
მე ვასწავლდი მე-6 გერმანულ სკოლაში. ამ სკოლაში მუშაობა დისერტაციის დაცვის შემდეგ ჩემ სამეცნიერო საქმიანობასთან პარალელურად დავიწყე. ეს იმ დროისთვის განსაკუთრებული სკოლა იყო, რომელიც იძლეოდა საშუალებს მასწავლებელს თავისი შეხედულებების და უნარის მიხედვით წარემართა გაკვეთილება, მაგრამ, რა თქმა უნდა, არსებული პროგრამის ფარგლებში. ამ პირობებში მასწავლებელს ჰქონდა სრული შემოქმედებითი თავისუფლება და ეს ძალიან მიმზიდველი და საინტერესო იყო ჩემთვის. 90-იანი წლების დასაწყისში შვედეთში გადავედი სამუშაიოდ და სამწუხაროდ სკოლაში მუშაობის შეწყვეტა მომიწია. შვედეთში უკვე უნივერსიტეტში გავაგრძელე პედაგოგიური საქმიანობა. სკოლა და უნივერსიტეტი ძალიან განსხვავდება ერთმანეთისგან. სკოლაში ბავშვების სიარული სავალდებულოა, მათ არვინ ეკითხება უნდა თუ არა სწავლა, და არ აქვთ საგნების არჩევის საშუალება. უნივერსიტეტში კი სტუდენტები თავის არჩევანის საფუძველზე მოდიან, მათ დიდი მოტივაცია აქვთ და უმეტესწილად გააზრებული აქვთ თუ რატომ უნდათ ეს და არა სხვა პროფესია. ამდენად, სწავლების ფორმები და მასწავლებელთა მიდგომები საკმაოდ განსხვავებულია. ამას ემატება ისიც, რომ სტუდენტებს, როგორც წესი, უკვე ჩამოყალიბებული აქვთ გადაწყვეტილების მიღების, არჩევანის გაკეთების და საკუთარ ქმედებებზე პასუხისმგებლობის უნარი. ეს იმითაა განპირობებული, რომ სტუდენტურ ასაკთან ერთად საბოლოოდ ყალიბდება ტვინის ქერქის ის უბნები, რომლებიც მონაწილეობს ამ პროცესებში. ასე, რომ თავად ბიოლოგიაა პასუხისმგებელი ამ განსხვავებებზე. მე როგორც სკოლაში, ასევე უნივერსიტეტში სწავლებაც ძალიან მეხალისება და დიდ სტიმულს მაძლევს. ძალიან კარგი შეგრძნებაა, როცა ხედავ რომ ვიღაცას აინტერესებს თუ რას და როგორ ასწავლი და ითვისებს შენ მიერ მიწოდებულ ინფორმაციას. ხშირად მსმენია ქართველი ლექტორებიდან, რომ საქართველოში სტუდენტები სკოლიდან ძალზედ შეზღუდული ცოდნით მოდიან და მათთან მუშაობა შეუძლებელია. შეუძლებელი არაფერია! სწორედ უცოდინარ ადამიანს სჭირდება სწავლება. მესმის რომ რთულია და ბევრად მეტი გარჯა სჭირდება ლექტორს, მაგრამ სხვა რა გზაა. უნდა მოერგო სტუდენტებს და იმ დონიდან ასწავლო, რა დონეც აქვთ და თანდათან აიყვანო უფრო მაღალ დონეზე. ჩვენ ხშირად გვავიწყდება, რომ ლექტორები უნივერსიტეტში იმისთვის ვართ, რომ ვასწავლოთ სტუდენტებს და არა იმიტომ, რომ ლექციები წავიკითხოთ და ამაში ხელფასი ავიღოთ.
სხვათა შორის, ჩემი ერთ-ერთი კურსი სწავლების თანამდეროვე მეთოდებს შეეხდება. დოქტორანტებს ვასწავლი განათლების მიღების ერთ-ერთი ფორმას, როგორ უნდა წარიმართოს პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება. ტრადიციულად, უნივერსიტეტი იყო ლექტორზე ორიენტირებილი სასწავლებელი, ანუ ლექტორი ასწავლიდა და სტუდენტი სწავლობდა. დღევანდელ დღეს, სწავლება უნდა განვითარდეს ისე, რომ სტუდენტი იყოს წარმართველი. ლექტორმა და უნივერსიტეტმა უნდა შეუქმნას პირობები და შეუწყოს ხელი სტუდენტს, რომ მან მაქსიმალურად მიიღოს ცოდნა და აქტიურად იყოს ჩართული სწავლების პროცესში. დღევანდელი ქართველი სტუდენტი პოტენციურია, უბრალოდ მას სჭირედა მიდგომა. ჩემი აზრით, თუ გაქვს წარმოდგენა, რა არის მის ცოდნის მარაგი, ნებისმიოერ ადამიანს შეიძლება ასწავლო. გამოცდილი ლექტორი და მეცნიერი მოერგება ნებისმიერ აუდიტორიას. აუცილებელია ინდივიდუალური მიდგომა, როგორც თვითოეულ სტუდენტთან, ასევე თვითეოეულ კურსთან, იმის მიხედბვით, თუ რა არის სწავლის მიზანი და რა დონის სტუდენტებთან გვაქვს საქმე.
რას ურჩევდით ქართველ მასწავლებლებს და მოსწავლეებსაც?
ქართველ მოსწავლეებს ვეტყოდი რომ “შეუძლებელი არაფერია” (“Nothing is impossible”), არ არსებობს ისეთი რამ, რისი მიღწევაც ადამიანს არ შეუძლია. მთავარია ძალიან დიდი მონდომობა და შრომა, შრომა და შრომა…
ქართველ მასწავლებლებს გავახსებნებდი არაჩვეულებრივ ფრაზას “არასდროს დანებდეთ” (“Never give up”) ანუ არასდროს არ აიღოთ ხელი არცერთ მოსწავლეზე ან სტუდენტზე… ყველა ადამიანი განსხვავებულია და რაც ერთისთვის ადვილია და მისაღები, სხვისთვის შესაძლოა ძალიან რთული და მიუღებელი იყოს. და კიდევ, ვისურვებდი რომ ყველა პედაგოგი იღებდეს უდიდეს სიამოვნებას თავისი საქმისგან, უყვარდეს თავისი მოსწავლეები და სტუდენტები, მათთან ურთიერთობა და მათთვის ცოდნის გადაცემა. ახალგაზრდების აღზრდა უნდა იყოს მათი ცხოვრების მიზანი და სტიმული. წინააღმდეგ შემთხვევაში ჯობია ნუ გატანჯავთ თქვენს შეგირდებს და უპირეველეს ყოვლისა საკუთარ თავს, ეგებ რამე სხვა დარგში შეეცადოთ დასაქმებას….
