მოსწავლე-მასწავლებლის ურთიერთობა ბევრი მკვლევრის, ფსიქოლოგისა და სხვა დაინტერესებული ადამიანების კვლევისა და მსჯელობის საგანი ყოფილა. ეს ურთიერთობა სხვადასხვა დაწერილი და დაუწერელი კანონით რეგულირდება, თუმცა ბევრ შემთხვევაში ამ კანონების უგულებელყოფა და კიდევ მრავალი ფაქტორი განაპირობებს მოსწავლე-მასწავლებელს შორის ურთიერთობის დაძაბვას, რომელიც ხშირად კონფლიქტში გადაიზრდება ხოლმე. ეს უკანასკნელი კი, მოგეხსენებათ, უარყოფითად აისახება მოსწავლეზე ყველა ასპექტში (აკადემიური მოსწრება, ქცევა, დამოკიდებულებები და სხვა). ბევრი იწერება იმის თაობაზე, თუ როგორ დარეგულირდეს უთანხმოებები, კონფლიქტები. თუმცა, უმჯობესია, საერთოდ არ ხდებოდეს. ამისთვის ფსიქოლოგები პედაგოგებს გვირჩევენ, გამოვიყენოთ კომუნიკაციის ეფექტური ხერხები. როგორც მოგეხსენებათ, დაძაბულობა, უთანხმოებები, კონფლიქტი მოსწავლე-მასწავლებელს შორის არ ხდება მხოლოდ დაბალი აკადემიური მოსწრების ან ქცევის გამო, არამედ ეს ყველაფერი შესაძლოა გამოიწვიოს მასწავლებლის არასწორმა კომუნიკაციამ თუნდაც არაფორმალურ გარემოში (მაგ. ექსკურსიაზე).
ხშირად პედაგოგები პირველ წარმოდგენას მოსწავლეებზე მათი გარეგნობიდან ან ჩაცმულობიდან გამომდინარე იქმნიან და შესაბამისი მოლოდინებიც აქვთ. ადამიანის ბუნებაა, ზოგადად, რომ შინაგანად ყოველთვის ვებრძვით ადამიანზე პირველადი წარმოდგენის საწინააღმდეგო არგუმენტებს. მაგ. თუ ესა თუ ის მოსწავლე არ არის სხვებივით ლამაზად ჩაცმული ან არ არის გარეგნულად მიმზიდველი, გვიჩნდება მოლოდინი, რომ ის ვერ იქნება კარგი მოსწავლე (ამან რა უნდა გააკეთოს) და ა.შ.
ამ და მსგავს სიტუაციაში ფსიქოლოგები გვირჩევენ და პრაქტიკაც გვიჩვენებს, რომ ეფექტური კომუნიკაციის ერთ-ერთი ხერხი „აღიარების ენის“ გამოყენებაა. „აღიარების ენა“ ნიშნავს მიიღო ადამიანი ისეთი, როგორიც არის. ფსიქოლოგმა და მეცნიერმა თომას გორდონმა „აღიარების ენა“ გამოიყენა მშობელსა და შვილს შორის ურთიერთობის დარეგულირებაში და, როგორც თვითონ აღწერს მისსავე წიგნში „როგორ გავხდე კარგი მშობელი“, ძალიან კარგი შედეგი მიიღო.
როდესაც გავეცანი წიგნს, გადავწყვიტე მისი ეს მეთოდი გამომეყენებინა მოსწავლეებთან ურთიერთობაში. როგორც გორდონი აღნიშნავს „აღიარების ენას“ დიდი ძალა აქვს და მისი გამოყენება აისახება ქცევაში, საქმიანობაში, შემოქმედებაში, პროდუქტიულობაში. ის ნოყიერ ნიადაგს ქმნის მოზარდის განვითარებისთვის, პოტენციალის რეალიზებისთვის. ხშირად მშობლები თვლიან, რომ ბავშვის ხშირი შექება, საქციელის მოწონება, მისი, როგორც პიროვნების აღიარება, უარყოფითად აისახება შვილების აღზრდაზე. ამავე აზრისაა ზოგიერთი მასწავლებელიც. ამ დროს ბავშვის აღიარების შემთხვევაში პირიქით ხდება.
შევეხები, თუ როგორ უნდა გამოვიყენოთ „აღიარების ენა“ სასკოლო ცხოვრებაში, კონკრეტულად კი მოსწავლე-მასწავლებლის ურითიერთობაში. ადამიანის ისეთად მიღება, როგორიც ის არის, მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს აღზრდის და განვითარების პროცესებზე, მნიშვნელოვანი ფაქტორია კონკრეტული ცვლილებების მოსახდენად ისწავლონ სულიერი წონასწორობის დაცვა. აღიარება ურთიერთობას უშუალოს ხდის, მოსწავლე გახსნილია, ეძლევა გულის გადაშლის საშუალება; როცა მას არ აღიარებენ, პირიქით – თავის თავში იკეტება, მუდმივად თავდაცვით პოზიციაშია, ეზრდება დისკომფორტი და დაბალია მეტაკოგნიციის დონეც.
არსებობს აღიარების ენის გამოხატვის სხვადასხვა ხერხი:
- აღიარების დემონსტრირება;
- არავერბალური გამოხატვა;
- ჩაურევლობა, როგორც აღიარების გამოხატვა;
- პასიური მოსმენა;
- ვერბალური გამოხატვა.
- აღიარების დემონსტრირების ერთ-ერთი საშუალება საუბარია. თუმცა როგორი ურთიერთობა ჩამოყალიბდება მოსწავლე-მასწავლებელს შორის, დამოკიდებულია საუბრის ფორმაზე. საუბრის დასაწყისი უნდა იყოს კეთილგანწყობილი, რომ მოსწავლემაც ისურვოს „აღიარების ენით“ საუბარი. ჩვენი საუბრის უნარზეა დამოკიდებული დახმარებას შევძლებთ თუ ზიანს მოვუტანთ მათ. მაგ. თუ მოსწავლესთან საუბარს მისი დამოძღვრით დავიწყებთ, ჩვენდამი ნდობა არ გაჩნდება და, შესაბამისად, საუბარი არაეფექტური იქნება, გულწრფელ პასუხებს ვერ მივიღებთ. პირველ რიგში ჩვენ უნდა დაგვეტყოს გულწრფელობა. საუბარი უნდა დავიწყოთ დადებითი კონტექსტით. მაგ. მოსწავლე გამოგვეცხადა თანატოლებისგან მკვეთრად განსხვავებული იმიჯით (გამომწვევად შეღებილი თმის ფერი ან უცნაური ვარცხნილობა და სხვა). სავარაუდოდ, გარშემომყოფებისგან მან უკვე მიიღო შენიშვნები, შესაძლოა გაკიცხვაც (მათ შორის მშობლებისგან). იგივე მოლოდინი აქვს ჩვენგანაც, მაგრამ თუ ჩვენ ვეტყვით: „ნინი, იმიჯი შეგიცვლია, რაღაცები მომწონს“ ნიშნავს, რომ დავაფასეთ მისი იმიჯი ნაწილობრივ მაინც, ანუ ვაღიარეთ და „იმედი გავუცრუეთ“. ეს აღიარების გამოხატულებაა. ვფიქრობ, ამის შემდეგ ადვილად შევძლებთ ნინისთან იმის გარკვევას, თუ რაში დასჭირდა ან რატომ მოუნდა მას იმიჯის მკვეთრი შეცვლა. ნინისთან ამ თემაზე საუბარი, ვფიქრობ, დასაწყისშივე აუცილებელია, რადგან, როგორც ცნობილია, მსგავს ქცევებს სერიოზული მიზეზები აქვს და მისი ქმედებები შემდგომში შესაძლოა რადიკალურ ქმედებებშიც კი გადაიზარდოს.
- არავერბალური გამოხატვა ნიშნავს ჟესტებით, პოზიციით, სახის გამომეტყველებით ან სხვა ქცევით მივანიშნოთ მოსწავლეს ჩვენი დამოკიდებულება მისდამი და ეს უნდა იყოს აუცილებლად დადებით კონტექსტში (მაგ. ცერა თითის აწევით ვანიშნებთ, რომ რაღაც მოგვეწონა).
- ვერბალური გამოხატვა ნიშნავს უშუალოდ სიტყვებით გამოხატვას. ამ შემთხვევაში ჩვენი მხრიდან, გარდა საუბრისა, აუცილებელია, ვიყოთ აქტიური მსმენელიც, ვასაუბროთ მოსწავლე საკუთარ თავზე, პრობლემებზე და ა.შ. და რაც არ უნდა მიუღებელი აზრი დააფიქსიროს, არ ვაკრიტიკოთ. ამ დროს მოსწავლე გრძნობს, რომ ჩვენ მის გვერდით ვართ (არ ვაკრიტიკებთ) და უჩნდება იმედი, რომ დავეხმარებით.
- აღიარების გამოხატვა შესაძლებელია პასიური მოსმენითაც. ეს მეთოდი ეფექტურად მუშაობს, როცა ნდობა უკვე მოპოვებული გვაქვს (წინარე მეთოდებით). ამ დროს ხშირად ვიყენებთ დუმილის მეთოდს, მაგრამ ვაგრძნობინებთ, რომ ვუსმენთ (თვალებით კონტაქტით). პასიური მოსმენით საშუალებას ვაძლევთ განთავისუფლდეს ტვირთისგან, დაიცალოს ბრაზისგან და ზიზღისგან (თუ ამასთან გვაქვს საქმე), შესაძლოა მან თვითონ იმსჯელოს და მივიდეს სწორ დასკვნამდე.
მაგ. მოსწავლე: დღეს გვანცამ ძალიან მაწყენინა.
მასწ: მართლა?
მოსწ: გვანცამ მითხრა ბევრს ლაპარაკობო.
მასწ: გასაგებია.
მოსწ: ამ დროს თვითონაც ძალიან ბევრს ლაპარაკობს, მაგრამ არავინ ეუბნება და თვითონ კი ვერ ამჩნევს.
მასწ: ჰმ!
მოსწ: სჯობს, მე თვითონ ვუთხრა, მაგრამ არ ვეჩხუბები, რჩევის სახით ვეტყვი და ალბათ, გამიგებს.
მასწ: (დუმს)
მოსწ: ხო, სჯობს ასე ვქნა, თორემ მუდმივად თვითონ რომ მაძლევს შენიშვნას, გული მტკივა და შესაძლოა მეგობარი დავკარგო. მოდი, ხვალვე ვეტყვი, რომ მწყინს და მეტად აღარ მითხრას, ალბათ გამიგებს.
ამ ეპიზოდში კარგად ჩანს დუმილის ფასი. ამ დროს მოსწავლე ვაღიარეთ და ის ვითარდება.
ჩაურევლობა, როგორც „აღიარების ენა“ გამოყენებადია, როცა მოსწავლეები მსჯელობენ თემაზე საგაკვეთილო ან თუნდაც არასაგაკვეთილო პროცესში. ამ დროს შეგვიძლია ვიყოთ დამკვირვებელი, მაგრამ არ ჩავერიოთ. ჩავერთვებით ან მათი თხოვნით, ან მაშინ, როცა მოსალოდნელია ურთიერთობა კამათში გადაეზარდოთ. ეს ნიშნავს, რომ ვაღიარებთ მათ თავისუფლებას, დამოუკიდებლობას და პატივს ვცემთ მათ ნააზრევს.
ამრიგად, „აღიარების ენის“ გამოყენებით ჩვენ:
- ვალაგებთ მოსწავლესთან ურთიერთობას;
- ვიმაღლებთ ნდობის ხარისხს;
- მცირდება ტაბუდადებული თემების რაოდენობა ან საერთოდ ქრება;
- ვაკონტროლებთ მის ქცევას;
- მოსწავლე კონსტრუქციულად ვითარდება;
- ხელს ვუწყობთ მასში დადებითი ცვლილებების განხორციელებას.
რჩევები კოლეგებს:
- ხშირად გამოიყენეთ აღიარების ზემოთ ჩამოთვლილი მეთოდები;
- ვეცადოთ, მოსწავლესთან ერთად მოვაგვაროთ პრობლემები, რომლის ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალებაა „აღიარების ენა“;
- კომუნიკაციისას ვიყოთ ნაკლებ კრიტიკული, ზოგჯერ საერთოდ არ გავაკრიტიკოთ;
- ვესაუბროთ მათთვის გასაგებ ენაზე;
- ვაგრძნობინოთ თავი ჩვენს თანატოლად: დავანგრიოთ სტერეოტიპი: ,,მოსწავლე არასდროს არაა მასწავლებელზე მეტი“.
გამოყენებული ლიტერატურა:
- თ. გორდონი – ,,როგორ გავხდე კარგი მშობელი“ – მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი – 2014 წელი.
- ი. ლომაძე – ,,მოსწავლე-მასწავლებელი“ – ურთიერთობა და თანასწორი შესაძებლობები – სტატია ge-ში – 22.05.2017 წელი.
- მ. ჯალიაშვილი – მოსწავლე და პედაგოგი – ურთიერთობის ეთიკა – სტატია ge-ში – 30.07.2018 წელი.
