ვფიქრობ, ნებისმიერი მშობელი, როცა შვილს სკოლაში შეიყვანს, ოცნებობს, რომ ბავშვს ჩამოუყალიბდეს დადებითი დამოკიდებულება სკოლისა და სწავლის მიმართ, ჰქონდეს მაღალი სასწავლო მოტივაცია და გახდეს წარმატებული მოსწავლე. თუმცა ამ ოცნების ასრულება არც ისე მარტივია და ამას თავისი, როგორც ობიექტური, ისე სუბიექტური მიზეზები აქვს. სასკოლო სწავლების საწყის ეტაპზე უმცროსკლასელებში სასწავლო პრობლემების გამომწვევ მიზეზებს შორის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სასკოლო სწავლების ასაკის არასწორად განსაზღვრა. ხუთწლიანთა სასკოლო სწავლებამ სერიოზული პრობლემები შეუქმნა როგორც პედაგოგებს, ასევე მშობლებს. და, ეს არც უნდა გაგვიკვირდეს, თუ გავითვალისწინებთ, რომ პირველკლასელთა სახელმძღვანელოები და სასწავლო პროგრამები ექვსწლიანებისთვის არის შედგენილი. ამიტომ, დიდი ალბათობით, ხუთი წლის ბავშვს არ ექნება სათანადოდ განვითარებული ის უნარ-ჩვევები, რომლებიც სასწავლო პროცესში დასჭირდება. ამასთან, არ შეიძლება არ გავიხსენოთ, რომ უდიდესი ქართველი ფსიქოლოგი დიმიტრი უზნაძე სასკოლო სწავლების დაწყების ასაკად შვიდ წელს მიიჩნევს. მის მიერ 5-6 წლის ბავშვი სკოლამდელებში მოიაზრება. სკოლამდელ ასაკში კი პატარის განვითარება ძირითადად თამაშის პროცესში ხდება, რადგანაც სწორედ თამაშია ქცევის წამყვანი ფორმა ამ ასაკობრივ საფეხურზე. ამდენად, თუ გვინდა, რომ 5-6 წლის ბავშვებს, რომლებიც სასკოლო სწავლას იწყებენ, დავეხმაროთ სკოლასთან ადაპტაციაში, ჩამოვუყალიბოთ დადებითი დამოკიდებულება სკოლისა და სწავლის მიმართ, გავუძლიეროთ სასწავლო მოტივაცია, აქტიურად უნდა გამოვიყენოთ თამაშები, განსაკუთრებით ისეთი თამაშები, რომლებიც სააზროვნო და საკომუნიკაციო უნარ-ჩვევების განვითარებას შეუწყობს ხელს. სწორედ ამიტომ, მსურს შემოგთავაზოთ რამდენიმე ისეთი თამაში, რომლებიც საინტერესო იქნება პატარებისთვის და გარკვეულ დახმარებას გაუწევს უმცროსკლასელებთან მომუშავე პედაგოგს. რათა ბავშვებში გარკვეული უნარ-ჩვევები განავითაროს.
თამაშები გასაცნობად და გუნდში გასაერთიანებლად
- თავისუფალი სკამი
მიზანი:
- ახალი სახელების ადვილად დამახსოვრებაში, ყურადღებით
მოსმენასა და სწრაფად რეაგირებაში ჯგუფის მონაწილეებისთვის დახმარების გაწევა;
- ჯგუფის წევრთა შორის დადებითი ემოციების გამოწვევა.
მასალა: სკამები ან სხვა ისეთი საგნები, რომლებითაც შესაძლებელია ადგილის მონიშვნა
თამაშის მიმდინარეობა: ყველა მოთამაშე ზის წრეში, თუ მონაწილეებმა არ იციან (ან ცუდად იციან) ერთმანეთის სახელები, მაშინ თავდაპირველად თითოეული ამბობს თავის სახელს ხმამაღლა და გამოკვეთილად. ერთი სკამი ზედმეტია. ერთ-ერთი მოთამაშე იწყებს სხვა მონაწილის სახელის დასახელებას. დასახელებული მოთამაშე სწრაფად უნდა გადაჯდეს თავისუფალ სკამზე, თუმცა სანამ დაჯდება, უნდა დაასახელოს შემდეგი სახელი. ის დასახელებული მოთამაშეც სწრაფად უნდა გადაჯდეს გამოთავისუფლებულ სკამზე და ა. შ.
- ახალი მეგობრები
მიზანი: ურთიერთობის უნარის, დაკვირვებულობისა და მეხსიერების განვითარება, ასევე მეგობრობის გრძნობის
გამომუშავება.
თამაშის მიმდინარეობა: ერთი მოთამაშე ამბობს თავის სახელს, შემდეგი იმეორებს მის სახელს და ამბობს საკუთარ სახელს, მომდევნო მოთამაშე იმეორებს წინა ორის სახელს და ამბობს საკუთარს და ა.შ. თუ რომელიმე მოთამაშე დაუშვებს შეცდომას, თამაში იწყება თავიდან, ვიდრე ყველა მონაწილე არ გაეცნობა ერთმანეთს და არ ისწავლის ერთმანეთის სახელს.
ვარიანტი 1
ერთი მონაწილე დგას წრის შუაგულში და თავისი სახელის დასახელების დროს ესვრის ბურთს სხვა მოთამაშეს, შემდეგი იმეორებს მის სახელს, ამატებს თავის სახელს და ისვრის ბურთს შემდეგი მოთამაშისკენ.
ვარიანტი 2
ერთი მონაწილე დგას წრის შუაგულში. ის ამბობს რომელიმე თანაკლასელის სახელს და ესვრის მას ბურთს. თუ შეეშლება და არასწორად იტყვის სახელს, დგება რიგში და მას შეცვლის ის მოთამაშე, რომელსაც ბურთი ესროლა.
- გამოიცანი მეგობარი
მიზანი: 1. თანაკლასელების უკეთ გაცნობა,
- მეტყველების უნარის განვითარება.
თამაშის მიმდინარეობა: ერთი მოთამაშე გამოდის კლასიდან და შედის მხოლოდ მაშინ, როდესაც დაუძახებენ. დანარჩენი ბავშვები ირჩევენ სხვა მოთამაშეს და ცდილობენ მის კარგად შესწავლას – სად ზის, რა ფერის თმა აქვს და ა.შ. შემდეგ ოთახში შემოსვლას სთხოვენ პირველ მოთამაშეს, რომელიც იწყებს მისახვედრი, საკვანძო კითხვების დასმას, მაგალითად:
ეს გოგონაა? – დიახ; ის პირველ რიგში ზის? – არა; ის მეორე მერხზე ზის? – დიახ; მას ქერა თმა აქვს? – დიახ
ეს ნინოა!
ნინო კლასიდან გადის და თამაში იწყება თავიდან.
ყურადღების მობილიზაციისა და სწრაფი რეაგირების განმავითარებელი თამაშები
- მუსიკალური სკამი
მიზანი: 1. სწრაფი რეაგირების უნარის განვითარება
- დაეხმაროს მოსწავლეებს სიმორცხვისა და შებოჭილობის დაძლევაში
მასალა: მაგნიტოფონი ან რადიო (ასევე შეიძლება სიმღერის შესრულება, მაგიდაზე კაკუნი ან დატყაპუნება)
თამაშის მიმდინარეობა: სკამები იდგმება წრეში, ზურგით წრის შუაგულისაკენ. ყველა მოთამაშე დგება სკამების გარშემო. სკამების რაოდენობა უნდა იყოს მოთამაშეების რაოდენობაზე ერთით ნაკლები. წამყვანი რთავს მუსიკას, მღერის ან აკაკუნებს და ა.შ. ხოლო დანარჩენი მოთამაშეები ცეკვავენ ან უბრალოდ დადიან სკამების გარშემო. როდესაც წამყვანი მოულოდნელად გამორთავს მუსიკას (ან შეწყვეტს სიმღერას, კაკუნს და ა. შ.), მოთამაშეებმა სწრაფად უნდა დაიკავონ სკამებზე ადგილი, ვისაც არ შეხვდება სკამი, ანუ ვერ მოასწრებს სკამზე დაჯდომას, ის თამაშიდან გადის.
ერთი მოთამაშის თამაშიდან გასვლის შემდეგ, სკამები ერთით უნდა შემცირდეს, თამაში გრძელდება მანამ, ვიდრე არ დარჩება ბოლო მოთამაშე, რომელიც ხდება თამაშის გამარჯვებული.
- მესამე ზედმეტია
მიზანი: დავეხმაროთ მოსწავლეებს იყვნენ უფრო მოქნილები და ჰქონდეთ სწრაფად რეაგირების უნარი.
თამაშის მიმდინარეობა: ბავშვები დგებიან წრეში ორ-ორად, მეორე პირველის ზურგს უკან; ამის შემდეგ ირჩევენ ორ წამყვანს, ერთი მათგანი დასდევს მეორეს და ასე დარბიან მოთამაშეების გარშემო. იმ ბავშვს, რომელიც გარბის, შეუძლია დადგეს ნებისმიერი წყვილის უკან. ის მოთამაშე, რომელიც აღნიშნულ წყვილში პირველი დგას, ხდება „ზედმეტი“ და მას ევალება გაეკიდოს იმ წამყვანს, რომელიც ვერ დაეწია გაქცეულ მოთამაშეს.
რეკომენდაცია: შეიძლება მონაწილეებს შევთავაზოთ წყვილებად დადგნენ არა წრეში, არამედ გაფანტულად. ასეთ შემთხვევაში მათ დიდხანს სირბილის საშუალება ექნებათ.
- 3. სდექ
მიზანი: სწრაფი რეაქციისა და სისხარტის განვითარების ხელშეწყობა.
მასალა: საშუალო ზომის ბურთი.
თამაშის მიმდინარეობა: მოთამაშეები დგებიან წრეში, ირჩევენ წამყვანს, რომელიც წრის შუაგულში დგება. ის მაღლა აგდებს ბურთს და ასახელებს ერთ-ერთი მოთამაშის სახელს. დასახელებულ ბავშვს ევალება დაიჭიროს ბურთი. დანარჩენები გარბიან სხვადასხვა მიმართულებით. მოთამაშე, რომელმაც დაიჭირა ბურთი, ყვირის „სდექ“ და მაშინვე ჩერდება. ამ ბრძანების მოსმენის შემდეგ დანარჩენებიც უნდა გაჩერდნენ და გაშეშდნენ. ბურთიანი მოთამაშე ირჩევს მასთან ახლოს მდგომ ბავშვს, გადადგამს მისკენ სამ ნაბიჯს და ესვრის ბურთს ისე, რომ მოარტყას. თუ მოთამაშეს მოხვდა ბურთი, ის „გავარდება“ თამაშიდან. დანარჩენები ბრუნდებიან წრეში, ბურთიანი მოთამაშე კი წამყვანი ხდება. თუ ნასროლი ბურთი ვერ მოხვდება დამიზნებულ ბავშვს, მოთამაშეები გარბიან, ბურთით ხელში მყოფი ბავშვი კი კვლავ ყვირის: „სდექ!“ და ცდილობს, კიდევ ერთხელ დაეწიოს სხვა მოთამაშეს. თამაში მთავრდება, როდესაც დარჩება მხოლოდ ერთი მოთამაშე.
თამაშები აზროვნების განვითარებისა და ზოგადსაგანმანათლებლო უნარ-ჩვევების ფორმირებისათვის
- ვინ „წავიდა“?
მიზანი: დაეხმაროს მოსწავლეს, იყოს ყურადღებიანი, სწორად და მკაფიოდ გამოთქვას და კარგად დაიმახსოვროს სიტყვები.
მასალა: გარკვეულ თემასთან (ფერი, ცხოველები, ამინდი…) დაკავშირებული სხვადასხვა სათამაშოები ან სურათები.
თამაშის მიმდინარეობა: მაგიდაზე ან იატაკზე ლაგდება გარკვეულ თემატიკასთან დაკავშირებული სხვადასხვა სათამაშო ან სურათი. მოთამაშეები სხდებიან მათ გარშემო და 30 წამის განმავლობაში ათვალიერებენ და იმახსოვრებენ მათ წინ განლაგებულ სათამაშოებსა თუ სურათებს. შემდეგ ისინი ხუჭავენ თვალებს. ამ დროს წამყვანი იღებს ერთ-ერთ სათამაშოს ან სურათს და მალავს ზურგს უკან (ან გადასაფარებლის ქვეშ და ა.შ.). მოთამაშეები ახელენ თვალებს და ასახელებენ გამქრალ სათამაშოს, რომელსაც იღებს ის, ვინც პირველი იტყვის, თუ რომელი სათამაშო გაქრა. ასე გაგრძელდება თამაში ბოლო სათამაშომდე ან სურათამდე.
- პლედი
მიზანი: მეხსიერების, ყურადღებისა და დაკვირვების უნარის განვითარება.
მასალა: პლედი
თამაშის მიმდინარეობა: ორ გოგონას უკავია პლედი ორივე მხრიდან ისე, რომ გამოვიდეს „კედელი“. დანარჩენი მონაწილეები იყოფიან ორ ჯგუფად. ერთი ჯგუფი ზის „კედლის“ ერთ მხარეს, მეორე – მეორე მხარეს. წამყვანი რამდენიმე წამით (დრო შეთანხმებით, ბავშვების ასაკის მიხედვით) დაუშვებს პლედს. ამ დროს მოთამაშეებმა უნდა დაიმახსოვრონ, რა თანმიმდევრობით სხედან მეორე ჯგუფის მოთამაშეები. შემდეგ წამყვანი ასწევს პლედს და ორივე ჯგუფი ირჩევს ორ მოთამაშეს, რომლებმაც ჩუმად უნდა გაცვალონ ადგილი. ეს მათ სწრაფად უნდა გააკეთონ. ხოლო როცა ყველა მონახავს თავის ადგილს და ისევ დაჯდება, წამყვანი ჩამოუშვებს პლედს, მოიგებს ის გუნდი, რომელიც უფრო სწრაფად დაასახელებს მოწინააღმდეგე გუნდის იმ მოთამაშეებს, რომელთაც გაცვალეს ადგილები.
- ციფრული რიგები
მიზანი: ყურადღებისა და მეხსიერების განვითარება
თამაშის მიმდინარეობა: წამყვანი მორიგეობით კითხულობს ციფრების რიგს. პირველი რიგი შეიცავს 2 ციფრს. ბავშვებს სთხოვენ, გაიმეორონ იმავე თანმიმდევრობით, რომლითაც იყო წაკითხული, მეორე რიგი შედგება 3 ციფრისგან, მესამე – 4-ისგან, მეოთხე – 5-ისგან და ა. შ. ბავშვებს სთავაზობენ შეჯიბრებას: ვინ უფრო მეტ ციფრს დაიმახსოვრებს და წარმოთქვამს ამავე თანმიმდევრობით. გამარჯვებული ხდება ის, ვინც დაიმახსოვრებს ყველაზე გრძელ რიგს.
- ვინ რა გააკეთა?
მიზანი: 1. მეხსიერების, ყურადღების და აზროვნების განვითარება;
- ნასწავლი სიტყვების განმტკიცება.
მასალა: 1. ბარათები საგნების, მცენარეების, ბუნების გამოსახულებით;
- დიაგრამა სამი წრით. ერთი ცარიელი წრე არის იმ საგნებისთვის, რომელიც ადამიანმა შექმნა, მეორე წრე – საგნებისთვის, რომელიც ბუნებამ შექმნა, მესამე – საგნებისთვის, რომელიც შექმნა ადამიანმა ბუნებასთან ერთად.
თამაშის მიმდინარეობა: ბავშვებს ურიგდებათ ბარათები ნახატებით, მაგალითად: ადამიანი, ტყე, მდინარე, ვაშლი და ა. შ. ბავშვებმა თავისი ბარათები უნდა ჩააწყონ საჭირო წრეში და ახსნან, რატომ აირჩიეს სწორედ ეს წრე და არა სხვა.
- ვინ უკეთ იცის ზღაპრები
მიზანი: 1. ყურადღების, მეხსიერების, წარმოსახვის განვითარება;
- სიტყვათა მარაგის განმტკიცება და გაფართოება.
თამაშის მიმდინარეობა: ირჩევა წამყვანი. ის ასახელებს რომელიმე ზღაპარს, დანარჩენებმა კი სწრაფად უნდა გაიხსენონ და ჩამოთვალონ აღნიშნული ზღაპრის პერსონაჟები. მაგალითად, წამყვანი ასახელებს ზღაპარს „პინოქიო“, მოთამაშეებმა უნდა ჩამოთვალონ დასახელებული ზღაპრის პერსონაჟები. ყოველ დასახელებულ პერსონაჟზე მოთამაშე იღებს ქულას. თამაში გრძელდება, წამყვანი ასახელებს კიდევ რამდენიმე ზღაპარს. შედეგების შეჯამების შემდეგ გამარჯვებული იქნება ის, ვინც მოაგროვებს ყველაზე მეტ ქულას.
აღნიშნული თამაშის გამოყენების წინაპირობა – ბავშვები აუცილებლად უნდა იცნობდნენ ზღაპრების გარკვეულ რაოდენობას.
- ზღაპრის გმირები
მიზანი: მეხსიერებისა და აზროვნების განვითარება
მასალა: ქაღალდის კვადრატი
თამაშის მიმდინარეობა: მასწავლებელი სვამს კითხვას, ის, ვინც პირველი ასწევს ხელს და გასცემს კითხვაზე სწორ პასუხს, მიიღებს მასწავლებლისგან ქაღალდის კვადრატს. დამხმარეები, რომელთაც წინასწარ ირჩევს მასწავლებელი, აკვირდებიან, ვინ ასწია პირველად ხელი, ვინ მეორედ და ა.შ. თამაშის ბოლოს დაითვლება ვინ რამდენი კვადრატი მიიღო. გამარჯვებული იქნება ის, ვინც ყველაზე მეტ კითხვას გასცა სწორი პასუხი და მოაგროვა მეტი კვადრატი.
მოსწავლეებმა უნდა შეავსონ ლიტერატურული გმირის სახელი. მაგალითად, თუ მასწავლებელი ამბობს „წითელ“-ს, მოთამაშემ უნდა თქვას „ქუდა“, მასწავლებელი ამბობს „ნაცარ“-ს, მოსწავლემ უნდა თქვას „ქექია“ და ა.შ.
ზემოაღნიშნული და სხვა მსგავსი თამაშების გამოყენებისას აუცილებელია ბავშვებს წინასწარ, მათთვის გასაგებ ენაზე კარგად გავაცნოთ თამაშის ინსტრუქცია და წესები. პატარები, როგორც წესი, კარგად იცავენ წესებს. ამიტომ, თამაშის წესების ცოდნა მათ გარკვეულ დახმარებას გაუწევს კონკურენციის უარყოფითი გავლენისაგან თავის დაცვაში. მსგავსი თამაშები ხომ ხშირად კონკურენციას ეფუძნება – ვინ უფრო მეტს დაიმახსოვრებს, ვინ უფრო სწრაფად იმოქმედებს და ა.შ. პატარებს კი პირველობა სურთ და არ უყვართ დამარცხება. ამიტომ, როგორც თამაშის დასაწყისში, ასევე თამაშის ბოლოს ბავშვებს უნდა შევახსენოთ, რომ ინსტრუქციისა და წესების დაცვა მათ წარმატების მიღწევაში დაეხმარება. ამასთან, უნდა დავეხმაროთ მარცხის უმტკივნეულოდ გადატანასა და თამაშის პროცესიდან სიამოვნების მიღებაშიც, იმისათვის, რომ ამა თუ იმ თამაშის გამოყენებისას კონკრეტულ მიზნებს მივაღწიოთ.
დაბოლოს, ვიტოვებ იმედს, რომ როგორც ზემოაღწერილი, ასევე სხვა, მსგავსი განმავითარებელი თამაშები ოდნავ მაინც შეუმსუბუქებს უმცროსკლასელებთან მომუშავე პედაგოგებს იმ სირთულეებს, რომლებიც დღეს უხვად გვხვდება და სასწავლო პროცესში წარმატების მისაღწევად ხელის შემშლელ ფაქტორად გვევლინება.
