„სიახლე ცივდება და იყინება ისტორიად. სიახლე დედდება ისტორიად“.
რემონ კენე, „ლურჯი ყვავილები“
შარშან 2008 წლის რუსეთ-საქართველოს ომიდან ათი წელი გავიდა. ისტორიის ნაწილად იქცა ცხელი ზაფხულის ომი. ეს ამბებიც გაიყინა და ისტორიის არქივში ჩალაგდა. შედედდა ისტორიის მეხსიერებაში. ამ ომს ბევრი უჩინარი გმირი ჰყავდა. ზოგი გადარჩა, ზოგი – ვერა. წიგნი, რომელზეც უნდა მოგიყვეთ, ამ ომის უჩინარ გმირებზეა, უჩინარ მონაწილეებზე, რომელთა ამბები ძნელად თუ დაგავიწყდება.
უკანასკნელმა ომმა ახალი ტრავმების ტრაგიკული მემკვიდრეობა დაგვიტოვა: მორღვეული საზღვრები, ოკუპირებულ მიწებზე მოქცეული ათიათასობით ადამიანის სახლი, დევნილები და მათი დასახლებები – ასანთის კოლოფისოდენა შენობები, სადაც ამ ადამიანებმა ახალი ცხოვრება დაიწყეს და ომის ისტორიებთან ერთად დაიდეს ბინა. და როცა ზოგჯერ საერთო ისტორიის მქონე ეს ადამიანები იკრიბებიან, სტუმრად მიდიან ერთმანეთთან, ყოველთვის ტირიან. მათი საზიარო ემოცია ტკივილია, რომელიც ჯერ არ მოშუშებულა. ამ ომმა მათ ბევრი სანუკვარი რამ წაართვა: შვილი, ცოლი, მამა, ქმარი, დედა, სახლი, რომელიც დიდხანს და გულმოდგინედ აშენეს, ბაღები მსხმოიარე ხეებით…
წიგნში „ვაშლის ბაღები“ აგვისტოს ომგამოვლილი ადამიანების ზეპირი ისტორიებია თავმოყრილი. წიგნი მომზადებულია ჟურნალ „ინდიგოს“ და წამების მსხვერპლთა ფსიქოსოციალური და სამედიცინო რეაბილიტაციის ცენტრის (GCRT) თანამშრომლობით პროექტის „080808“ ფარგლებში. ამ ამბებს ის ადამიანები ჰყვებიან, რომლებიც სიკვდილს გადაურჩნენ და თავის გადასარჩენად ბევრი იბრძოლეს.
62 ამბავი ომს პირადი ნარატივიდან დაგვანახებს. დიდი დანაკარგის ეს ადამიანური ისტორიები ემოციურად არის მოთხრობილი. ასეთი წიგნი ბევრი არ გვაქვს, ამიტომ შეიძლება, კარგ რესურსად იქცეს ისტორიის მასწავლებლებისთვის აგვისტოს ომის შესაფასებლად და მასზე სასაუბროდ.
„წითელმა ჯვარმა ას-ასი ლარი მოგვცა. მერე ამ კოტეჯში მოგვიყვანეს, წეროვანში. მადლობელი ვარ ჩვენი გალინასი, გაიმარჯვა რაღაცაში და შარშანწინ მოგვიყვანა ძროხა. ხან ვინ მოვა, შენი საქმე სტრასბურგშია, მეუბნებიან. ნიუჟელი ჩემი საქმე ვეღარ გაირჩა სტრასბურგში…
ეხლა ძილში გამახსენდება, ხანდახან ისე შევხტები, კრაოტიდან გადმოვვარდები ხოლმე“.
გაიოზ ბაბუცაძე, 80 წლის, ქვემო აჩაბეთიდან. დღეს ცხოვრობს შავშვების დასახლებაში.
„ზუსტად ჩვენს სახლზე გადმოატარეს ტყვიამფრქვევი. აფეთქებამ ერთი ოთახიდან მეორეში გადამაგდო. ლოჯი სულ შეინგრა. ფანჯრიდან დაბლა არაფერი მოჩანდა. ჩემი ქმარი ყვიროდა, დროზე, დავცალოთ კორპუსი და ტყეში გავიდეთო, მე კიდე, მოიცა-მეთქი, ლოგინებს ავალაგებ, ესე ხო არ დავტოვებ-მეთქი სახლს. ეს სისულელე მახსოვს. ათი წელი გადის და რატომღაც აფეთქების კი არა, ხეობის ხმა გამახსენდება ხოლმე. ისეთი საშინელი სიჩუმე იყო, მარტო ჭრიჭინების ხმა ისმოდა. ჩიტებიც აღარ დაფრინავდნენ“.
მაგდა ჯამრიშვილი, 40 წლის, სოციალური მუშაკი. დღემდე ცხოვრობს ქალაქ გორში.
„ჩემმა ძმამ დარეკა, ბავშვებს მოკიდე სასწრაფოდ ხელი და ეხლავე წამოდიო. 8 აგვისტო იყო, დილა. ტელეფონი გავთიშე თუ არა, საშინელი ხმა მომესმა. ორი ვერტალიოტი, აი, ზედ სახურავზე მოდიოდნენ. სახლი სულ აზანზარდა, მეც მუხლებიდან მოვიკვეთე და ძირს დავვარდი. მოვკიდე ბავშვებს ხელი, ბაღის ბოლოში იყო ჩემი მეუღლე და ერთად გამოვიქეცით. ტყვიავამდე ფეხით მოვრბოდით. ქსუისიდან უკვე ჩვენი სამხედრო ბიჭები მოჰყავდათ დაჭრილები, ზოგი მოკლული იყო. გზაზე ზღვა ხალხი, ფეხით, ბავშვებით, გატენილი მანქანებით მოდიოდნენ“.
ციცინო ელიკაშვილი, 49 წლის. ცხოვრობს ზარდიაანთკარში.
„აი, აგერ, ამ გორის თავზე რომ ავიდეს მენახირე, უკვე აკავებენ. ეტა ნი ვაშ ტერიტორია, ვიგანიტე ატსუდა კაროვო. მეტი საძოვარი კიდე არ არი, ეგ ჩვენი მიწებია. საზღვრები რო ჩაკეტეს, მაშინ დავკარგეთ. ერთი გადაგიცდება ფეხი და დაგიჭერენ. ჩემი გოგოც იყო პატიმრობაში და ჩემი ბიჭიც. გოგო საქონელს გაეკიდა, სამნი გადავიდნენ იმ ხაზს იქით, სამივე დააკავეს და იზოლატორში წაიყვანეს. ჩვენმა ოსებმა რო გაიგეს, გაიქცნენ და გოგოებს ციხეში პეჩენიები, წვენები შეუტანეს. ჩემს ბიჭზეც ასე, შეუგროვეს ფული ოსებმა და რო გაათავისუფლეს, რაც დარჩა, ის ზედმეტი ფულიც სახლში გამომიგზავნეს. ესეთი ურთიერთობა გვაქვს, მარა მერე, რუსი რო ჩაერია…“
ნათელა, 78 წლის. ცხოვრობს ხურვალეთში.
„გამოგვყარეს მშიშარა იმასავით. მერჩივნა, მებრძოლა, ესე გამოქცევას. ძველი მებრძოლი ვარ მაინც, წელიწადი და სამი თვე ვიბრძოლე აფხაზეთში. ბრძანება იყო აქედან, ადგილობრივები არ გაიკაროთო, თორე იარაღი ჩვენც გვქონდა. ქართული ჯარი რო დავინახეთ, გაგვეხარდა, კაცო, მთელი არმია მოახეთქა და მეთქი, ვსიო, ეგ არი, გავედით დამკაში. თურმე გაჩალიჩებული იყო ეს ყველაფერი. გეფიცები. პატარა ბავშვმაც იცის ეს ჩვენთან, ვინც იმ ომს შეესწრო. მაშინ ვერ ვხვდებოდით“.
ვახო, 53 წლის, ქსუისიდან. დღეს ცხოვრობს კოდას დასახლებაში.
„ეს თვითმფრინავები რო დავინახეთ, გაგვიხარდა, ჩვენები გვეგონა. რო წამოვიდნენ შავი ურჩხულებივით და დასცხეს კარპში ბომბები… ჩემი გოგო ცხოვრობს იქ, ცხრა მოკვდა იმ დღისით. ცხრა ადამიანი, ეგრე თბილ-თბილი დამარხა ჩემმა მძახალმა.
ჩვენ ცამეტში გამოვიქეცით.
ჯერ ბოსელში შევედი. სანთელი დავანთე, ძროხას შუბლზე ვაკოცე და ეგრე ვუთხარი: მე ეხლა მივდივარ და თქვენ რომ აგიშვათ, ვაითუ სადმე წახვიდეთ და ვიღაცამ დაგკლათ. რაც არის, არის, აქ გტოვებთ-მეთქი. დავუყარე ბევრი ქატო, თივა, წყალი დავუშვი და გამოვიხურე კარები. სამი დღე ვიარეთ ნაწვერალში, მოხნულში, მოუხნავშიც. არაფერს არა ვჭამდით, ერთი ბუმბულა ყველი გვქონდა, ერთი-ორი კიტრი, ოსის ქალმა გამოგვიტანა ორი შოთი და წყალი ლიტრნახევრიანი ბოთლაი. კი არ ვსვამდით, მარტო ტუჩებს ვიგრილებდით. აბა, აგვისტოს თვეა, ცხელა და ტრიალ მინდვრებში ვართ, ცხრა კაცს ერთი ეგ ბოთლაი გვაქ“.
ელიკო (ელენე) გაბლიშვილი, 68 წლის. ცხოვრობს ზარდიაანთკარში.
ზეპირი ისტორიები აგვისტოს ომის შესახებ მალე ისტორიის ნაწილად იქცევა და იმითაც არის მნიშვნელოვანი, რომ ომის გაშუქებისას ხშირად პირადი ნარატივი იკარგება და აქ დაცული ხმები და ამბები იმ ადამიანებისა, რომლებიც აგვისტოს ომს გადაურჩნენ, ამ კუთხითაც მნიშვნელოვანია.
წიგნის გმირების სრული ისტორიები და ხმები შეგიძლიათ ნახოთ და მოისმინოთ ამ მისამართზე: https://080808.ge
