“ვინც არასოდეს შემცდარა, ახალი არაფერი შეუქმნია” – ალბერტ აინშტაინი
შეცდომების დაშვება არავის უყვარს, ასეთ დროს ადამიანები სხვადასხვაგვარად რეაგირებენ, ერთნი მტკივნეულად განიცდიან და შფოთავენ, მეორენი თავის მართლებას ან სხვებზე გადაბრალებას ცდილობენ და ა.შ. სამწუხაროდ, როგორც არ უნდა მოვინდომოთ, შეცდომებს გვერდს ვერ ავუვლით. ჩვენ უნდა შევძლოთ თვალი გავუსწოროთ ამ რეალობას და მძაფრი ემოციების გარეშე ვეძებოთ გამოსავალი. როგორც ირკვევა, ამ უნარსაც სკოლაში სწავლისას ეყრება საფუძველი. მასწავლებლებს პროფესიულად გვევალება აღმოვაჩინოთ და გავასწოროთ შეცდომები. დამეთანხმებით, ეს არ არის სასიამოვნო პროცესი, თანაც სარისკო ფაქტორებსაც შეიცავს. სანამ მოსწავლის პასუხს შეცდომად ჩავთვლით, კარგად უნდა დავფიქრდეთ. არანაკლებ რთულია სასარგებლორჩევების და კორექტული შენიშვნების მიცემა. გამუდმებით მკაცრი ტონით შეცდომებზე მითითება, რასაც დაბალი ნიშნები მოჰყვება, სწავლაზე ხელის ჩაქნევას იწვევს. ჩემი სუბიექტური მოსაზრებით ზოგიერთი საგნის მასწავლებლებს უფრო გაუმართლათ. მაგ: ისტორიის სწავლებისას მაქსიმალურად გვეძლევა იმის შესაძლებლობა, რომ მოსწავლეს მუდმივად შეცდომებზე არ მივუთითოთ, მის მიერ გამოთქმული ნებისმიერი ლოგიკური აზრი ღირებულად ჩავთვალოთ, ფაქტობრივი მასალის (მაგ; თარიღების) ცოდნაში დაშვებული უზუსტობებიც შედარებით უმტკივნეულოდ შეიძლება გამოვასწოროთ. იგივე შეიძლება ითქვას ლიტერატურის გაკვეთილების შესახებ, სადაც მასწავლებლის მთავარი ამოცანაა ხელი შეუწყოს მოსწავლეებს თამამად გამოთქვან თავიანთი შეხედულებები, თუმცაღა იგი, რასაკვირველია, ვერ შეეგუება გრამატიკის და მართლწერის ნორმების დარღვევას. დამეთანხმებით, არც ერთი გამოჩენილი ავტორი უნაკლო გრამატიკით არ გამხდარა სახელგანთქმული. მსოფლიომ საუკეთესო ავტორები თავიანთი ორიგინალური და ხშირ შემთხვევაში წინააღმდეგობებით აღსავსე შეხედულებებით გაიცნო.
არადა ყველაფერი სულ სხვაგვარად იწყება – ადრეულ ბავშვობაში ჩვენს შეცდომებს სრული გაგებით ხვდებიან, ხალისობენ კიდეც როცა რაღაცას არასწორად ვაკეთებთ. როცა სიარულს ვიწყებთ, რამდენჯერაც არ უნდა წავიქცეთ, წამოგვაყენებენ და გვამხნევებენ, ვიდრე დამოუკიდებლად სიარულს არ ვისწავლით. ასევე მონდომებით ცდილობენ წაგვახალისონ, როცა დამოუკიდებლად ტანსაცმლის ან ფეხსაცმლის ჩაცმას ვცდილობთ, თავიდან წესისამებრ უკუღმა ვიცვამთ, მაგრამ უფროსები უბრალოდ იღიმიან, გვაქებენ და გვიჩვენებენ, როგორ უნდა გავაკეთოთ სწორად. შეიძლება ითქვას, პატარები სავსებით მართებულ მესიჯებს ღებულობენ – შეცდომა ყველას მოსდის და წარმატებისაკენ მიმავალ გზას მის გარეშე უბრალოდ ვერ გავივლით.
მაგრამ ბავშვები იზრდებიან, იწყებენ სკოლაში სიარულს და იგებენ, რომ შეცდომები ცუდია და უნდა ვეცადოთ, მათ გვერდი ავუაროთ. გვეუბნებიან, რომ პასუხები სინამდვილეში მხოლოდ ორგვარია – სწორი და არასწორი. ყველა ინფორმაცია ჭეშმარიტება ან სიცრუეა. ყველა შეკითხვას ერთი სწორი პასუხი აქვს. სხვა ნებისმიერი კი მსხვილი ხაზით (უმეტესად წითლით) სწორდება. ბავშვები აცნობიერებენ, რომ მასწავლებლის ყველა შეკითხვა რისკის შემცველია. მათზე გაცემული პასუხების გამო შესაძლოა შეაქონ, მაგრამ არც საყვედური ან გაკიცხვაა გამორიცხული. შედეგად სწავლის საწყის ეტაპზევე მოსწავლე ასეთი არჩევნის პირისპირ დგება: ან საერთოდ თავს არიდებს შეკითხვებზე პასუხების გაცემას ან პასუხობს მხოლოდ მაშინ, როცა ,,უსაფრთხო” პასუხი აქვს. სამწუხაროდ, ამგვარი ,,შავ-თეთრი” აზროვნება სწავლის პროცესს ამუხრუჭებს, აძლიერებს შეცდომების დაშვების შიშს, აქვეითებს გამჭრიახობას, კლავს მოსწავლეში შემოქმედებითობის და კრიტიკული აზროვნების უნარს. კმაყოფილები არც მასწავლებლები არიან. ისინი მოსწავლეთა წარუმატებლობას საკუთარ მარცხად თვლიან (სხვათა შორის, არცთუ უსამართლოდ) და წუხან, რომ მოსწავლეების სულ უფრო დიდი რაოდენობა კარგავს სწავლის ხალისს და ეთიშება აქტიურ სასწავლო პროცესს. მხედველობაში მისაღებია ის გარემოებაც, რომ შეცდომების მკვეთრად დაფიქსირება კიდევ ერთ ტენდენციას უყრის საფუძველს – მოსწავლეებს აღარ მოსწონთ ახალი რაღაცების კეთება, რადგანაც სწორედ ახალი მასალის შესწავლისას მატულობს შეცდომების დაშვების ალბათობა, შესაბამისად, კლებულობს ,,სრულყოფილების” შანსი, რასაც განსაკუთრებით მწვავედ პერფექციონისტი ბავშვები განიცდიან.
მოდით, უცხოელი ექსპერტების კვლევის შედეგებს, აგრეთვე მასწავლებლების და გამოჩენილი ადამიანების ზოგიერთ მოსაზრებასაც გავეცნოთ. დავიწყოთ შარშან ივნისში კალიფორნიის მასწავლებელთა გაერთიანების მიერ ჩატარებული კვლევის შედეგებით. კვლევის მონაცემების თანახმად, მოსწავლეთა შემოქმედებითობა და კრიტიკული აზროვნების დონე სასურველისაგან შორს დგას. მკვლევრები მიიჩნევენ, რომ ამის მიზეზი არც თუ ისე ძნელი გამოსაცნობია. მასწავლებლებისათვის მოსწავლეთა ცოდნის შემოწმების ყველაზე მოხერხებულ ფორმად ტესტირება იქცა, ეს არ გახლდათ მასწავლებლების არჩევანი. ყველა გამოცდა უმეტესწილად მოსწავლის ფაქტობრივ ცოდნას ამოწმებს. ამან მასწავლებლები აიძულა გამოცდებისათვის ტესტირების სახე მიეცათ, ხოლო მოსწავლეები სწორი პასუხების დაზუთხვას შეუდგნენ. შესაბამისად მოსწავლეებში შესუსტდა კრიტიკული აზროვნების და თვითშეფასების უნარი.
მეცნიერების მასწავლებელი მარსენ კენდალი მშობლებს და მასწავლებლებს ურჩევს, გაითვალისწინონ მისი მოსაზრება: ,,შეცდომებისგან მაქვს სარგებელი. შეცდომები სასწავლო პროცესის მშვენიერი და ძალიან სასარგებლო ნაწილია. გახსოვდეთ, თავის დროზე ბევრი აღმოჩენა დაშვებულ შეცდომებს უნდა უმადლოდეს”. მართლაც, ცნობილია, რომ ისეთ მნიშვნელოვან აღმოჩენებს, როგორიცაა მაგ; პენიცილინი და რენტგენის სხივები მხოლოდ მას შემდეგ მიაგნეს, რაც დაწყებული პროცესი ,,არასწორი” მიმართულებით წავიდა.
მისსავე კოლეგას ადამ სავაჯის თუ ვერწმუნებით, ,,ნებისმიერი ,,წარუმატებლად” დასრულებული ექსპერიმენტი ღირებულია, რადგანაც ახალ ინფორმაციას გვაწვდის, რომელიც შესაძლოა უფრო მნიშვნელოვანი აღმოჩნდეს, ვიდრე ის შედეგი, რომელსაც ამ ექსპერიმენტისაგან თავდაპირველად მოველოდით”.
როცა მათემატიკის გაკვეთილზე მოსწავლე ხელს სწევს და კითხვაზე პასუხობს, მასწავლებელ ჯერი ბროდკისაგან ვერასოდეს გაიგონებ: ,, სამწუხაროდ, პასუხი არასწორია”. ამის ნაცვლად ის ეუბნება : ,,შენი პასუხი საინტერესოა, როგორ მიხვედი ამ დასკვნამდე?”. ბროდკის პრინციპია, მსჯელობაში გამოიწვიოს მოსწავლე და მასთან ერთად გაასწოროს შეცდომები. ამგვარად ის სტიმულს აძლევს დანარჩენ მოსწავლეებსაც, რომლებსაც შესაძლოა მსგავსი შეცდომა ჰქონდეთ დაშვებული.
მისი კოლეგა ეთ ბელი გვეუბნება: ,,მათემატიკის წარსულში დაშვებული შეცდომები და გადაუჭრელი სირთულეები მომავალში დიდი წარმატებების საფუძვლად იქცა. ბევრი მათემატიკური თეორია, რომელიც თავის დროზე დაიწუნეს და უარყვეს, დროის შემდეგ უცილობელ ჭეშმარიტებად იქნა აღიარებული. აინშტაინიც უშვებდა შეცდომებს, მაგრამ კაცობრიობის საბედნიეროდ წამოწყებულ საქმეს თავს არ ანებებდა ხოლმე.”
ჯეინ როულინგის სახელი სამართლიანად არის გაიგივებული წარმატებასთან – ის არის მსოფლიოში ცნობილი თავბრუდამხვევი პოპულარობის ავტორი, გინესის რეკორდსმენი ნაწარმოებების ტირაჟით და გამომუშავებული ჰონორარებით. ერთი შეხედვით მარცხისათვის აქ ადგილი ნაკლებად რჩება, მაგრამ 2008 წელს ჰარვარდის უნივერსიტეტში ჯოან როულინგმა ლექცია სწორედ ამ თემას მიუძღვნა. იგი ამბობს: ,,შეუძლებელია იცხოვრო ისე, რომ კრახი არაფერში განიცადო. მე არ ვგულისხმობ ისეთ სიფრთხილეს, რომ მართლაც არასოდეს დამარცხდე. ასეთ მდგომარეობას არა ცხოვრება, არამედ არსებობა ჰქვია, რაც საამაყო ნამდვილად არ არის. შეცდომამ შინაგანი დაცვის იმგვარი გრძნობა მომანიჭა, როგორიც ჩემთვის არ მოუნიჭებია არც ერთ წარმატებით ჩაბარებულ გამოცდას. შეცდომებს ვუმადლი ჩემს პიროვნებაში აღმოჩენილ ისეთ თვისებებს, რომელსაც სხვა გზით ვერანაირად დავინახავდი”.
დასასრულს გვინდა გამოვთქვათ ჩვენი მოსაზრება – ალბათ ურიგო არ იქნება თუ სკოლა მოახერხებს მოსწავლეებში იმის გაცნობიერებას, რაც მათ ქვეცნობიერად ჯერ კიდევ პატარაობისას იცოდნენ. შეცდომები სწავლის პროცესის ღირებული, მნიშვნელოვანი ნაწილია. სიახლეებისკენ და აღმოჩენებისაკენ ბავშვების ბუნებრივ მისწრაფებას მხოლოდ იმ შემთხვევაში წავახალისებთ, თუ მათ შეცდომების დაშვების უფლებას მივცემთ. გვსურს ყველა მოსწავლეს და მასწავლებელს წარმატებები ვუსურვოთ მაგრამ ნურც იმას დავუშვებთ, რომ სკოლა გადავაქციოთ ისეთ ადგილად, სადაც მხოლოდ სწორ პასუხებს ასწავლიან.
