ანუ მითი იმის შესახებ, რომ თინეიჯერულ ასაკის ადამიანებისთვის წესების დადგენა მათ ბუნტისაკენ უბიძგებს
რატომ თვლიან ახალგაზრდები, რომ მშობლებთან კამათი მათდამი პატივისცემის გამოხატულებაა (და არა პირიქით!), ხოლო თავად კამათი კონსტრუქციულ ხასიათს ატარებს (და არა პირიქით!).
რამდენად ხშირად ცრუობენ მოზარდები? ამ საკითხის გარშემო არანაირი სტატისტიკა არ არსებობს. მშობლების უმრავლესობა, რა თქმა უნდა, გრძნობს, რომ მათი მოზარდი შვილები ხშირად ატყუებენ უფროსებს ან სიმართლის მხოლოდ ნაწილს ამხელენ.
პენსილვანიის უნივერსიტეტის მკვლევრებმა: ნენსი დარლინგმა (ფსიქოლოგიის დოქტორი, ობერლინგის კოლეჯის პროფესორი. ის 25 წლის მანძილზე იკვლევდა მოზარდების სოციალურ გარემოში ფორმირების საკითხებს. მეცნიერი არის 60 სამეცნიერო ნაშრომის ავტორი. მისი ამჟამინდელი კვლევა ფოკუსირდება იმ საკითხის გარშემო, თუ რატომ, როდის და რა ფორმით ატყუებენ მოზარდები მშობლებს) და ლინდა კოლდუელმა გადაწყვიტეს გაერკვიათ, მაინც რას უმალავენ მშობლებს თინეიჯერები უფრო ხშირად.
ოც წლამდე ასაკის სტუდენტების მიერ ორგანიზებული კვლევა-ინტერვიუ (ისინი სპეციალურად გადაამზადეს და აღჭურვეს შესაბამისი უნარ-ჩვევებით) ტარდებოდა ისეთ გარემოში, რომელშიც ისინი თავს კომფორტულად გრძნობდნენ. თინეიჯერები ინტერვიუს იწყებდნენ ასე: „მშობლები ჩვენ ყველაფერს გვაძლევენ, ისინი ჩვენთვის ყველაფერს აკეთებენ და ამიტომ ჩვენც ვალდებული ვართ, მშობლებს სიმართლე ვუთხრათ“. საუბრის დასასრულ კი მოზარდები უკვე აცნობიერებდნენ, რა ხშირად ცრუობდნენ და თანაც გამუდმებით არღვევდნენ ოჯახში არსებულ წესებს. როგორც მკვლევარი ნენსი დარლინგი ამბობს: „მოზარდები ხვდებოდნენ, რომ მათი ქცევა საამაყო სულაც არ იყო“. საზოგადოდ, თინეიჯერები ცრუობენ: რაში დახარჯეს ჯიბის ფული; ჰყავთ თუ არა საწინააღმდეგო სქესის მეგობარი; რა ხდება, როდესაც ისინი სახლის გარეთ იკრიბებიან; მოიხმარენ თუ არა ალკოჰოლურ სასმელებს ან სხვადასხვა სახის ნარკოტიკულ საშუალებებს; რას საქმიანობენ სახლში მშობლების დაბრუნებამდე; თქვენ წარმოიდგინეთ, მოზარდები ტყუიან მაშინაც, როდესაც მათ ეკითხებიან, რა სახის მუსიკას უსმენენ; თინეიჯერები არ არიან გულწრფელი, საკუთარი გრძნობების შესახებ საუბრისასაც; მაგრამ არავისთვის იქნება მოულოდნელობა თუ ვიტყვით, რომ ყველაზე ხშირად მოზარდები მალავენ საკუთარი სექსუალური ცხოვრების დეტალებს და ნარკოტიკული საშუალებების და ალკოჰოლის მოხმარებას.
გამოკითხული თინეიჯერების 96 პროცენტმა აღიარა, რომ ისინი ატყუებენ უფროსებს. ტყუილებს იგონებენ ნებისმიერი აკადემიური მოსწრების მქონე ბავშვები; არც ისინი არიან „უცოდველები“, რომლებიც მთელი დღის განმავლობაში სხვადასხვა სპორტულ და შემეცნებით სექციებში არიან ჩართული. ნენსი დარლინგი ამბობს, რომ კვლევის დაწყებამდე თინეიჯერების ცრუპენტელობის მიზეზად ასახელებდა ბავშვების სურვილს, როგორმე თავიდან აირიდებინათ უსიამოვნებები. მაგრამ კვლევის შედეგებზე დაყრდნობით ის ასკვნის, რომ მოზარდები თხზავენ გამოგონილ ამბებს, რათა არ ანერვიულონ მშობლები და შეინარჩუნონ მათთან კარგი ურთიერთობები.
ახლა რაც შეეხებათ თავად მშობლებს. მკვლევარი აქაც მოულოდნელად განსხვავებულ რეალობას გადაეყარა.
ბევრი მშობელი – დასძენს ნენსი დარლინგი, – თვლის რომ საუკეთესო მეთოდი, რომელიც ეხმარება მშობელს შეინარჩუნოს საკუთარ მოზარდ შვილთან ნდობით სავსე ურთიერთობა, არის, ასე ვთქვათ, თავისუფალი, აკრძალვებისა და წესების დაცვისაგან თავისუფალი გარემო. მშობლებს მიაჩნიათ, რომ მათი შვილები უფრო მეტ სიმართლეს ეტყვიან უფროსებს, თუ ისინი ზედმეტად არ იქნებიან შეზღუდულები. მშობლები ფიქრობენ, რომ უმჯობესია სიმართლის ცოდნა, რომელიც საშუალებას მისცემს უფროსს, დახმარება აღმოუჩინონ შვილებს. უნდა აღინიშნოს, რომ ის მშობლები, რომლებიც ასე ფიქრობენ საკუთარ შვილებზე, ამის გამო სხვა მშობლებზე მეტ ინფორმაციას არ ფლობენ. და უფრო მეტიც, ისინი გაცილებით დიდი პრობლემების წინაშე აღმოჩნდებიან ხოლმე, ვიდრე ის მშობლები, რომლებიც შვილებისგან წესების დაცვას ითხოვენ და გარკვეულ შეზღუდვებს უწესებენ. ლმობიერი მშობლები შვილების ნებისმიერ საქციელს ამართლებენ და არაფრის გამო არ ტუქსავენ მოზარდებს, არ ითხოვენ წესების დაცვას. მაგრამ უნდა გითხრათ, რომ თინეიჯერები მშობლების ამგვარ დამოკიდებულებას უფროსების მხრიდან გულგრილობად აღიქვამენ და თანაც ფიქრობენ, რომ მშობლებს საკუთარი მოვალეობის შესრულება არ სურთ.
მითი: წესები და შეზღუდვები – თინეიჯერებს ბუნტის მოწყობისაკენ უბიძგებენ.
მოზარდები მალავენ საკუთარი ცხოვრების შესახებ ინფორმაციას. ისინი ქმნიან საკუთარ სოციუმს, რომელიც არ არის უფროსების გავლენის ქვეშ. ერთ-ერთი კვლევის თანახმად, გამოკითხული მშობლების 78 პროცენტს მიაჩნია, რომ მათ შვილებს შეუძლიათ მშობლებს ნებისმიერ საკითხზე ესაუბრონ. სამწუხაროდ, მოზარდები არ ეთანხმებიან მშობლების ამ მოსაზრებას. თინეიჯერები თვლიან, რომ მშობლებისთვის დახმარების თხოვნა ნიშნავს იმის აღიარებას, რომ ის ჯერ კიდევ პატარაა და არ შეუძლია საკუთარი პრობლემების თავად მოგვარება. მოზარდებს ხშირად უჭირთ მშობლებისათვის სიმართლის თქმა, რადგან თინეიჯერებისათვის მნიშვნელოვანია, ჰქონდეთ მშობლებისგან დაფარული საიდუმლო.
უნდა ითქვას, რომ იმ მშობლების შვილები, რომლებიც ფსიქოლოგიურ ზეწოლას ახდენენ საკუთარ შვილებზე და სერიოზულად ერევიან მათ ცხოვრებაში, არ გამოხატავენ პროტესტს. ისინი, როგორც წესი, ძალიან დამჯერენი არიან და ამ ყველაფრის გამო ხშირად დეპრესიაში ვარდებიან. „სამაგიეროდ ის მშობლები, რომლებიც თანამიმდევრული არიან და თვალყურს ადევნებენ წესების შესრულებას, უფრო ხშირად ურთიერთობენ შვილებთან და უფრო თბილად ექცევიან მათ“, – ასე ფიქრობს ნენსი დარლინგი.
ზემოთ ნახსენები მშობლები გარკვეულ სფეროებში აწესებენ ნორმებს და, რაც მთავარია, უხსნიან საკუთარ შვილებს, რატომ არის საჭირო მათი დაცვა. იმ სფეროებში, რომლებშიც არ არის გარკვეული წესები, მშობლები თავისუფლებას ანიჭებენ შვილებს და მიაჩნიათ, რომ მოზარდებს თავად შეუძლიათ გადაწყვეტილების მიღება. მსგავს ოჯახებში თინეიჯერები შედარებით ნაკლებად იტყუებიან.
ახლა გვინდა ერთ ძალიან მნიშვნელოვან საკითხზე გაგიზიაროთ ჩვენი მოსაზრება: „მოზარდები იმიტომ იწყებენ ალკოჰოლისა და ნარკოტიკული საშუალებების მიღებას, რომ თავისუფალ დროს ისინი მოწყენილი არიან. კვლევებმა აჩვენეს, რომ მოზარდებს დაახლოებით მეშვიდე კლასის ასაკიდან ეწყებათ მოწყენილობა. ეს წუხილი გრძელდება თორმეტი კლასის ჩათვლით. ამ პერიოდში მოზარდებს თანდათან მოტივაციაც ეკარგებათ.
მკვლევარმა ლინდა კოლდუელმა გაარკვია, რომ მოწყენილობა დამახასიათებელია იმ ბავშებისათვისაც კი, რომლებსაც თითქმის არ აქვთ თავისუფალი დრო. ეს შესაძლებელია ხდებოდეს ორი მიზეზით: პირველი, ბავშვებს არ აქვთ მოტავაცია; მეორე, ბავშვები მიჩვეული არიან, რომ მათი მშობლები მათ ნაცვლად თავად მოიგონებენ მეთოდებს, როგორ შეავსონ საკუთარი შვილების თავისუფალი დრო.
„რაც უფრო ძლიერად ერევიან მშობლები შვილების ცხოვრებაში, მით მეტად სტანჯავთ მოზარდებს მოწყენილობა“, – ამბობს ლინდა კოლდუელი.
ახლა გვინდა გავარკვიოთ, როდის და რატომ ეუბნებიან თინეიჯერები მშობლებს სიმართლეს, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ეს მშობლებს საერთოდ არ გაახარებთ. ზოგჯერ ეს ხდება იმ დროს, როდესაც მოზარდებმა ზუსტად იციან, რომ მშობლები ტყუილს ადვილად გაშიფრავენ. ზოგ შემთხვევაში თინეიჯერები უბრალოდ თავს მოვალედ თვლიან, სიმართლე აღიარონ. მაგრამ მოზარდების გულწრფელობის მთავარი მიზეზი არის ის, რომ თინეიჯერებს იმედი აქვთ მშობლების თანადგომის, რომ საბოლოოდ ისინი მაინც მოახერხებენ და გაუგებენ საკუთარ შვილებს და მხარს დაუჭერენ მათ გეგმებსა და ქმედებებს. როგორც წესი, ასეთი საუბრები კამათის ფონზე მიმდინარეობს, მაგრამ თინეიჯერებს მიაჩნიათ, რომ ეს ღირს ამად, რადგან მშობლები ხშირად საბოლოო ჯამში მაინც „დანებდებიან“ ხოლმე შვილების სურვილს. აქვე დავძენთ, რომ იმ ოჯახებში, რომლებშიც მოზარდები ნაკლებად ატყუებენ საკუთარ მშობლებს, უფრო ხშირია დავები და კამათი ოჯახის ახალგაზრდა და უფროს წევრებს შორის. კამათი – კარგია, რადგან კამათი – სამართლიანობის დადგენაა. მაგრამ მშობლებს სულაც არ ესმით ეს, რადგან კამათი უფროსებს ღლის და ფიტავს. ამერიკულ ოჯახებში თინეიჯერები არც კი ეკამათებიან მშობლებს. ამის ნაცვლად ისინი ფარისევლურად ირწმუნებიან, რომ ზუსტად ისე იქცევიან, როგორც სურთ მათ მშობლებს, სინამდვილეში, ფარულად ყველაფერს აკეთებენ, რაც თავად სურთ. ჩვენი დაკვირვებით, მიუხედავად კამათის წინააღმდეგობრივი ხასიათისა, დავებისა და კამათის გარკვეული ფორმები პატივისცემის გამოხატვაა და არა პირიქით.
ჯუდიტ სმეტანა, როჩესტერის უნივერსიტეტის მკვლევარი, მოზარდების გულწრფელობის საკითხების წამყვანი სპეციალისტი, ირწმუნება, რომ: „გრძელვადიან პერსპექტივაში თინეიჯერების მშობლებთან უმნიშვნელო შეტაკებები ურთიერთგაგების მანიშნებელია. რა თქმა უნდა, საუბარი არ არის ხშირ კონფლიქტებსა და მათ საერთოდ არქონაზე“.
მოზარდები ყველაზე ნაკლებად ატყუებენ იმ მშობლებს, რომლებიც თანამიმდევრულად, მეთოდურად ადევნებენ თვალყურს წესების შესრულებას, მაგრამ ამავე დროს არიან მოქნილი და ყურს უგდებდნენ ბავშვების მოსაზრებებს, რაც წესებისადმი დამატებით პატივისცემას იწვევს. მაგალითად, თუ მოზარდი 11 საათზე უკვე დასაძინებლად უნდა წავიდეს, მაგრამ დღეს მას დიდი სურვილი აქვს დაესწროს რაღაც ღონისძიებას, მშობლები ეუბნებიან: „კარგი, მხოლოდ დღეს შეგიძლია გაცილებით გვიან დაბრუნდე სახლში“. მსგავსი მიდგომით უფროსები ეხმარებიან ბავშვს, არ იცრუოს და თანაც პატივი სცეს წესებს. ასევე, საყურადღებოა, რომ თაობებს შორის თანამშრომლობა ეხმარება მშობლებს ავტორიტეტის შენარჩუნებაში.
ამონარიდი ამერიკელი ავტორების პო ბრონსონის და ეშლი მერიმენის წიგნიდან: „მითები აღზრდის შესახებ. მეცნიერება ინტუიციის წინააღმდეგ“.
