ნატო დავითაშვილი „გინდათ, მოგიყვეთ ზღაპარი?“
სამეცნიერო ფანტასტიკის ჟანრი იმით განსხვავდება სხვა ჟანრებისგან, რომ დაფუძნებულია ისეთ მეცნიერულ თეორიებზე, რომელთა მატერიალიზება მომავალში სრულიად შესაძლებელია. იმისათვის, რომ თანამედროვე ადამიანმა მომავლის შესაძლებლობები დაინახაოს, სწორედ ამ ჟანრის ნაწარმოებებს უნდა მიმართოს ლიტერატურაში, კინოში და ხელოვნების სხვა დარგებში; ვფიქრობ, სამეცნიერო ფანტასტიკა ჩვენი ხედვის რაკურსს უფრო პერსპექტიულს ხდის აწმყოდან „ტელეპორტაციის“ გზით.
ყოველდღიურობა და რუტინა ადამიანს უქმნის ისეთ ჩარჩოებს, რომლებიდანაც გაღწევა მას წარმოუდგენლად ეჩვენება, მით უფრო, რომ თანამედროვე განათლების სისტემა კიდევ უფრო ამყარებს არსებულ სტერეოტიპებს და კლავს ინდივიდს ადამიანში.
სწორედ ადამიანის შინაგანი სამყაროს პრობლემებს ეძღვნება მწერალ ნატო დავითაშვილის სამეცნიერო ფანტასტიკის ჟანრის მოთხრობა „გინდათ, მოგიყვეთ ზღაპარი?“, რომელიც შესულია წიგნში „დაბრუნება“.
ეს მოთხრობა, ვფიქრობ, რომ ძალიან საინტერესო უნდა იყოს მასწავლებლებისთვის და მოსწავლეებისთვის, რადგან მასში აღწერილი მეთოდი შეიძლება ლიტერატურის სწავლებისას გამოიყენოს მასწავლებელმა.
რაზეა ეს მოთხრობა?
რამდენიმე პასუხი შეიძლება გავცეთ ამ კითხვას იმის მიხედვით, რაზე ვახდენთ ფოკუსირებას:
- ეს მოთხრობაა თანამედროვე ადამიანის პრობლემებზე;
- ეს მოთხრობაა განათლების პროგრესულ სისტემაზე;
- ეს მოთხრობაა ქაოსსა და კოსმოსზე;
- ეს მოთხრობაა ენაზე;
- ეს მოთხრობაა წითელქუდას ზღაპარზე;
- ეს მოთხრობაა სხვა პლანეტაზე მოგზაურობაზე;
- ეს მოთხრობაა დაბრუნებაზე!
ქაოსის პლანეტის მასწავლებელი ალექსი სამსახურს ეძებს სხვადასხვა პლანეტაზე. ერთადერთი მოთხოვნა აქვს: ისეთ პლანეტაზე უნდა წასვლა, სადაც ყველაფერი უკიდურესად მოწესრიგებულია! ბოლოს აღმოაჩენს კიდეც ასეთ პლანეტა მიქსს, რომელზეც შემთხვევით არაფერი ხდება, ყველაფერი იმდენად სტაბილურია, რომ რამდენიმე ადამიანი თავისუფლად მართავს პლანეტას. მოკლედ, ალექსი იღებს „მწვანე კრისტალს“ (მიწვევის ნიშნად) პლანეტაზე გასაუბრების შედეგად და მიემგზავრება მიქსზე. ახალი ტექნოლოგიური ლოგიკის პლანეტაზე ბევრი სიახლეა, ამიტომ ალექსს, პირველ რიგში, ინსტრუქციას აწვდიან (რაკი მან „მწვანე კრისტალი“ მიიღო, ეს ნიშნავდა, რომ მას ჰქონდა ახალი პალნეტის წესების ათვისების უნარი).
ერთი შეხედვით, პლანეტა მიქსი პროგრესული განათლების ადგილად მოგეჩვენებოდათ, მაგალითად, იმ აღწერის მიხედვით, რომელიც ალექსს გააცნეს: „დედამიწისგან განსხვავებით, მოსწავლეებს დაწყებით კლასებში, პირველ ეტაპზე, არაფერს ასწავლიდნენ. მხოლოდ უყვებოდნენ და აჩვენებდნენ. ნანახი და გაგონილი რაც შეიძლება სახალისო უნდა ყოფილიყო. ალექსის აზრით, ამას ჩვეულებრივი გართობა ერქვა. შემდეგ, მეორე ეტაპზე, რომელიც ასევე სამი წელი გრძელდებოდა, პრაქტიკულ მაგალითებზე დაყრდნობით, მოსწავლეებს ინფორმაციას აწვდიდნენ ფუნდამენტურ მეცნიერებათა შესახებ. ამავე ეტაპზე სწავლობდნენ უმარტივეს მათემატიკასა და შემოქმედებით წერას. მესამე ეტაპზე მოზარდები ინტერესთა ჯგუფების მიხედვით იყოფოდნენ. მოსწავლეებს ეძლეოდათ რაიმე პრობლემის გადასაწყვეტი კომპლექსური ამოცანა, რომლის ამოხსნას სხვადასხვა მეცნიერებათა საფუძვლების გამოყენებით, მენტორების დახმარებით ცდილობდნენ. ბოლო, მეოთხე ეტაპზე, მოსწავლე მხოლოდ თვითგანათლებით იყო დაკავებული.“
რა თქმა უნდა, პლანეტა მიქსზე სკოლებიც იყო და ალექსსაც სკოლაში მოუწევდა მუშაობა: „მიქსზე თქვენ ისევ სკოლაში მუშაობა მოგიწევთ. მწვანე კრისტალის მიღების მთავარი მიზეზი სწორედ ეს არის: ბავშვებთან მუშაობის გამოცდილება. აპლიკაციის განხილვამ დაგვარწმუნა, რომ ბავშვებში ცნობისმოყვარეობის გაღვიძება შეგიძლიათ. ჩვენი მიზანია, მოსწავლეებს ინტერესების აღმოჩენაში დავეხმაროთ და სწავლება ამ ინტერესებს ინდივიდუალურად მოვარგოთ. ასეთი ბიძგი მომავალში მოზარდს თვითგანათლებისკენ უბიძგებს. ასე მიღებული აკადემიური განათლება განყენებული აღარაა, ის ცხოვრებისთვის ამზადებს.“ – ამას კი ეუბნებიან, მაგრამ რეალურად სწავლებისას სწორედ ამას უკრძალავენ!
გადამწყვეტი მომენტი სწორედ მაშინ დგება, როდესაც ალექსი კლასში შედის. მთავარია, მან რაიმე საინტერესო ამბავი მოუთხროს ბავშვებს და დააინტერესოს, მაგრამ ერთი პირობაა, ძალიან რთულად შესასრულებელი, ამ პირობას მივყავართ მთავარ პრობლემამდე. ეს პრობლემა არის ლინგვისტური პრობლემა. ამბავი მხოლოდ ზუსტი და პირდაპირი მნიშვნელობის სიტყვებით უნდა გადმოსცეს მასწავლებელმა: არავითარი მეტაფორა, არავითარი ინტერპრეტაცია და სხვა მნიშვნელობა! ყველაფერი მათემატიკურად ზუსტი უნდა იყოს.
„თქვენი, ადამიანების პრობლემა, იცით, რაში მდგომარეობს, მოვლენის აბსოლუტურად ზუსტი აღწერის ნაცვლად მის გარშემო დადიხართ და აღწერების კორიანტელს აყენებთ, ოღონდ ის არ თქვათ, რაც არსს გამოხატავს. თქვენ ამ კორიანტელში არსის შეცნობას მსმენელსა თუ მკითხველს ავალებთ. ადამიანები მოვლენების აღწერაზე პასუხისმგებლობას თავს არიდებთ.“
ალექსი იწყებს ზღაპრის მოყოლას, ბავშვებს ეკითხება: „-გინდათ, მოგიყვეთ ზღაპარი?“ – იყო და არა იყო რა…. მაგრამ მენტორი აჩერებს და დასაწყისს უწუნებს. – რას ჰქვია, იყო და თან არ იყო…? მოკლედ, უნდა გადაწყვიტოს მთხრობელმა: ნამდვილად თუ იყო, როდის იყო და რატომ იყო…? ასე წვალებ-წვალებით ალექსს სულ სხვა ზღაპარი გამოუვიდა, მაგრამ არ დანებდა ახალ ტექნოლოგიურ ლოგიკას და ისე დაიწყო თავიდან ზღაპრის თხრობა, თითქოს დედამიწელები უსმენდნენ… მასწავლებელი ხან წითელქუდას განასახიერებდა, ხან – მგელს… თამაშობდა და ბავშვებში დიდ ინტერესს იწვევდა…
მოკლედ, ალექსი მიქსის პლანეტაზე გამოცდას ვერ ჩააბარებს, დაკარგავს „მწვანე კრისტალსაც“, მაგრამ მთავარს მიაღწია: ბავშვებს ინტერესი მართლა გაუღვიძა, წააქეზა, რომ თუ მთხრობელი არ მოეწონებოდათ, თავად გამოეგონებინათ ამბები. ეს დამოკიდებულება კი პლანეტის წესრიგს არღვევდა და ალექსის ადგილიც იმ პლანეტაზე აღარ იყო…
ალექსი ბრუნდება…
ორი სამყარო: დედამიწა და მიქსი, ქაოსი და წესრიგი, ინტერეპრტაციები და ცალსახა მნიშვნელობები… ორი უკიდურესობა…
ალექსი გაურბის ქაოსს…. ხოლო მას შემდეგ, რაც ყველაზე მოწესრიგებულ პლანეტაზე იმოგზაურა, ალექსი გამოექცა წესრიგს…
კლასში საინტერესო დისკუსია გამოუვათ მასწავლებლებს, თუკი იმსჯელებენ:
- რატომ მოხდა ასე?
- როგორი სამყარო იქნება ის სამყარო, რომელშიც თავად საუკეთესოდ იგრძნობენ თავს?
- მოსწავლეებს შეუძლიათ დაწერონ „წითელქუდას“ ახალი ვარიანტი;
- კარგი იქნება, მოსწავლეებმა იფიქრონ ორ ენაზე: მეტაფორულ მეტყველებაზე და პირდაპირი მნიშვნელობის ტექსტებზე;
- შექმნან ერთი ტექსტის ორი ვარიანტი: მეტაფორული და მათემატიკურად ზუსტი მეტყველება;
- და კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი კითხვა: რატომ დაბრუნდა ალექსი დედამიწაზე და რაში ხედავენ მომავალში გამოსავალს?
