სიფრთხილემ თავის ტკივილი არ იცის

სწავლება  ტრაგედიის რისკის შესამცირებლად საქართველოში  განათლების სისტემის პრიორიტეტული პროგრამა თუ არ არის, ვფიქრობ, რომ უნდა გახდეს.

 საქართველო ბუნებრივი კატასტროფების მხრივ მაღალი რისკის ქვეყანაა, სტატისტიკაში  ფაქტად წერია. ცნობილია, რომ საქართველოს ტერიტორიის ოთხმოცი პროცენტი მეწყერსაშიში ზონაა,  თუმცა მხოლოდ მე არ მრჩება შთაბეჭდილება,  რომ თითქოს სახელმწიფომ ამის შესახებ ბევრი არაფერი იცის, მათ შორის დღევანდელმა, გუშინდელმა თუ გუშინწინდელმა მთავრობებმა.  ეს ცამეტი ივნისის წყალდიდობამ დაადასტურა. რა თქმა უნდა, ნათქვამის დასტურად ტრაგედიის ანალიზს არ შევუდგებით, თემას მხოლოდ ჩვენთვის საინტერესო კუთხით განვიხილავთ. 

 დღეს თბილისში შექმნილ კრიზისს შესაძლოა, უფრო ღრმა, დროთა განმავლობაში კიდევ უფრო სერიოზული შედეგების მომტანი  მორალური კრიზისი  მოჰყვეს. ვაითუ, გარდაუვალი გახდეს  ხელისუფლებისადმი საზოგადოების სრული ნიჰილიზმი, რაც საქართველოს საზოგადოებისგან, ნაწილობრივ  მაინც მივიწყებული მეგონა.  გრძნობა, რომ სახელმწიფო იტყუება, რომ ხელისუფლება ცალკე სუბკულტურაა, რომ არჩევნები ბლეფია და საერთოდ, „საწყალი კაცისთვის   არავინაა”, სახელმწიფოსთვის კატასტროფაა, რადგან მოქალაქის უნდობლობა ხელისუფლებისადმი, შლის სახელმწიფოს. სახელმწიფოსთვის რისკის ხარისხით ამას ვერც  ეკონომიკური კრიზისი, ვერც გარე და შიდა პოლიტიკური ვითარება და, სათქმელად როგორი ძნელიც არ უნდა იყოს,  ვერც ადამიანების ტრაგედია შეედრება. 

 სახელმწიფოს რომ ვენდობოდით, სწორედ ამიტომ დავიჯერეთ, რომ ქალაქში მტაცებლები არ დაძრწიანო და შვილები  უშიშრად გავუშვით გარეთ. ყველა დირექტორი, თავის მხრივ, ენდობა თავის ხელმძღვანელობას. ხელმძღვანელობა კი – თავის ხელმძღვანელობას. ნდობის შედეგი სავალალო გამოდგა: არც – ბავშვმა, არც-მოწყვლადმა ადამიანმა (!) და არც-„ფეისმა”, „მხოლოდ” ერთმა რიგითმა მოქალაქემ საკუთარი მოვალეობის შესრულების  პასუხად მიიღო  უპასუხისმგებლობისა და  არაპროფესიონალიზმის ტრაგიკული მაგალითი.  ოთარ ცუხიშვილი  სამუშაო ადგილიდან გამოვარდნილმა ვეფხვმა დაგლიჯა.   

გასაკვირი არ იქნება, რომ ამის შემდეგ მშობლები მხოლოდ საკუთარ შესაძლებლობებს დაეყრდნობიან, შვილებს გარეთ არ გამოუშვებენ, რომ დირექტორები სასურველ წესრიგს ვერ მოითხოვენ. სამწუხაროდ, საკვირველი არც ის იქნება თუ მშობლები სახელმწიფოს აღარ ენდობიან. სახელმწიფოში საზოგადოების თითოეულ უჯრედს, ყველა სეგმენტს  ხომ თავისი პასუხისმგებელი ჰყავს ან უნდა ჰყავდეს?! 

ჩემი შენიშვნა საქართველოს განათლების სისტემაში ადამიანის უსაფრთხოებაზე პასუხისმგებლობას ეხება, რომელმაც ხელი უნდა შეუწყოს ადამიანისა და სახელმწიფოს უსაფრთხოების  განმტკიცებას დაწყებული შენობებიდან, დამთავრებული ცეცხლსაქრობებითა თუ ფეხსაცმლით.  

  კომუნისტური საქართველოს სკოლებში ისწავლებოდა საგანი  „სამოქალაქო თავდაცვა”, რომელსაც, ე.წ. „ვაენრუკები” ხელმძღვანელობდნენ. სხვა საკითხია, რომ ეს საგანი უფრო  სამხედრო საფრთხის რისკების შემცირებას ითვალისწინებდა, რომ სახელმწიფო იმდროინდელ საზოგადოებას მილიტარისტული საფრთხის მოლოდინში აცხოვრებდა  და ამით  თავის პოლიტიკას „იმტკიცებდა”… მაგრამ ხომ იყო?!  და როგორც პირველად სამედიცინო დახმარებას, ბუნებრივი კატასტროფების რისკის შემცირებასაც ითვალისწინებდა. დაწყებული იმითი, სად დავმდგარიყავით მიწისძვრის დროს, როგორ მოვქცეულიყავით გველის ნაკბენის შემთხვევაში, აირწინაღის გაკეთებასაც გვასწავლიდნენ და განსაკუთრებული შემთხვევებისას ჰიგიენური ნორმების დაცვასაც.  ასე იყო თუ ისე, მომწონდა თუ არა, იმ დროს სახელმწიფო თავის მოქალაქეს აჩვენებდა მასზე მზრუნველობის მაგალითსაც. ქოლერის ეპიდემიის საშიშროების დროს გამოცხადებული  საგანგებო პირობებიც მახსოვს, ქალაქში შემოსვლა რომ აიკრძალა. სასწავლო წლის დაწყება არ ჩაშლილა და პირველი სექტემბერი ყველა მოსწავლემ იმ ადგილობრივ სკოლაში დაიწყო, სადაც იმ დროს იყო, წიგნებიც იქ დაურიგდათ. ყველა სკოლას მონიშნული  ჰქონდა თავისი თავშესაფარი ბუნკერი და პერიოდულად მოსწავლეები „ექსკურსიაზე” დადიოდნენ, მოდელირებული ევაკუაციებიც „ეწყობოდა”. პირადი შთაბეჭდილებით, სანახაობა შემზარავი იყო, მიწისქვეშეთის ფერი და  ტალანები ფანტაზიას საშინელებების ფილმად გარდაქმნიდა, მაგრამ თან გარწმუნებდა, რომ თუ „ამერიკა საბჭოთა კავშირს დაარტყამდა”, სახელმწიფო არ მიგატოვებდა. დაწესებული ნორმის შესაბამისად სახელმწიფოს  განსაკუთრებული შემთხვევების მარაგიც სისტემატურად ახლდებოდა და თავშესაფრებში წყლის გამწმენდი მოწყობილობის გამართულობასაც ამოწმებდნენ. პირადი გამოცდილებით, ოჯახიდან ისიც მახსოვს, რომ საწარმოს ხელმძღვანელებს პასუხი უნდა ეგოთ მოსამსახურეების უსაფრთხოებაზე, კომბინატის ბაღში წყლის სოკოს გაუმართაობისთვის დირექტორი მკაცრად გაუფრთხილებიათ მუშის უფლებების შელახვის გამო. მომწონდა თუ არ მომწონდა, საზოგადოება თავისუფალი იყო თუ არა,  ასეთი იყო სახელმწიფო სტრატეგია და  ტაქტიკა კონტროლდებოდა.   

ბოლო ხანებში კიდევ ერთხელ ნათლად დავინახეთ, რომ  უსაფრთხოების კულტურის დამკვიდრება ინდივიდუალურადაც ძალიან მნიშვნელოვანია და რაც უფრო ადრე დაიწყება სწავლება, მით უფრო შედეგიანი იქნება. პროფესიონალების ამბობენ,  რაც უფრო პატარებს გააცნობენ ამ კულტურას, მით უფრო ეფექტური იქნებაო –  ბაგის ბავშვებისთვისაც კი არსებობს შესაბამისი  სასწავლო ვიზუალური მასალა. ქვეყნების უმეტესობაში უსაფრთხოების ნორმებისა და თავდაცვის სწავლა საგანმანათლებლო პროგრამითაა გათვალისწინებული. უმეტესად, როგორც ცალკე საგანი არ ისწავლება, მაგრამ სემინარის ტიპის მეცადინეობები სისტემატურად უტარდებათ. მაგალითად, როგორ უნდა წავიდნენ სკოლაში მარტო და იცოდნენ ქუჩაში მოძრაობის წესები, რა არის საშიშროება და ადეკვატური ქცევა, თავის გადარჩენა და უნარდაქვეითებული ადამიანების დახმარება და ა.შ…. გერმანიის სკოლებში მოსწავლეებს ბუნების სიყვარული და უსაფრთხოების კულტურა  სისხლში აქვთ გამჯდარიო, ამბობენ. ეს ხუმრობა  აბსოლუტურად რეალური სურათის ამსახველია. 

საქართველოში გერმანიის მიერ უსაფრთხოების კულტურის სწავლების კურსს 2012 წლიდან მუშა სამარიტელთა კავშირი ახორციელებს. კარგია, რომ სწავლების კურსი თბილისს გასცდა,  უკვე აჭარაში, სამეგრელოსა  და სამცხე-ჯავახეთშიც გრძელდება. ასევე, უსაფრთხოების თემა ბაღის პროგრამაშია შეტანილი. პროექტში ჩართული არიან განათლების სამინისტრო, მერია და შინაგან საქმეთა სამინისტრო. თუმცა ჯერ მხოლოდ საპილოტე მდგომარეობაშია. სკოლებში  მეოთხე, მერვე და რაღაც დოზით ბიოლოგიის კურსშიც შეტანილია უსაფრთხოების სწავლება. 

ერთი შეხედვით, თითქოს, არც ისე მიშვებული ყოფილა სასკოლო განათლებაში  მოსწავლე ადამიანის „უსაფრთხოება”, მაგრამ ეს მხოლოდ ზედაპირულადაა. დიდი კვლევა არ დასჭირდება  იმის დადგენას, რომ საქართველოში ახალგაზრდა ადამიანი მოკლებულია პრაქტიკულ ცოდნას: ამის გასარკვევად სამი-ოთხი შეკითხვა საკმარისი იქნება. პირადი აღმოჩენაა, რომ  ნიუ-იორკის სკოლაში სამი წლის სწავლის შემდეგ თბილისში ჩამოსული ათი წლის ბიჭის ცოდნა სწორედ გარემოსთან ურთიერთობას ეფუძნებოდა. თუ მან  ჯერ არაფერი იცოდა ელექტრონულ გამტარობასა და ომის კანონზე, ის  მშვენივრად ხსნიდა ელვის დროს მოსალოდნელ საშიშროებას და ამ დროს  უსაფრთხოების დაცვის საშუალებებს. მის ცოდნაში ვერ აღმოვაჩინე განყენებული, რაღაც თეორიული და „ირეალური”. მისგან ისიც გავიგე, რომ რამდენჯერმე უტარდებოდათ ან მოდელირებული საფრთხის შემცველი გაკვეთილები, ან პრაქტიკული ტესტირებები, როგორ აარიდონ თავი საფრთხეს. აბა, ნამდვილ გრიზლის ხომ არ მოიყვანდნენ. გრიზლის კოსტუმში მასწავლებელი გამოეწყოო, მხიარულად იხსენებდა ერთ შემთხვევას. 

 თემის აქტუალობიდან გამომდინარე 2005 წელს იაპონიაში, ჰიოგოში გამართული კატასტროფების რისკის შემცირების შესახებ მსოფლიო კონფერენციაზე მიიღეს 2005-2015 წლების  სამოქმედო ჩარჩო პროგრამა სხვადასხვა ქვეყანასა თუ თემში კატასტროფების მიმართ გამძლეობისა და მდგრადობის დამკვიდრებაზე. 

ამ პროგრამას საქართველოც შეუერთდა და, შესაბამისად, აიღო ვალდებულება შეასრულოს პრიორიტეტული მიმართულებები. კერძოდ:

რომ კატასტროფის რისკის შემცირება მყარი ინსტიტუციური ბაზის პირობებში ეროვნულ და ადგილობრივ პრიორიტეტს წარმოადგენს;

 რომ გააუმჯობესებს კატასტროფების იდენტიფიცირების, შეფასებისა  და მონიტორინგის ადრეული შეტყობინების სისტემას; 

რომ გამოცდილებას, ნოვატორულ გადაწყვეტილებასა და განათლებას გამოიყენებს ყველა დონეზე უსაფრთხო პირობებისა და გამძლეობის პოტენციალის შესაქმნელად;

 რომ ეფექტური რეაგირების მიზნით კატასტროფის მიმართ მზაობას ყველა დონეზე გაზრდის; 

რომ რისკის ფაქტორების საფუძველს შეამცირებს.  

 

… ერთი შემთხვევა გამახსენდა. უკრაინაში ომი იყო. თბილისიდან ჟენევაში კიევის გავლით  მიმავალ ადამიანებს ვკითხე, დივერსიის არ გეშინიათ-მეთქი, პასუხად მივიღე – შვეიცარია თავის მოქალაქეებს დაიცავსო.  

არადა, შვეიცარიაც ბუნებრივი კატაკლიზმების მაღალი რისკის ქვეყნების სიაშია და 

საქართველოს მოქალაქეებსაც უნდათ, რომ საქართველომ დაიცვას.