წლების წინ წიგნების ფესტივალზე „დონ კიხოტის“ გამარტივებულ, ფერადი ილუსტრაციებით გაფორმებულ, მოზარდი მკითხველისთვის განკუთვნილ ვერსიას გადავაწყდი. რატომღაც, დიდი ფასი არ ედო და ვიყიდე. მინდოდა გამეგო, რას სთავაზობდნენ ადაპტირებული ტექსტის ავტორი და გამომცემელი მათ, ვისი მოხიბვლაც ეცადათ მსოფლიო ლიტერატურის ამ უდავო შედევრის, ცოტა არ იყოს, სარისკო გამოცემით; რა ენა აერჩიათ ადაპტაციისთვის; როგორი სახე მიეღო იმ უცნაურზე უცნაურ ამბავს, რომელიც ყოველი წაკითხვისას მიფორიაქებდა წარმოსახვას. „დონ კიხოტს“ ისეთ წიგნად მივიჩნევდი, რომლის ყოველ სიტყვას თავისი წონა და ფასი ჰქონდა, თითოეული ფრაზა ძვირფასი იყო, ამიტომაც ვერ წარმომედგინა თუნდაც ერთი აბზაცის ან რომელიმე ეპიზოდის მეტ-ნაკლებად შემოკლება.
კითხვას შინ დაბრუნებისთანავე შევუდექი. ველოდი, რომ არ მომეწონებოდა, გამარტივებულ ამბავში ყველა ხმა გაქრებოდა და მხოლოდ ორი ახირებული კაცის უთავბოლო ხეტიალი, ორი შეშლილის არცთუ თავშესაქცევი თავგადასავალი დარჩებოდა. ვინ უნდა მოხიბლოს სიარულის ისტორიამ – უსასრულო მსვლელობამ შარაგზიდან შარაგზამდე, სოფლიდან სოფლამდე, თუ წარმოსახვის ამაფორიაქებელ წვრილმანებს დაუნანებლად გადავხაზავთ, მთელ გვერდებს ორ წინადადებაში მოვაქცევთ და დავივიწყებთ, რომ მკითხველებისთვის სხვადასხვა რამ არის მთავარი?
ეს ილუსტრირებული, პრიალაგვერდებიანი, ერთი შეხედვით, საუკეთესო ხარისხის გამოცემა ერთადერთი წიგნი აღმოჩნდა, რომელიც გადასაგდებად გავიმეტე. მისი დანახვაც კი გულს მიმძიმებდა. მახსენებდა, როგორი თავზარდამცემი შეიძლება გახდეს სამყარო, თუ გამოვაკლებთ ყველაფერს, რაც არ მოგვწონს ან ნაკლებად მნიშვნელოვნად გვეჩვენება. სანჩო პანსა, რომელიც საკუთარი მოსაზრებების გასამყარებლად უამრავ ანდაზას არ ახვავებს, სანჩო პანსა არ არის. გონებამახვილი იდალგო დონ კიხოტიც, გრძელ-გრძელი ბრძნული თუ არც ისე ბრძნული მონოლოგების გარეშე, მხოლოდღა გაძვალტყავებულ ჯაგლაგზე ამხედრებულ, ჭკუას გადაცდენილ კაცად შეიძლება მოეჩვენოს მკითხველს, მით უფრო მცირეწლოვანსა და ნაკლებად გამოცდილს.
მერე რა, რომ ადაპტირებული ტექსტის ავტორსა თუ გამომცემელს მხოლოდ კეთილი ზრახვები ჰქონდათ.
მერე რა, რომ ეს მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში მიღებული პრაქტიკაა და როგორც „დონ კიხოტის“, ასევე სხვა დიდი წიგნების არაერთი ადაპტირებული ვერსია არსებობს.
წაკითხული წიგნები ადრე თუ გვიან გვავიწყდება. რჩება ბუნდოვანი მოგონება, დასაწყისი და დასასრული ერთმანეთს რამდენიმე წინადადებით ებმება, პერსონაჟები ჩარჩოში ჩასმულ პორტრეტებად იქცევიან, განწყობა, რომელიც კითხვის დროს გვქონდა, უმეტესწილად წაკითხულისადმი ჩვენი დამოკიდებულების განმსაზღვრელი ხდება. ყველაზე ცოცხლად მეხსიერება ცალკეულ დეტალებს ინახავს – იმას, რაც ყველაზე მძაფრად განვიცადეთ ან რამაც, აუხსნელი ძალით, ყველაზე დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა. ხინეს დე პასამონტეს ცალი თვალი მომწვანო ქსოვილით აუხვევია, მის მხარზე შემომჯდარი მაიმუნი კი კბილებს აკაწკაწებს. მწუხარე სახის რაინდს საფეთქლებზე მოყვითალო სითხე ჩამოსდის – საჭურველმტვირთველმა ჭურჭელი ვერ იპოვა და ახლად ნაყიდი ხაჭო მის ჩაჩქანში შეინახა. გოგოს, რომელსაც დულსინეა ტობოსელად ყოფნის პატივი ხვდა წილად, პირიდან ნივრისა და ხახვის სუნი ამოსდის…
რას იმახსოვრებს ადაპტირებული ტექსტის მკითხველი? იმას, რომ წაკითხული აქვს ტექსტი, რომელიც სინამდვილეში არ წაუკითხავს.
ამგვარი პრაქტიკის გამართლება მხოლოდ უცხო ენების შემსწავლელთა დახმარება შეიძლება იყოს. საწყის ეტაპზე მათთვის მართლაც ექნება აზრი გამარტივებული ტექსტების კითხვას – ლექსიკური მარაგის გამდიდრების, წაკითხულის გაგების უნარის გაუმჯობესებისა თუ უცხო კულტურასთან მიახლოების თვალსაზრისით. ამ შემთხვევაში ადაპტირებული ტექსტი რიგითი სავარჯიშოს როლს ასრულებს და მკითხველსაც შესაბამისი დამოკიდებულება უჩნდება.
მინახავს ასეთი წიგნები – თხელყდიანი, დასურათებული. ბოლოში პატარა ლექსიკონით და სტანდარტული სავარჯიშოებით. იქაც ქრება ხმები. ქრება მთელი სამყარო.
არასწორ დროს წიგნების კითხვა დიდი დანაშაული არ არის – თუ მეტისმეტად რთულია, გადადებ და სხვა დროს მიუბრუნდები; თუ მცდარი დასკვნები გამოგაქვს, მათი სისწორის შემოწმებაში დრო დაგეხმარება (ამ შემთხვევაშიც შეიძლება ისევ მიუბრუნდე წიგნს), თუ საფიქრალი გაგიჩინა, გაგმართლებია და ეგ არის. ბოლოს და ბოლოს, ვინ იცის, რა ასაკში რა წიგნი უნდა წაიკითხო? გაუბრალოება, მარტივ შემადგენლებამდე დაყვანა, სწორხაზოვანი არჩევანი, დეტალების ულმობლად გადახაზვა, სახეების კარიკატურულად გამოკვეთა, მოულოდნელად გაჩენილი სიჩუმე იქ, სადაც მრავალი ხმა ისმოდა… როგორც ყველა დიდი დანაშაული, ესეც სიკეთის სახელით ხდება. უფროსები უმცროსებზე ზრუნავენ.
მკითხველი კი ყველა ასაკში მკითხველია და ნამდვილ წიგნებს ეძებს – ჭეშმარიტად სულისშემძვრელს, სასიამოვნოდ წასაკითხს, განსხვავებულს, სავსეს.
