როგორ გამოიყურება „შავი ხვრელი“? იქნებ, ის მართლაცაა სხვა სამყაროს პორტალი ან იქნებ, მისი გამოყენება დროსა და განზომილებაში სამოგზაუროდ შეიძლება? მკვლევართა საერთაშორისო ჯგუფი უახლოეს მომავალში „შავ ხვრელს“ ფოტოებს გადაუღებს. ამით დადგინდება, თუ რას წარმოადგენს იგი. მსგავსი რამ პირველად გაკეთდება. მსოფლიო სენსაციის მოლოდინშია.
შეგახსენებთ, რომ „შავი ხვრელი“ წარმოადგენს არეს სივრცეში ძლიერი გრავიტაციული ველით. მის არეალში მოხვედრისას სინათლესაც კი არ შეუძლია მიზიდულობისგან თავის დაღწევა. სავარაუდოდ, შავი ხვრელი წარმოიქმნება იმ დროს, როდესაც გიგანტური ვარსკვლავი ამოწურავს მთელ თავის ენერგიას და კვდომას იწყებს. „შავი ხვრელების“ მასა ბევრჯერ დიდია მზისაზე, რადგან ისრუტავს ყველაფერს, რაც კი მის გვერდით მოხვდება – ვარსკვლავთშორის აირებს, ნებისმიერ კოსმიურ ნივთიერებასა თუ სხეულს. მიიჩნევა, რომ სამყაროს მასის უმეტესი ნაწილი სწორედ „შავ ხვრელებში“ იმალება. მათ არსებობას მხოლოდ რენტგენული გამოსხივება ადასტურებს, რომელიც კოსმოსის ზოგიერთ ადგილებში შეინიშნება, იქ, სადაც არც ოპტიკური და არც რადიოტელესკოპით არაფრის დანახვა არ შეიძლება.
„თუკი მკვლევრების ხელთ „შავი ხვრელის“ ფოტო აღმოჩნდება, ამ იდუმალ მოვლენას ფარდა აეხდება“, – ასეთია ახალ პროექტში ჩართული უფე გროე იორგენსენის, კოპენჰაგენის უნივერსიტეტთან არსებული ნილსია ბორას ინსტიტუტის თანამშრომლის მოსაზრება. „ძალიან საინტერესოა, როდესაც თეორია მტკიცდება. დღეს უკვე იმაზე ვსაუბრობთ, რომ სინათლისა და მატერიის გამოცდა შავი ხვრელის ექსტრემალურ პირობებში ხდება“, – ამატებს უფე გრეი იორგენსენი, ასტროფიზიკის კათედრის პედაგოგი და პლანეტარული კვლევების სპეციალისტი.
„შავი ხვრელის“ ფოტოგადაღება რთული საქმეა. ამისათვის საჭიროა განსაკუთრებული პირობები. მკვლევრები გამოიყენებენ ახალ გრენლანდიურ ტელესკოპს, რომელსაც გრენლანდიის ყინულოვან ფარზე დამონტაჟდება.
„შავი ხვრელის“ ფოტოების წარმატებით გადაღების შემთხვევაში, სპეციალისტებს ახალი საკვლევი მასალა გაუჩნდებათ. პროფესორ ულრიკ ინგერსლევ უგერჰეისი, ორჰეუსის ფიზიკისა და ასტრონომიის უნივერსიტეტიდან აზუსტებს, რომ: „ეს სათავეს დაუდებს ახალ მიმართულებას, რომელიც რაღაცით მოგვაგონებს დაკვირვებას გრავიტაციულ ტალღებზე. თუ „შავ ხვრელს“ კარგად გადაიღებენ, ეს იქნება ისეთივე დონის აღმოჩენა, როგორიც გრავიტაციული ტალღების აღმოჩენა იყო“.
აქამდე „შავ ხვრელებს“ ოპტიკური ტელესკოპებით აკვირდებოდნენ, რაც არ იძლეოდა მათი სტრუქტურის შესწავლის შესაძლებლობას. ამდენად, ის რისი დანახვაც შეიძლებოდა, იყო მხოლოდ ხვრელში მოხვედრილი მატერია. უფე გროე იორგენსონის განმარტებით, ახალ სუბმილიმეტრიანი ტელესკოპები იმდენად მაღალი ხარისხის გამოსახულებას იძლევიან, რომ შესაძლოა „შავი ხვრელის“ სტრუქტურაც გამოჩნდეს.
სუბმილიმეტრიანი ტელესკოპის ტალღის სიგრძე ერთი მილიმეტრია. ეს არის რაღაც საშუალო ოპტიკურ და რადიოტელესკოპს შორის. სუბმილიმეტრიანი ტელესკოპი უფრო დიდ ტალღებს არჩევს, ვიდრე ჩვეულებრივი ინფრაწითელი გამოსხივება, მაგრამ არცთუ ძალიან გრძელს, რომელიც რადიოგამოსხივებისთვისაა დამახასიათებელი.
აქამდე შეუძლებელი იყო შავი ხვრელების შიგთავსის დანახვა. ამიტომ მკვლევრები რამდენიმე თეორიაზე საუბრობენ. თუ რას წარმოადგენს მეცნიერთა აზრით „შავი ხვრელი“, შეგიძლიათ ეს ფილმ „Interstellar“-ში ნახოთ. ეს არის ანალოგის არმქონე შესანიშნავი ანიმაცია, რომლის შექმნაში „შავი ხვრელების“ თემაზე მომუშავე მკვლევარ-სპეციალისტები იყვნენ ჩართულნი. „მათი ინტერესი იყო კონკრეტული სურათის შექმნა. ალბათ ყველაფერი მართლაც ისე გამოიყურება, როგორც ფილმშია წარმოდგენილი“, – ამბობს უფე გრეი იორგენსენი.
„შავი ხვრელის“ გადასაღებად გრენლანდიურ ტელესკოპს გააერთიანებენ ჩილესა და ჰავაიზე არსებულ ტელესკოპებთან. სამივე ტელესკოპი იფუქციონირებს როგორც ერთი დიდი აპარატი, რომლის „დიამეტრი“ მათ შორის არსებულ მანძილს გაუტოლდება, ანუ რამდენიმე ათასს კილომეტრს მიაღწევს. სამივე ტელესკოპმა მიზანში ერთი ობიექტი უნდა ამოიღოს. მნიშვნელოვანია, რომ სამივე ტელესკოპი ერთმანეთისგან რაც შეიძლება შორს მდებარეობდეს. არ შეიძლება ტელესკოპების გამოყენება დასავლეთ და აღმოსავლეთ ნახევარსფეროებზე, რადგან ამ შემთხვევაში ერთსა და იმავე დროს ციურ ობიექტზე დაკვირვება ვერ მოხერხდება.
ამ დროისათვის გრენლანდიური ტელესკოპი განთავსებულია გემზე, რომელიც აშშ-დან კაანააკში, გრენლანდიის ჩრდილოეთით გადაადგილდება. გემი დანიშნულების წერტილს ზაფხულის განმავლობაში მიაღწევს, რის შემდეგაც ტელესკოპს ააწყობენ და იმ ყინულის ფარზე დაამონტაჟებენ, სადაც საამისოდ იდეალური კლიმატური პირობებია. „გრენლანდიური ტელესკოპი სამი კილომეტრის სიმაღლეზე განთავსდება. ბევრი ფიქრობს, რომ იქ, სადაც წყალუხვობა და ყინულია, სინესტის მაღალი დონეა. სინამდვილეში, -30 გრადუსზე საკმაოდ მაღალი სიმშრალეა, რადგან წყალი კონდენსირდება და თოვლად გადაიქცევა. ასე რომ, ის მწვერვალი კარგი ადგილია, მაღალიცაა და მშრალიც. როგორც კი გრენლანდიურ ტელესკოპს ააწყობენ, მაშინვე უამრავ სიახლეს შევიტყობთ“, – ამბობს მკვლევარი კოპენჰაგენიდან.
მისივე თქმით: „ჩვენ ძალიან ცოტა რამ ვიცით „შავი ხვრელების“ შესახებ, ამიტომ ამ თემაზე ბევრს ვიმუშავებთ. როგორია მათი გრავიტაციური ველი? რა ემართება მატერიას, რომელიც ხვრელში ხვდება? კიდევ ერთი საინტერესო შეკითხვა – შესაძლებელია თუ არა გალაქტიკის ცენტრში მდებარე დიდი „შავი ხვრელები“ სხვა დროსა და სამყაროებთან გვაკავშირებდნენ? აი, ამის შესახებ გვინდა გავიგოთ. არ ვაპირებთ ხვალვე ვიფრინოთ „შავ ხვრელებში“. ეს უაზრობაა. მაგრამ გრძელვადიან პერსპექტივაში ჩვენმა სამუშაო პროცესმა ბევრი ახალი ინფორმაცია უნდა მოგვცეს და იქ მიგვიყვანოს, სადაც არასოდეს ვყოფილვართ“.
გრენლანდიური ტელესკოპი ერთადერთი როდია, რომლითაც დანიელი მკვლევრები „შავ ხვრელებზე“ აწარმოებენ დაკვირვებას. ეს არის პროექტის – Event Horizon Telescope-ის ნაწილი, რომელიც ცხრა ტელესკოპს აერთიანებს. ყველა ტელესკოპი ერთსა და იმავე მიზანს ემსახურება. „არ ვიცით, რამდენ ხანს მოგვიწევს ლოდინი, მაგრამ, ჩემი აზრით, დიდი შანსია, რომ პირველი ფოტო უახლოეს ხუთ წელიწადში გვქონდეს“, – აცხადებს პროფესორი ულრიკ ინგერსლევ უგერხეი.
ის აღნიშნავს, რომ „შავ ხვრელებზე“ დაკვირვება პროექტის ერთადერთი მიზანი როდია. „ეს არის არა მხოლოდ დიდი სამეცნიერო პროექტი, არამედ შესანიშნავი შესაძლებლობა იმისა, რომ გავლენა ვიქონიოთ გრენლანდიელ საზოგადოებაზე, გავუღვიძოთ ახალგაზრდებს მეცნიერებისადმი ინტერესი, ვუბიძგოთ მაღალი ტექნოლოგიების განვითარებისაკენ. ეს ძალიან მნიშვნელოვანი გამოწვევაა“.
ალან ფინიქსი, სამეცნიერო კვლევების კოორდინატორი ჯანდაცვის მიმართულებით გრენლანდიური გიმნაზიიდან, ასევე მიიჩნევს, რომ აუცილებელია გრენლანდიელების ინტერესის სტიმულირება საბუნებისმეტყველო დისციპლინების მიმართ. ამ სფეროში გრენლანდიას მკვლევრები აშკარად სჭირდება. ამჟამად მსგავსი განათლების მიღება შეუძლებელია. ჯერ დანიაში უნდა ჩახვიდე, რაც ბევრისთვის არც ისეთი მარტივია.
ტელესკოპთან მომუშავე გრენლანდიელი მეცნიერები იმედოვნებენ, რომ „შავი ხვრელების“ კვლევით სტუდენტებიც დაინტერესდებიან, თუმცა ჯერ ზუსტად არავინ იცის, რას მოუტანს გრენლანდიას ეს კონკრეტული პროექტი.
თუ გრენლანდიელ მოსწავლეებს ტელესკოპით სარგებლობის ნებას დართავენ, ინტერესი მათაც გაუჩნდებათ, ამბობს პედაგოგი მატიას როსდალ იენსენი. მისი აზრით, საკვლევი მასალა უამრავია – მხოლოდ ჩვენს გალაქტიკაში 100 მლნ.-ზე მეტი „შავი ხვრელია“ და თითოეული შორეულ წარსულში აფეთქებული გიგანტური ვარსკვლავის ნარჩენს წარმოადგენს.
