გასულ შემოდგომაზე, ბელგარდში – სერბეთის დედაქალაქში, მეგობართან ერთად ნიკოლა ტესლას მუზეუმს ვესტუმრე. დილაუთენია გრძელი რიგი დაგვხვდა. ვიზიტორები რამდენიმე ქვეყნიდან იყვნენ. ჯერ 15-წუთიანი დოკუმენტური ფილმი ვნახეთ ტესლას ცხოვრებისა და აღმოჩენების შესახებ, მერე მასპინძლებმა ჩვენს თვალწინ ჩაატარეს პატარა ექსპერიმენტი – ტესლასდროინდელი ელექტრომოწყობილობა აარახრახეს და პირველი ენერგიაც მიიღეს! შთამბეჭდავი წუთების მერე დიდი მეცნიერისა და გამომგონებლის, თანამედროვე სამყაროს პრომეთეს პირადი ცხოვრების დეტალებშიც შეგვაჭყიტეს, ოღონდ ეს ყველაფერი მაინც მწირი მომეჩვენა, იმასთან შედარებით, რასაც ამ ადამიანის ცხოვრება და გონება იტევდა; ან რას ველოდი იმაზე მეტს, რაც მან კაცობრიობას უკვე მისცა და რითაც თითოეული ჩვენგანი ყოველწამიერად ვსარგებლობთ?..
მუზეუმიდან გამოვედით და ბელგრადის ლამაზ ქუჩებს ჩავუყევით. უცებ, ჩემს მეგობარს ვეკითხები:
– ჩვენ, ქართველებმა, რა მივეცით კაცობრიობას ასეთი სასარგებლო?
მყისიერი პასუხი იყო – ღვინო. ცხადია, ღვინო – მისი შექმნის ტექნოლოგია, ბუნების ნაწილიდან ყოფისა და კულტურის ნაწილად გარდასახვის საიდუმლო.
და, კიდევ?..
ბევრი ვიფიქრეთ და ვიმსჯელეთ. რამდენი ადამიანიცაა ამ ქვეყანაში, ალბათ ყველას თავისი პასუხი ექნება, თავისი სამეული, ხუთეული ან შეიძლება ათეულიც. არც იმას გამოვრიცხავ, მეტისმეტად სკეპტიკურებმა პასუხისგან თავი შეიკავონ, ან დარწმუნებით ამტკიცონ, რომ არაფერი კაცობრიობისთვის სასარგებლო ჩვენ არ შეგვიქმნია და რომ ღვინის წარმოების პირველსაწყისებიც საეჭვოა… მაგრამ მე ასეთ ადამიანებს არ ვენდობი. იმიტომ კი არა, რომ უპირობო ჭეშმარიტების მფლობელი ვარ, იმიტომ, რომ ამ ჭეშმარიტების ძიებისას უპირობო უარყოფა ყველაზე წარუმატებელი იარაღია.
რა გვაქვს ჩვენ, ქართველებს, ისეთი, რაც მსოფლიოსთვის სასარგებლოა, რასაც კაცობრიობაც შეეხო და მიიღო, რამაც კოლექტიურ ცნობიერში რაღაც სიკეთისკენ შეცვალა?
ჩემი ფიქრით, ერთი ასეთი სიკეთე ჩვენი პოლიფონიაა. ქართული ხალხური სიმღერის მრავალხმოვანება. ვერ დავიჩემებთ, რომ ეს ჩვენი უნიკალური მიგნებაა, რადგან პოლიფონია მსოფლიოს ბევრი ქვეყნის კულტურაშია, თუმცა იმ მასშტაბით, ფილოსოფიური სიღრმით და, რაც მთავარია, სიძველით, როგორიც ჩვენს ისტორიაშია, ვეჭვობ, ყველგან იყოს.
არქეოლოგიური გათხრები და წერილობითი წყაროები ადასტურებს, რომ ქართული მუსიკალური კულტურის სათავე სამი ათასწლეულის მიღმა უნდა ვეძებოთ.
ალბათ ყველას გახსოვთ ცნობილი თრიალეთის თასი (ძვ.წ. II ათასწლეული), რომელზეც ასახულია ფერხული – ქართული მუსიკის უძველესი სახეობა, ნაყოფიერების ღვთაებისადმი მიძღვნილი. ამგვარი რიტუალების კვალი ზოგიერთ საფერხულო სიმღერაშიც ჩანს („ადრეკილა“, „საქმისა“, „მელია ტულეფია“ და ა.შ.).
სამთავროს ბრინჯაოს სარტყელზე გამოსახულია ქართული ფერხულის ერთ-ერთი უძველესი ნიმუში – მონადირეთა ცეკვა. ის ახალი მთვარის შუქზე სრულდება. ამგვარი ცეკვები და სიმღერები (მთვარის შუქზე) მრავლადაა შემორჩენილი საქართველოს კუთხეებში.
მნიშვნელოვანია, რომ თითოეული ეს სიმღერა/რიტუალი მრავალხმიანია. ქრისტიანობის შემოსვლის შემდეგ, პოლიფონია საგალობლებშიც განივრცო. X-XII საუკუნეებში კი ქრისტიანული სარიტუალო მრავალხმიანობის განვითარებამ პიკს მიაღწია.
პოლიფონიის ყველაზე მრავალფეროვანი საბადო გურიაა. ტრადიციული ხალხური სამხმიანი სიმღერის გარდა, აქ გვხვდება ოთხხმიანი სიმღერა – „ნადური“, რომელშიც ერთ-ერთი ხმა კრიმანჭულია. გადმოცემის მიხედვით, კრიმანჭული უკაცრიელ ადგილზე მარტო მყოფი ბავშვების ხმაა, რომელიც ავ სულებს აფრთხობს.
მრავალხმიანი მუსიკის ჩაწერა საქართველოში მხოლოდ მე-19 საუკუნეში დაიწყო. მაშინ, როცა ევროპაში პირველი პოლიფონიური მუსიკალური ნაწარმოების ჩანაწერი მე-10 საუკუნით თარიღდება.
ქართველების „სავიზიტო ბარათის“, სიმღერა „ჩაკრულოს“ ჩანაწერი პირველად ზაქარია ფალიაშვილმა გააკეთა. 1977 წელს ეს სიმღერა კოსმოსში გაგზავნეს, ნიშნად იმისა, რომ საქართველო ევროპული კულტურის ნაწილია. 2001 წელს ქართული პოლიფონია იუნესკომ აღიარა, როგორც კაცობრიობის ზეპირსიტყვიერი და არამატერიალური მემკვიდრეობის შედევრი.
მეცნიერები და ფილოსოფოსები მსჯელობენ იმაზე, რომ ქართული პოლიფონია არამხოლოდ ხელოვნების, არამედ ყოფითი და პოლიტიკური კულტურის ნაწილიცაა, რომ ის ორგანიზებულობა, მწყობრი წესრიგი, ჰარმონიულ მრავალხმიანობაში თითოეული ხმის მნიშვნელოვნება ერის განსაკუთრებულ თვისებებს გამოკვეთს.
დღეს, როგორც არასდროს, პოლიფონიის ამ შინაარსის გააზრება გვჭირდება. საბედნიეროდ, ქართველებს სიმღერა კვლავაც შეგვიძლია და თუკი სადმე გვიყვარს ერთმანეთი, ეს, უპირველესად – სიმღერაში. აქ ქართველს ქართველის ხმა კი არ აღიზიანებს, არამედ პირიქით, საკუთარს უწყობს, ფონსაც უქმნის, რათა სხვა ხმებმა თავიანთი „სათქმელი“ სრულყოფილად თქვან!.. ამ პოლიფონიაში ჩვენი ეროვნული ერთობის მოდელია დაუნჯებული – ჩვენი ტოლერანტობის, ღიაობის, კულტურული მრავალხმიანობის და ერთსულოვნების საიდუმლო.
გერმანელი მუსიკისმცოდნე, ზიგფრიდ ნადელი წერს: „ქართული მრავალხმიანობა ევროპული მრავალხმიანობის საფუძველი უნდა იყოს“. ამერიკელი ფოლკლორისტი ალან ლომაქსი კი ამ მასშტაბს კიდევ უფრო აფართოებს: „საქართველო მსოფლიო ხალხური მუსიკის დედაქალაქია“.
ვფიქრობ, ქართული პოლიფონია ნამდვილად იმსახურებს იმას, რომ საკუთარი მუზეუმი ჰქონდეს. მასში ქართული მრავალხმიანი მუსიკალური ისტორიის ყველა ეპიზოდი უნდა აისახოს, ისტორიასთან ერთად კი მისი კულტუროლოგიური არსიც – როგორ მღერიან ერთად ქართველები?..
იქნებ ჩვენი მრავალათასწლოვანი არსებობაც იმ შთაბეჭდილებათა შედეგია, რომელსაც ერთად სიმღერით ვიღებდით; იქნებ სწორედ ესაა ის მარადიული ხსოვნა, რის გამოც ჯერ კიდევ ცოცხლები ვართ და მომავლისკენ გვიჭირავს თვალი?!..
ამ გამოცდილების გაზიარება კაცობრიობისთვის სასარგებლო საქმე მგონია. ეს მუზეუმი კი ჩვენს ქვეყანას ყველას უკეთესად გააცნობს. და რაც მთავარია, საკუთრივ ჩვენ გაგვაცნობს და გაგვახსენებს თავსაც და ერთმანეთსაც.
მოდით, ერთად მოვიფიქროთ, როგორი წარმოგვიდგენია ქართული პოლიფონიის მუზეუმი. ეს ფიქრიც ერთად სიმღერასავით ძლიერი და ძვირფასი უნდა იყოს – ნაყოფი უნდა გამოიღოს.
ყველა ხმა მნიშვნელოვანია და რაც მთავარია – უნიკალური.
