ადამიანად არყოფნის სევდა

 – რა არის სიცოცხლე?     

– სიცოცხლე სევდა არის, ადამიანად ყოფნის ტკბილი სევდა.

– სიკვდილი?

– სიკვდილიც სევდა არის, ადამიანად არყოფნის სევდა.

გოდერძი ჩოხელი 

დღეს დილით, თვალი რომ გავახილე და მოყინული ცხვირი საბანში ჩავმალე, მივხვდი, რომ მართლა დეკემბერია და „ყველაზე ჩემი” სეზონი სასიკვდილო სარეცელზე წევს. ორიოდე ამოსუნთქვა – რამდენიმე ფოთოლიღა შემორჩა ფანჯრის მინაზე ცხვირმიჭყლეტილ შემოდგომას. გაშიშვლებული ვაზის ტალავერი ქარის ყოველ დაბერვაზე სულ სხვანაირად ცახცახებს, თითქოს ტკივილისგან იკლაკნება. რა ქნას, ძნელია სირცხვილსა და სიცივესთან ერთდროულად ბრძოლა. ხანდახან ბეღურები აკითხავენ, ერთად იბუზებიან… წინ გრძელ გზასავით სევდის სეზონია. სხვა გზა არ არის, როგორმე უნდა გავლიოთ ეს უკიდეგანო სევდა, მცენარეებმაც და ადამიანებმაც.

ერთმა გოგომ, ლია ლიქოკელმა, ქარითა და სუსხით დათრთვილული 30 ნოემბრის გაცილება გადაწყვიტა. ამ ამბავს გვერდს გულგრილად ვერ ავუვლიდი, წამოვკრიფე ქუჩაში მოფრიალე ვეღარწითელი-მოშავო ჭადრის ფოთლები და შემოდგომის გასაცილებლად ქალაქის ერთ პატარა, მყუდრო მაღაზიას მივაშურე. აღმოჩნდა, რომ შემოდგომისა და პოეზიის ბევრ მოყვარულს მონდომებია ნოემბრის უკანასკნელი საღამოს პოეზიით დასრულება. ჩემთვის დღემდე ძნელად გადასალახავი ხალხმრავლობის გამო სასწრაფოდ მასპინძლის მშვიდ ხმას და ამბებს შევაფარე თავი, მაგრამ ხმა ხშირად გამირბოდა, კვალი მეკარგებოდა. ბოლოს ასიოდე ქურთუკის, სუნთქვის, მისალმების, ფურცლების შრიალში საბოლოოდ დავკარგე ლექსებისკენ მიმავალი კვალი და წიგნების გადათვალიერება გადავწყვიტე. თან შემოდგომის ბოლო დღეა, სევდიანი ვარ… და თაროებზე სიკვდილს დავუწყე ძებნა (ზამთარს ხომ ძალიან უხდება სიკვდილის მარილით და გლოვის ბინდით შეკაზმული ამბები). დიდხანს არ მიძებნია, ადამიანთა სევდაში შეყუჟულს მივაგენი და წამოვიყვანე.

***

ამ ბოლო დროს საქართველოში პოპულარული გახდა ფენტეზი. ქართველ მკითხველთა დიდ ნაწილს რატომღაც ჰგონია, რომ ამ ჟანრში დაწერილი ლიტერატურა სერიოზულ განხილვას არ იმსახურებს (ზღაპარია) და მხოლოდ დაღლილი გონების „გასანიავებლად” ზღაპრების გავრცობილ, ჩახლართულსიუჟეტიან ვარიანტს წარმოადგენს. იმასაც ამბობენ, ქართული ფენტეზის სალარო ძალიან მწირიაო. 

გოდერძი ჩოხელი პირველად რომ წავიკითხე, სიმართლე გითხრათ, სულაც არ მიფიქრია იმაზე, რა ჟანრს მიეკუთვნებოდა მისი მოთხრობები, მაგრამ ერთხელ ყური მოვკარი, რომ თურმე საქართველოში ფენტეზის ჟანრში წერა ტოლკინის, როულინგის და სხვა, მართლა ძალიან კარგი მწერლების ნამუშევართა თარგმნის შემდეგ დაუწყიათ. არ ვიცი, ლიტერატურის კრიტიკოსები რას ფიქრობენ, მაგრამ მე, როგორც მკითხველი, ვერაფრით დავეთანხმები ამ მოსაზრებას.

ჩემი აზრით, გოდერძი ჩოხელის „წითელი მგელი” ქართული ფენტეზის ერთ-ერთი საუკეთესო ნიმუშია. წარმოიდგინეთ, გოდერძი ჩოხელს რომ ამერიკაში ეცხოვრა, ლუკას და მგელკაცი თევდორეს თავგადასავალი იქ რომ დაეწერა, ადამიანთა სევდა რომ ეგროვებინა… მაგრამ ადამიანი-მოთხრობა აქ დაიბადა, საქართველოში, სადაც დღემდე ამოუხსნელ თავსატეხად დარჩა, სადაც სიკვდილმა კითხვების ყანაში მკით გართულს მოაკითხა. კიდევ ბევრი დარჩა მოსამკელი…

ფენტეზის უამრავი გულშემატკივარი ჰყავს მსოფლიოში და მისი მკითხველი საინტერესო ავტორების ნაკლებობას ნამდვილად არ განიცდის, მაგრამ რადგან დღეს სიკვდილს „ვეძებ”, შორს აღარ წავალ, სიცოცხლის კალოსა და დასასრულის ფერფლის მემკვიდრეს ვესტუმრები. ისიც ხომ ადამიანია, ოღონდ ადამიანად ყოფნა რომ მობეზრებია, ისეთი. ჯობს, იქამდე გავესაუბრო, სანამ ხელისგულებზე ცელი შეეზრდებოდეს, სანამ დედას, ცოლ-შვილს, მეგობრებს მოცელავდეს, თორემ მერე, მისი წილი თავთავის ძებნაში გართულს, ვეღარაფერს გავაგონებ.

სიკვდილი კი აგვიანებს… იქნებ ის მილიონში ერთი წელი დაუდგა, როცა თვითონ უნდა მოკვდეს და თან აუცილებლად ადამიანის ხელით. გოდერძის სახემშვენიერი, სინანულით ქანცგაწყვეტილი ჭაბუკის გახსენებაზე ბრედბერის ის დღისა და ღამის გამსწორებელი მომკელი მახსენდება, თვალებში სიგიჟის თეთრი ცეცხლი რომ უთამაშებს და ამერიკის შორეულ მიწაზე განურჩევლად ავლებს მუსრს მწიფე და ნედლ სიცოცხლის თავთავებს, თავისი ერთი მარცვალი სიცოცხლისთვის კი ვერაფრით მიუგნია. 

„სიკვდილმა ჩამაიარა,

ობოლი დახვდა წინაო:

– მე წამიყვანე, სიკვდილო,

ობლობა მომეწყინაო.

– შენ რად მინდიხარ, ობოლო,

შენი პატრონი ვინაო?

ერთი შორი მამიდა გყავ,

ისიც არ არი შინაო.

მე კახეთისკენ მივდივარ,

კაცი მიმიძღვის წინაო,

ცხრა ძმანი გამდიდრებულან,

უნდა ჩავუხდე შინაო,

ისინი უნდა გავყარო,

თავ-თავად მივცე ბინაო”.

ის გაშეშებული, ნანატრი სიკვდილის წამი, დამოკლეს მახვილივით რომ კიდია ფერფლში გახვეული დრიუ ერიქსონის ოჯახისა და საკუთარი ძვლების შემგროვებელი თიკნის თავზე, ოდესმე აუცილებლად ჩამოწყდება, მეტიც, სიცოცხლესა და სიკვდილს შორის ჩარჩენილებს ისევ დამწუხრებული სიკვდილი თუ გაათავისუფლებს – „თავად მოკვდება მათში”. მაგრამ მანამდე ის ერთადერთი ოცნება უნდა აიხდინოს, მილიონი წელი რომ ითმინა და როგორც იქნა, ეს დღეც გაუთენდა…

ისე, რატომ არ შეიძლება, ერთ დღესაც, მაგალითად, ხატობაზე, „ცოცხალ სიკვდილს” პური და ღვინო ვუწილადოთ, სიცოცხლის გვერდით მისი მარადიულობაც დავლოცოთ… ქართველები ვართ ბოლოს და ბოლოს. ერთი ჯღუნაი ყველგან გვყავს (რას ვიზამთ). სამაგიეროდ, ბერი ძმად გაეფიცება, ფიც-ვერცხლს შეჭამენ.

წარმოიდგინეთ, მოდის თქვენთან „ადამიანი-მოთხრობა”, თქვენი სევდა აინტერესებს. უცნაური ინტერესია, მე და ჩემმა ღმერთმა, ორიოდე წუთის წინ აქ მორიგმა საპროტესტო ტალღამ ჩაიარა, მოსახვევიდან ახლაც ისმის ომახიანი შეძახილები, ბრტყელ-ბრტყელი და სოლიდური დაპირებები, „ქატო – იქა, ფქვილი – აქა”, ანუ „ჩვენთან ერთად ყველაფერი კარგად იქნება” ტიპის სულისკვეთება. და სწორედ ამ დროს მიკროფონით კი არა, ფურცლითა და კალმით ხელში მოდიან და გეკითხებიან, „სიკვდილთან ღრეობაზე” რომ მოხვდეთ, რას შეეკითხებოდითო. ოჰო, ძნელია…

„ – მაინც რატომ გვკლავ?

– იმიტომ რომ სიკეთე მინდა თქვენთვის… სულ ადამიანები ხომ არ იქნებით?

– რატომაც არა…

– არ შაგწყინდებათ?

– რო დავბერდებით, მერე რაც გინდა, ის გვიყავი.

– ყველა რომ დაბერდეთ, მაშინ სიცოცხლეს ფასი აღარ ექნება…” 

სიცოცხლეს ფასი აღარ აქვს იმ თვალუწვდენელ ყანაში, სადაც „ქვეყნის მეუფე” დრიუ ერიქსონს ადამიანად ყოფნის სევდა უმძიმებს სულს, „ცელს არ ასვენებს”, იქნებ როგორმე თავისი წილი დასასრული იპოვოს. 

სევდის დღიურში ესეც წერია: ერთი მეთერთმეტე წელში ჩამდგარი ბიჭისთვისაც უკითხავთ, სიცოცხლე რა არიო? სიცოცხლე ისაა, როცა დასახულ მიზანს აღწევო, – სხაპასხუპით უპასუხია ბიჭს. რა ქნას, ჯერ არ იცის, მიზანს იქით რომ ახალი მიზანია, რომ მიზანს მიაღწევ თუ არა, სამანს გადაცდენილი თიკნის თავივით, შეიძლება ეშმაკის კერძი გახდე. ჯობს, ისევ ყვავილად ქცევა ინატრო, მერე რა, თუ მოგგლეჯენ. „სანამ ცოცხალი ხარ, არ მოკვდები და თუ მოკვდი, მერე, აბა რისიღა უნდა გეშინოდეს. სიკვდილს იქით ხომ კიდევ უფრო დიდი სიცოცხლეა”.

***

ახლა ბუნდოვნად მახსოვს, მაგრამ ბავშვობაში, როგორც ყველა პატარას, მეც ძალიან მეშინოდა სიკვდილის. ამ სიტყვის გაგონებისას შავმოსასხამიანი უსახო ჩრდილი დამეცემოდა და გულს მიკუმშავდა. მერე წამოვიზარდე, „ადამიანთა სევდა” წავიკითხე, მოგვიანებით – „ცელი” და ნელ-ნელა (კარგი წიგნების წყალობით) კენწეროში გატკბილდა, ანუ სიკვდილის შიში სადღაც გაქრა. მას მერე ასეა, ტრადიციასავით – გაილევა თუ არა შემოდგომა, ყველა წიგნში, რომელსაც გამოსაზამთრებლად მოვიმარაგებ, სიკვდილს დავეძებ, რადგან ჯერ კიდევ მჯერა, რომ „ყველაფერი თავიდან იწყება, როგორც ყოველთვის, ჭკნობით”.