გვერდის პარტნიორია გამომცემლობა “ინტელექტი”
ჟან მარი გუსტავ ლე კლეზიოს შევხვდი პარიზში, 2003 წლის ოქტომბერში. “გალიმარის” გამომცემლობაში შევიტყვე, რომ ლე კლეზიო ნიუ-მეხიკოში ცხოვრობდა. ცოტა ხნის წინათ ლიტერატურული გადაცემების ცნობილმა ტელეწამყვანმა ბერნარ პივომ ისე გაიკვირვა მისი სტუმრობა ტელევიზიაში, რომ მასთან შეხვედრის დიდი იმედი არც მქონია. რამდენიმე დღით ბიძაშვილებთან ჩავედი ბელგიაში. პარასკევ დღეს ტელევიზორი ჩავრთე, გადაცემის კუდს მივუსწარი. ტიტრებში მწერლის გვარი ამოვიკითხე. შემთხვევამ ინება და მომდევნო პარასკევსაც იგივე გადაცემა გაიმეორეს, რაც ძალიან იშვიათად ხდება. ლე კლეზიო საუბრობდა – ახალგაზრდა ფრანკოფონ მწერალთა კონკურსზე ჟიურის წევრად ყოფილა მიწვეული. ერთ-ერთი დებიუტანტიც გამოვიდა, თამამად, რიხით. მაშინვე “გალიმარის” გამომცემლობაში დავრეკე. ტელეფონის ნომერი მთხოვეს, დამპირდნენ, გადავცემთო. ერთ დილას, ისევ პარასკევ დღეს, ღვთისმშობლის ტაძარში წავედი მაცხოვრის ეკლის გვირგვინის სანახავად. შინდაბრუნებულს… ლე კლეზიომ დამირეკა. დავთქვით და მეორე დღესვე შევხვდით ერთმანეთს. არ დამიმალავს ჩემი განცვიფრება, პიროს გადაცემის შესახებაც ვუამბე, ღიმილით მიპასუხა, რომ მთარგმნელებსა და მისი შემოქმედებით დაინტერესებულებს სიამოვნებით ხვდება ხოლმე.
მთელი საღამო დამითმო. ვისაუბრეთ ლიტერატურაზე, საქართველოზე. გამოთქვა საქართველოში ჩამოსვლის სურვილიც. გამომშვიდობებისას მისამართი ვთხოვე. ფურცელზე დამიწერა, როგორც ჩანს სავიზიტო ბარათი არ ჰქონდა.
ლე კლეზიოს უბრალოება არ გამკვირვებია, ეს ხომ მისი შემოქმედებიდანაც ჩანს (მეორე ნობელიანტი ალბერ კამიუ მახსენდება, რომელმაც როცა ნობელის კომიტეტის გადაწყვეტილება შეიტყო, წამოიძახა, კი მაგრამ მას ხომ მარლო იმსახურებდაო!). თავადაც ამბობს, ჩემი წიგნები ის არის, რაც ყველაზე მეტად მგავსო. როგორც
მარსელ პრუსტი ირწმუნება, მხოლოდ და მხოლოდ შემოქმედება ავლენს შემოქმედის შინაგან სამყაროს.
ლე კლეზიო თავმდაბალია გარემოსთან, სამყაროსთან მიმართებით. ბევრს მოგზაურობს, ადგილსამყოფელსაც ხშირად იცვლის (საფრანგეთი, ამერიკა, კორეა), მაგრამ მოგზაურის როლით არ კმაყოფილდება, კრძალვით ცდილობს ამ ერების სულს, კულტურას ეზიაროს. როგორც “კულტურულმა ადამიანმა იცის, რომ მხოლოდ ერთი ცივილიზაცია კი არ არის და მის მიღმა ბარბაროსობა და ველურობა, არამედ მრავალი ცივილიზაციაა, რომელიც პატივისცემას იმსახურებს” (მიშელ ტურნიე).
მისთვის “ეგზოტიზმი მანკია, რადგან ივიწყებს ყოველგვარი ძიების ჭეშმარიტ მიზანს – პატიოსნებას. იგი თეთრკანიანის გამონაგონია და უკავშირდება კულტურის მერკანტილურ გაგებას. დაუფლების ამგვარი წადილი ნაყოფს არ გამოიღებს… ის, ვინც ცდილობს ერის სულს ეზიაროს ნამცეცების გამოგლეჯით, შთაბეჭდილებებისა და ცოდნის შეგროვებით, ვერ შეიცნობს სამყაროს; საკუთარ თავსაც ვერ შეიცნობს, რეალობა სხვა გზით შეიმეცნება, ის თავმდაბლობას ითხოვს.
ეს ქვეყანა სხვაგვარად უნდა შეიყვარო, იმის გამო კი არა, რომ განსხვავებულია ან დაშორებული, არამედ იმიტომ, რომ ადვილად არ გნებდება, გეწინააღმდეგება, რადგან შინაგანი ჭეშმარიტება აქვს, რომელსაც ვერასოდეს ჩაწვდები”.
ასეთია ლე კლეზიო, ამჟამად ნობელიანტი, ჩვენი შეხვედრისას კი ცოცხალთა შორის ყველაზე დიდ ფრანგულენოვან მწერლად აღიარებული. ნობელის პრემიაზე ასევე რამდენჯერმე წარდგენილ მიშელ ტურნიეს შეფასებითაც, ყველაზე დიდი თანამედროვე ფრანგი მწერალი, უზადო სტილისტი, რომლის ნაწყვეტები ნიმუშად არის მოყვანილი ენციკლოპედიურ ლექსიკონებში და ამავდროულად გარეგნობითაც გამორჩეული (ახალგაზრდობისას ვიტორიო გასმანთან ერთად კინოფილმშიც კი არის გადაღებული).
ლე კლეზიოს ნობელის პრემია მიენიჭა – როგორც ახალ მიმართულებათა მწერალს, პოეტურობისა და გრძნობითი ექსტაზისათვის, ადამიანური არსის ძიებისათვის გაბატონებული ცივილიზაციის წიაღში და მის ფარგლებს გარეთ.
მწერლის წერის მანერას “სეისმოგრაფიულს” უწოდებენ. მას ყოველი წვრილმანი იზიდავს, პეიზაჟების ცქერით ვერ ძღება.
“მიწა და კანი ერთმანეთს მიაგავს. მათზე ერთნაირად ნაოჭებსა და ნახაზებს ვხედავ და როცა ერთმანეთს ეხებიან, ვერ გეტყვით, ჩემი კანი რომელია. მე ღვთაებრივად მას შევერწყმი, სანამ ერთ დღეს ორივენი საამო სითბოში ამოვლპებოდეთ”. ყველაფერს რიტმი აქვს. ბუნების წვდომა ნიშნავს საკუთარი რიტმი ბუნების რიტმს ააყოლო. გარეგნული კაკოფონიის მიღმა ტკბილი და ძლიერი მუსიკა იგრძნო, რომელიც არ ისმის, მაგრამ შეიძლება გაიგონო. მასთან ბოდლერისეული ფერის, ბგერის, სურნელის შესატყვისობებსაც ვხვდებით და სამყაროს იმპრესიონისტულ ხედვასაც – დროის დინებისას ბუნების ცვალებადობის ასახვის ცდას. მთელი მისი შემოქმედება გაჟღენთილია ეგზისტენციალური კაეშნით, ფილოსოფიურ განსჯას კი, მიუხედავად ენციკლოპედიური განათლებისა, იშვიათად მიმარ- თავს. კულტურა მისთვის მხოლოდ საზრდოა, მთავარი კი ადამიანი, ცხოვრებაა. ფილოსოფია მხოლოდ მაშინ იზიდავს, თუ ის ლოცვას მიაგავს. მის ტექსტს არაფერი ამძიმებს, ეს არის ფორმისა და შინაარსის სრული ჰარმონია, დაწმენდილი პროზა – გამჭვირვალე, ჰაეროვანი, შეგრძნებებზე აგებული. ლიტერატურაში უყვარს ის, რაც გრჩება, ჩაგესმის სიტყვებს მიღმა, სიტყვების გვერდით, სიჩუმეც, რადგან სიჩუმეც ისმის. ცდილობს გამოთქვას გამოუთქმელი (“უდაბნოს” ლოცვის ეპიზოდი!). სიტყვები მისთვის, ისევე როგორც ყველაფერი, ხმაურს გამოსცემენ, მაშ გამოხატვის რა საშუალებებს უნდა მიმართოს მწერალმა? უნებლიეთ ვერლენის “უსიტყვო რომანსები” გახსენდება.
მთავარი მისთვის გრძნობითი ღირებულებანია, ყველაზე დიდ ცოდვებს ადამიანი სჩადის არა გრძნობათა, არამედ გონების კარნახით. “სიცრუე და მოჩვენებითობა ჩვენი ცხოვრების მამოძრავებელია, ყველაფერში შეგვიძლია ეჭვი შევიტანოთ, გარდა იმისა, რაც ჩვენი ემოციებიდან მოდის”. მაგრამ ამ “სიცრუისა და მოჩვენებითობის სამყაროში” არასდროს არ ივიწყებს ადამიანს, არ სწირავს მას. დოსტოევსკის მსგავსად, რომლის შემოქმედებასაც მამა ზოსიმეს მუხლისმოყრა, ალიოშა კარამაზოვის სიტყვა, სონიას სახე ანათებს, ლე კლეზიოსაც აქვს თავისი სინათლე – ცივილიზაციის მიღმა დარჩენილი სამყარო, ნერვალისეული სამყარო კი არა “ოცნების შეჭრა რეალურ სამყაროში”, არამედ რეალური სამყარო, ოღონდ სრულყოფილი, ოცნებისეულის მსგავსი. “რატომ უნდა იყოს პოეზია მეტაფიზიკური… უნდა ეძიო, შეეცადო მოძებნო ის, რაც არის”. სამყარო, სადაც არ არსებობს დროისა და სივრცის საზღვრები, სადაც ადამიანი განუყოფელია წარსულისაგან, წინაპრებისაგან, რომელთა მზერა სადაც უნდა წახვიდე, თან გდევს და გიფარავს (“უდაბნო”).
ლე კლეზიო არასოდეს მიიჩნევს შემოქმედებას მიზნად, შემოქმედება ვერასოდეს დადგება ადამიანზე მაღლა, ისევე, როგორც პრუსტისთვის 7-ნოტიანი კლავიატურა სრულად ვერ გადმოსცემს ადამიანური სულის სიღრმეებს.
როგორც ჩანს, ნობელის კომიტეტიც ლე კლეზიოს ჰუმანიზმით, პოეზიით მოიხიბლა.
“დიდი აზრები გულიდან მოდის, სრულყავი საკუთარი თავი და შექმნი საუკეთესო პოეზიას. მორალი და რიტორიკა ერთმანეთს ერწყმის ბრძენის მისწრაფებებსა და სურვილებში”. ფრანსის პონჟის ეს სიტყვები შეიძლება ლე კლეზიოს მიმართაც ითქვას.
სოფიო ბენდიაშვილი