რეზო თაბუკაშვილის ერთი მოთხრობა – „ჩრდილის მაძებარი მზე“ -სიყვარულის ხმაური სიჩუმეში

სიტყვა იყოო ღმერთი და ერთ ასეთ სიტყვაზე დაიყვანება ალბათ ყველაფერი, თუნდაც „წუთისოფელზე“. ყველა იმაზე ბჭობს, ამ განუმეორებელ, უმძაფრეს და ურთულეს „წუთში“ – რა არის მნიშვნელოვანი. საქართველოს ისტორიას თუ შევკუმშავთ, ერთი უზარმაზარი ენერგეტიკის სიტყვა გამოვა – თავისუფლება, რომელიც ქართველისთვის ყველაზე ძვირფასია, რადგან თავისუფლებაა ჩვენთვის სამშობლოც და თავისუფლებაა – ღმერთიც თუ მისკენ სწრაფვაც. თუმცა მაინც ვერაფრით შევთანხმებულვართ, რა არის ეს თავისუფლება. „თავისუფლება ის კი არ არის, რაც მოგცეს… არამედ ის, რაც ვერ წაგართვეს“ – ბრძანა ვოლტერმა. ჩვენში კი უმრავლესობას ჰგონია, რომ ვინმემ „ლანგრით უნდა მოგვართვას“ ან „ციურ მანანად დაგვაბნიოს“ თავისუფლება. ჩვენი წარმოდგენების „სიჭრელე“ კი ამ მხრივ დიდ „ქარბორბალებსა“ თუ „შეჯახებებს“ ქმნის („ბუხ“, როგორც ნათქვამია მოთხრობაში), ანუ გაუსაძლის რეალობას, დღევანდელობის „მფეთქავ“ დინამიკასაც თუნდაც, რომელზეცაა რეზო თაბუკაშვილის „ჩრდილის მაძებარი მზე“.

სხვადასხვანაირია თანადროულობის აღქმაც, ინტერპრეტაციები, თუმცა, თითქოს, ყველას, ჩვენ შიგნით, სამშობლოს „ცხელი გული“ გვიძგერს. ეს გვაწერია „გულის ფიცარზეც“, ნუ, უნდა გვეწეროს, იდეაში. ასე მარტო ქართველები ვამბობთ, ყველაზე დიდი და ყველაზე დატანჯული გულის ხალხი; „ძვლებით დააბჯრული და ნეკნებით აჭედებული გულის ფიცარი…“ და მასში თუ „მასზე“ დატეული ჩვენი ცხოვრება, უმძაფრესი ვნებებითა თუ ნატიფი განცდებით. „ასეთი ომახიანი გაღვიძება ძირძველი ქართული წესია და ადათი-მეთქი, ვუთხარი გერმანელს“(86), ამბობს მოთხრობის მთავარი გმირი გიო, როცა მას გერმანელი სტუმარი ეწვევა, ანიტა, ფანტასტიკური ჟანრის ფილმს რომ იღებს თბილისში. ეს სარკაზმიც საუკუნეთა მტკივნეული გადაძახილივითაა, რადგან თუ ეგოცენტრიკები ვართ, განზოგადების მოყვარული ერიც ვართ, ისე ამხელა კულტურას როგორ შევქმნიდით?! არც ცხოვრების ფილოსოფიურ აღქმას ვუჩივით ამ განზოგადებისას: „ჩემი თავი მყავს მოსავლელი და დასალაგებელი, ფინიშის ბოლო ხაზზე ვარ გასული, ერთი ბოლო, შორი გაცურვა მაქვს დარჩენილი“ (93), – ესეც გიოა, 50 წელს კარგად გადაცილებული, როგორც თვითონ აღნიშნავს.

მზის, ბორჯღალის, მითოსიც ქართულად შთამბეჭდავია. „მკვდრის მზესაც“ მხოლოდ ქართველი ამბობს, სიკვდილის, სიცოცხლის წარმავალობის, გადასხვაფერების გაფილოსოფიურების მორიგი მცდელობით, რაზეც ისევ შევჩერდებით მოგვიანებით.

„ნახე, როგორი ბროწეულისფერი აქვს შემოდგომის მზეს“, – თვალი მოუჩრდილა შვილს თუ შვილიშვილს მან და უკვე ჩამალული მზისკენ გაახედა.

„თითი გაეჭრა შემოდგომის მზეს?“ – ჰკითხა ბავშვმა…“ (94).

მზის ქვეყანაში კი რეალობის „მარად მცხუნვარე“ გამოძახილი ჩვენს სულებში, ჩვენივე ბუნების თანდაყოლილ ჰიპერბოლურობას ხომ არ უნდა დავაბრალოთ? ხშირად „ნაცარქექიებად“ ნაქცევებს რომ გვგონია, ყველა „გორას ძვრას ვუზამთ“, სინამდვილეში კი „დევებმა ჩვენი მოსატყუარი კბილები უკვე მოიცვალეს“, დროც გამოიცვალა. „პოლიციელთა რაზმი შეტევაზე გადმოვიდა“ – აღარ გვახსოვს, როდიდან გვესმის, ისე „მშობლიურია“ ეს ფრაზა უკვე. „ძირითადად, ახალგაზრდები, ოც წელიწადს ოდნავ გადაცილებული გოგო-ბიჭები ირეოდნენ დაბნეულად გარშემო“. მარტო ახალგაზრდა თაობა როდია დაბნეული, მარად „გრაალისა“ და მისი დაცვის გზების მაძიებელი; უფროსებისაც („სად არიან შვილები, შვილები სად არიან“). გიოც რუსთაველზე გავარდება არეულობაში შვილების დაცვის ქართველისთვის ინსტინქტამდე დასული თავგანწირვით.

„ – მამ, შენ საიდან აქ?“…

• მე ბავშვობიდან აქა ვარ“ (103).

„ჩვენი ბავშვობიდან(აც) მოვდივართ“, ეკზიუპერისეულად, „აქა ვდგავართ და სხვაგვარად არ ძალგვიძს“, მარტინ ლუთერისეულად და „ბავშვობიდან აქა ვზივართ“, როგორც თვითირონიით ამბობს ცნობილი, იტალიური, ქართულ სინამდვილეზე გასაოცრად მორგებული სცენარის ფილმის გმირი. მართლაც, ვერ ვძლიეთ ეს „სამჭკუაშვილობა“, თუმცა ვითომ „ვიცით“ ცხოვრება, თუნდაც „ლავუაზიეს კანონი“.

„ხველებ-ხველებით მირბოდნენ ბავშვები. გიოც კარგად იხრჩობოდა სირბილში და ბოღმა კლავდა, რომ ამ ასაკში რუსთაველზე კვლავ უწევდა საჩხუბრად გამოსვლა, ამჯერად, საკუთარი შვილების დაცვა დამოუკიდებელ საქართველოში თავისივე ხელისუფლებისგან. ადრე უცხოტომელ მტერთან მაინც ღვრიდნენ სისხლს ახალგაზრდობაში, თუმცა წინა ხელისუფლებისგანაც არ დაჰკლებიათ“ (103); – ასე მიედინება ეს შეუჩერებელი „ომების“ ქრონიკა; ბრჭყალები იმიტომაა, რომ მშვიდობაც საშიშია, ამჯერად ბრეხტისეულად, სწორედ ამ „ომების“ გამო. ეს დაუსრულებელი „ჯოს-ჯოს-ჯოს!“ ძველი გროშივით შემოგვაცვდა…

რეზო თაბუკაშვილს ბევრი თვისება აქვს კარგი მწერლისა, ერთ-ერთი კი მოვლენის სხვადასხვა „ჭრილში“ ხედვის ნიჭია, ანუ თვალსაწიერის მრავალპლანიანობა. კი, ამ ხედვათა შორის მკითხველმა უნდა ამოიცნოს მწერლისეული მიმართულება, რომელსაც ის მიჰყვება, მისეული „მოდელი“ რომელია ცხოვრებისა, მოვლენისა, დადებითი გმირისა, მისთვის მოსაწონი და სასურველი, მაგრამ თუ სხვა მხრიდანაც არ „შემოგატარა“, ისე შთამბეჭდავი და ღრმა არ გამოდის. „სულ რომ „საქართველო!“ და „სამშობლო!“ ეღრიალა გაშლეგებული სახით მჭიდროდ მდგარ ბრბოს… ცუდად ჰქონდა დალექილი სულზე ეს ხმები. ბარაბასავით მწარედ ჩაესმოდა ხალხის გრგვინვა და ხავილი“; – რატომ, მაინცდამაინც, ბარაბა? რას იტევს ბარაბას სიჩუმე? ნაწარმოების ნარატივში რომელიღაც, ყველა ერისთვის პარადიგმული, პრეისტორიული გზა-ფესვივით იჭრება/იხსნება ბიბლიური ბარაბას თხრობა.

…ბარაბა იმიტომ ალბათ, რომ მისი გზაც ადამიანურია;

იმიტომ, რომ ხშირად დავდგომივართ ამ გზას ერთპიროვნულადაც და ვითომ „ერთი მიზნით გაერთიანებულთა“ სიმრავლითაც;

იმიტომ, რომ სწორედ ბარაბაა რჩეული გულდაბნელებული ბრბოსთვის და არა ქრისტე;

იმიტომ, რომ ბარაბაც ალბათ სიცოცხლის გადაჭარბებულმა, ხარბმა და თავისებურმა სიყვარულმა აქცია დამნაშავედ;

იმიტომ, რომ „მზეც ჩრდილში ექცევა“ ხანდახან;

იმიტომ, რომ დაცემას უნდა მოჰყვეს აღდგომა, კაცისთვისაც და ერისთვისაც…

ჩვენთან, ტრადიციულად მაინც, ჩუმი პროტესტის ქვეყანაში, „სიყვარულის ხმაური უფრო სიჩუმეში ისმის“; თუმცა ამ ბოლო დროს ისე „ვრახრახებთ“, „დუმილის ოქროობის“ გაგება კი არა, სიჩუმეც აღარ შეგვიძლია, ისევე, როგორც ერთმანეთის მოსმენა: „ამ შუაზე გახლეჩილი ერის და თაობების სიძულვილი მაგრად აბრაზებდა“ (112); – ეს ეროვნული ტრაგიზმია, როცა მისი თვითგანადგურების „მექანიზმი ჩართულია“; ჩვენი საწყალი ერი და მსოფლიო აპოკალიფსური ფონი, რომელზეც კარგადაა მინიშნებული მოთხრობაში – National Geografic-ზე გვალვა საფარაში, მწყურვალი, გატანჯული ცხოველები; ეს 70-იანების კადრებია, თუმცა დღევანდელობის მსოფლიო ხანძრების, მიწისძვრების, წყალდიდობების მისტერიებსაც გაახსენებს კაცს.

გრძელი გზაა, აშკარად, ერთმანეთამდე…

ერთი საინტერესო გმირია მოთხრობაში – უბნის გიჟი ნისო, რომელსაც ჰგონია, რომ მრავალი სიცოცხლე იცხოვრა. თვითმკვლელი თეთრგვარდიელიც იყო, ბევრი ქალის ფავორიტი მწერალიც, ნაპოლეონის თანამებრძოლიც, ვატერლოოს ბრძოლაში რომ მოკლეს… ხოლო მისი ნამდვილი ცხოვრება კი „ნისიასავითაა“, რომელიც ებოძა და არც ებოძა ნისოს… ჩვენ კი, ჩვენ, საღ ჭკუაზე მყოფთ, რატომ ვერ მოგვიცლია ერთადერთი და განუმეორებელი სიცოცხლისთვის?!

რა იქნება, თუ წარმოვიდგენთ ლიტერატურის „გამატერიალურებას“, გარეალითიშოუებას? ტომ სოიერი მელოტ, მოსაბეზრებელ, ბერიკაცად იქცევა? თუ როგორც მარკ ტვენის ჩანაწერებშია, ყვავილივით მშვენიერი ბეკი ტეტჩერი გაუთხოვარი დარჩება ან ჰეკლბერი ფინი გალოთდება? ნუთუ, ასე (და)იბურება იდეალები ბანალობით?! თუმცა „ჯადოქარი“ ნისო ყველა ცხოვრებაში კვდება, ჩვენს რეალობაში, მით უმეტეს, უფრო სწრაფად, აჩქარებული კადრივით…

სიკვდილის „კარგობის, მშვენიერების“ ფილოსოფია?! ეს ხომ ამაღლებული პოეზიაა, ვაჟა-ფშაველასნაირი „ღმერთთან მოსაუბრე“ ადამიანი-მისნების გამოხმობილი მიღმიერიდან, სიცოცხლის მომჟავომდე მოტკბო გემოსა თუ სურნელის ყველაზე მძაფრად ალბათ ბოლოს წუთებში შესაგრძნობად.

მოთხრობის მთავარი გმირიც (იქნებ ავტორის ალტერ ეგოც?) ხომ ცდილობს, დაამშვიდოს ნისოს ტრაგიკული, უკვე ნამდვილი, სიკვდილით შეძრული ალექსანდრა. ჩემი თავი მახსენდება: ლიტერატურული საღამოდან დაბრუნებული, ვაკეში, ჩაბნელებულ ოთახში, პატარა ტახტზე ფეხშექცევით მწოლიარე მეგობარს რომ ვუყვებოდი, საიდანღაც გამოხმობილი „მხიარულებითა და უდარდელობით“, ვითომ ენამოსწრებულ ნათქვამზე; გვერდით, სასტუმრო ოთახში კი ამ ჩემი მეგობრის დედა ესვენა და მათ ერთმანეთზე მეტი, ახლობელი არც ცხოვრებაში და არც სიკვდილში არავინ ჰყოლიათ…

ცხოვრება კი რა არის ბოლო-ბოლო? იქნებ გიოს მოგონებაში ჩარჩენილი რომის ბედნიერ დილაში უბადლოდ ჩატეული თუ „ჩახატული“ ციგნის ყოველგვარი ამსოფლიური პირობითობებიდან ამოვარდნილი, ქურდბაცაცა, უჩვეულოდ ლაღი ბავშვების თამაშ-კისკის-ხარხარი? ან „მდინარის სხვადასხვა წყალში ნახეთქები ქვა, რომელსაც ამბავი ჰქონდა შენახული“, ან ჩასასვენებლად გამზადებული „სისხლიანი“ მზე, მრავლისმნახველი და მრავალმადლიანი წიაღი, წყარო „სიცოცხლით გაუმაძღართათვის“; ან ყველაფერი ერთად, ხანდახან შეუთავსებლად, იმ გატეხილი კალეიდოსკოპივით, გიო და ალექსანდრა რომ იყიდიან „მშრალ ხიდზე“ თავშესაქცევად, რომელშიც თუ ფრთხილად არ მოიქცევი, ბლანტად ჩამოწოლილ სიმწვანედ ან სულაც უმძიმეს სიცარიელედ შეიძლება იქცეს ყოველივე?!

მოთხრობა ისევე სპონტანურად, „ექსპრომტად“, მთავრდება, როგორც იწყება, ცხოვრებასავით, რომელშიც ყველაზე ღირებული, თუნდაც საზარლად ღირებულიც კი, ის წუთებია, რომლებიც „დადგმულ/გადაღებული“ არაა, თუმცა უხილავი „რეჟისორის მარადი ხელი“ ყველაზე მეტად ეტყობა…

ციტატები წიგნიდან – რეზო თაბუკაშვილი „ჩრდილის მაძებარი მზე“, თბილისი, 2025, გამომცემლობა „საარი“