გთავაზობთ უმბერტო ეკოს ტრადიციული სვეტის თარგმანს, რომელიც 2010 წლის 26 ნოემბერს გამოქვეყნდა ჟურნალ “ესპრესოში”.
მივდივართ გლობალიზაციისათვის შესაფერისი განათლებისაკენ მაშინ, როდესაც განათლებული ევროპელების 99 %–მა არ იცი ვინ არის ყველაზე დიდი პოეტი ქართველთა შორის ისტორიის მანძილზე?
ჰაროლდ ბლუმმა 1994 წელს ე.წ. “დასავლური სამყაროს საგანძური” შეადგინა, კანონიკური სია, რომელშიც 26 ავტორი მოხვდა. თავად ამ საგანძურის შექმნის იდეა ემყარება შეკითხვას: “რისი წაკითხვა უნდა სცადოს ამ ისტორიულად დაგვიანებულ დროში ადამიანმა, რომელსაც კვლავ აქვს რაიმეს წაკითხვის სურვილი?”. ჰაროლდ ბლუმი ასევე დააკვირდა იმ გარემოებას, რომ დატვირთული სამეცნიერო პროგრამები მხოლოდ ცოტაოდენი დიდი მწერლის შემოქმედების გაცნობის შესაძლებლობას იძლევა სწავლისთვის გამოყოფილი ცამეტი წლის მანძილზე და ამავდროულად სხვა ლიტერატურული ტრადიციის მქონე მწერლების შემოქმედება იგნორირებული რჩება. თუმცა თუ მხოლოდ დასავლური ტრადიციის ფარგლებში დავრჩებით და სხვაგან არ გავიხედავთ, მოდით დავსვათ შეკითხვა – მაინც რომელია ის წიგნები, რომლებმაც მაგალითისთვის ფრანგული, ან ფინური კულტურის ფორმირება მოახდინეს და რომელთა წაკითხვა თითოეულ დასავლელს ევალება? რა თქმა უნდა ჩვენზე დიდი ზეგავლენა მოახდინა დანტეს “ღვთაებრივმა კომედიამ”, შექსპირმა… თუ კიდევ უკან წავალთ ჰომეროსმა, ვირგილიუსმა, სოფოკლემ. მაგრამ იმიტომ ხომ არ განვიცდით ამ ავტორების ზეგავლენას, რომ ჩვენ მათი წიგნები წავიკითხეთ?
ნაუცბათევად კაცს ბაიარდის წიგნი გაახსენდება, რომლის რეცენზია წინა სვეტებში შემოგთავაზეთ (“როგორ ვილაპარაკოთ წიგნზე, როცა ის წაკითხული არ გვაქვს”). ასევე დღესავით ნათელია, რომ ბიბლიამ არამხოლოდ ებრაული და ქრისტიანული კულტურები შექმნა, არამედ ურწმუნო დასავლელებისაც კი, თუმცა ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ყველამ, ვინც ვახსენე, რომლებმაც ბიბლიის გავლენა განიცადეს, ის თავიდან ბოლომდე წაიკითხა. იმავეს თქმა შეიძლება მაგალითისთვის შექსპირზე, რომ არაფერი ვთქვათ ჯოისზე. ასევე მნიშვნელოვანია იმის გააზრებაც, რამდენად აუცილებელია განათლებული ადამიანისათვის, თუნდაც ჭეშმარიტი ქრისტიანისათვის, ბიბლიიდან ვთქვათ “ლევიანნის” ან “რიცხვნის” წაკითხვა? აუცილებელია “ეკლესიასტე” გვქონდეს წაკითხული და მორჩა ამითი, თუ ასევე უნდა ვიცოდეთ ვინ თქვა “ამაოება ამაოთა და ყოველივე ამაო”?
ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ საგანძურში შემავალი ავტორების სია არ არის მსგავსი ამერიკულ სკოლებში არსებული სილაბუსისა, სადაც ზუსტადაა განსაზღვრული რა და რა უნდა წაიკითხოს სტუდენტმა სასწავლო კურსის განმავლობაში. ამას გარდა დღესდღეობით საგანძურის პრობლემა კიდევ უფრო გართულდა, რაზეც გასულ კვირას მონაკოში გამართულ სემინარზე, მწერალთა საერთაშორისო შეკრებაზე, დაისვა შეკითხვა თუ რა უნდა მოვიაზროთ საგანძურში თანამედროვე გლობალიზაციის პირობებში. თუ ევროპული ბრენდებით დამშვენებული სამოსი ჩინეთში იწარმოება, თუკი იაპონურ ავტომობილებსა და კომპიუტერებს ვიყენებთ, თუკი “აფრაგოლას” ჰამბურგერებს მივირთმევთ პიცის ნაცვლად, თუკი მსოფლიომ საერთო ჯამში პროვინციული განზომილებები მიიღო და თუ ჩვენი ქუჩის კუთხეში მეჩეთი გვაქვს და ჩვენს სკოლებში ფერადკანიანი ბავშვები სვამენ შეკითხვას შეისწავლიან თუ არა ისინი მათი რელიგიის შესაბამის საგნებს, მაშინ როგორიღა იქნება ახალი საგანძური?
ამერიკის ერთ უნივერსიტეტში ამასწინათ აჩვენეს, როგორ არის შესაძლებელი პოლიტკორექტულობა იქცეს პოლიტსისულელედ: უნივერსიტეტის ხელმძღვანელობამ განაცხადა, რომ ვინაიდან გვყავს ბევრი შავკანიანი სტუდენტი, ამიტომ არ არის აუცილებელი შექსპირი ვასწავლოთ და უმჯობესია მათ აფრიკული ლიტერატურა შევთავაზოთო. ხუმრობამ საბოლოო ჯამში ამერიკელი ყმაწვილები იქამდე მიიყვანა, რომ შემდგომში უკვე აშშ–ს მოქალაქეებმა არ იცოდნენ რას ნიშნავდა ფრაზა “ყოფნა არ ყოფნა საკითხავი აი, ეს არის” და ამგვარად დომინანტური კულტურის მარგინალებად იქცნენ. უკიდურეს შემთხვევაში, დღესდღეობით იკვეთება ტენდენცია, რომ რელიგიის გაკვეთილებზე ბავშვებმა სახარების გარდა, უნდა იცოდნენ რაღაც ყურანიდან, ან ბუდისტური ტრადიციიდან და ასევე არ იქნებოდა ცუდი, რომ საშუალო მოსწრების სტუდენტმა, გარდა ბერძნული ცივილიზაციისა, შეისწავლოს ცოტა რამ დიდი არაბული, ინდური ან იაპონური ლიტერატურიდან. რამდენიმე ხნის წინ პარიზში ევროპელი და ჩინელი ინტელექტუალების შეხვედრას დავესწარი და ძალიან დამამცირებელი იყო ის ფაქტი, რომ ჩვენმა აზიელმა კოლეგებმა ყველაფერი იცოდნენ კანტზე, ან პრუსტზე და სწორ თუ არასწორ პარალელებს ავლებდნენ ლაო ძისა და ნიცშეს შორის მაშინ, როდესაც ჩვენ კონფუცის ვერ ვცდებოდით და იმასაც ყურმოკრულს.
საგანძურის ეკუმენური იდეალიც კი გარკვეულ სიძნელეებს აწყდება. შესაძლოა მოვუყვეთ ახალგაზრდა იტალიელს “ილიადა” და ავუხსნათ ვინ იყვნენ ჰექტორი და აგამემნონი და ავუხსნათ რატომ ქმნიან ისინი მის უმნიშვნელო კულტურას იმ გამონათქვამების მაგალითზე როგორებიცაა “პარისის სამსჯავრო”, ან “აქილევსის ქუსლი” (ბოლო დროს ერთ საუნივერსიტეტო გამოცდაზე ჩვენ ერთ ბაკალავრს ეგონა, რომ აქილევსის ქუსლი მრეცხავი ქალის მუხლის და ჩოგბურთელის იდაყვისგან არაფრით განსხვავდებოდა), თუმცა როგორ შევძლებთ დავაინტერესოთ იგი რომ “მაჰაბჰარატა” ან ომარ ხაიამი წაიკითხოს იმგვარად, რომ მიწოდებულმა ინფორმაციამ მინიმალური კვალი მაინც დატოვოს მის მეხსიერებაში? მივდივართ ჭეშმარიტად გლობალიზაციისათვის შესაფერისი განათლებისაკენ, მაშინ როცა განათლებულ ევროპელთა 99 %–მა არ იცის, რომ ქართველებისათვის ყველაზე დიდი ლიტერატურული ძეგლი რუსთაველის “ვეფხისტყაოსანია” და ევროპელები ასევე ვერ შევთანხმებულვართ (შეამოწმეთ ინტერნეტში) ამ ჩვენთვის უცნობ ანბანზე დაწერილ ნაწარმოებში მთავარ პერსონაჟს პანტერის ტყავი მოსავს, ვეფხვის, თუ ლეოპარდის? და კვლავაც ვაგრძელებთ საკუთარი თავისთვის შეკითხვის დასმას: “ეს რუსთაველი ვიღა იყო?!”
