სამეფო უბნის თეატრის წინ შეკრებილა ხალხი და მოითხოვს, აიკრძალოს სპექტაკლი, რომელიც არცერთ მათგანს არ უნახავს.
არადა, ეს ხომ ძველი ამბავია. უფრო სწორად, ამბები, ჯერ კიდევ ბავშვობიდან რომ მახსოვს:
სკოლაში არ ვამბობდი, „ჰარი პოტერს“ ვკითხულობ-მეთქი – ჩემი ქართულის მასწავლებელი ეკლესიური ქალი იყო და „ჰარი პოტერი“ უკიდურეს მკრეხელობად მიაჩნდა. მე კი ვიცოდი, ცუდს რომ არაფერს ვაკეთებდი და მაინც ვკითხულობდი, ოღონდ არ ვამხელდი. ბუნდოვნად მახსოვდა, როგორც აგორდა მითი „ჰარი პოტერის“, როგორც ანტიქრისტიანული ნაწარმოების შესახებ: პირველი წიგნი რომ გამოიცა, საპატრიარქომ ერთი ამბავი ატეხა, თითქოს ამ პირველ წიგნში მოთხრობილია, აღდგომა დღეს კვერცხიდან როგორ გამოიჩეკა დრაკონი (?!). მაშინ „ჰარი პოტერი და ფილოსოფიური ქვა“ ჩემმა ასევე ეკლესიურმა ნათესავმა წაიკითხა (მასაც ჰქონდა მსგავსი შიშები) და აღმოაჩინა ის, რასაც აღმოაჩენდნენ საპატრიარქოს მესვეურნიც, მათაც რომ წაეკითხათ – არაფერი მკრეხელური წიგნში არ არის და ის, უბრალოდ, ერთი კეთილი ზღაპარია მეგობრობასა და სიყვარულის, სიკეთის ძალაზე.
მერე სხვა სკოლაში გადავედი (კიდევ კარგი) და იქ რას ვკითხულობდით, ქვემოთ გიამბობთ.
- ფრანკფურტში ზაზა ბურჭულაძე გავიცანი. ერეკლე დეისაძის გარშემო ატეხილი ვნებათაღელვა ჯერ ბოლომდე არ ჩამცხრალიყო და საღამოს, როცა ზაზა ჩემი მოთხრობების შესახებ მელაპარაკა, სასხვათაშორისოდ ისიც ახსენა. თხუთმეტი წლის ვიყავი და ბევრი არაფერი ვიცოდი არც ჩემს თავზე, არც ხელოვნების ტრანსგრესიულ მხარეზე. შეიძლება, ითქვას, ამგვარად პროტესტის გამოხატვა ცოტა არასერიოზულადაც მიმაჩნდა, ამ საუბარმა კი სხვანაირად დამაფიქრა ყველაფერზე.
ჩამოვედი. კლინიკაში, რომელშიც მაშინ მამიდაჩემი მუშაობდა, მუშაობდა ზაზა ბურჭულაძის ერთი შორეული ნათესავიც. ეს ქალი თბილად შემხვდა და მითხრა ფრაზა, რომელიც ახლაც, წერის მომენტშიც, მისი ინტონაციით ჩამესმის:
- ნახე ჩემი ზაზაა? გამოსწორდა, ხო იცი, აღარ წერს ცუდ რაღაცებს…
ძალიან მეუხერხულა. უფრო სწორად შემრცხვა – ქალის გამო, თუ მის ნაცვლად – არ ვიცი, როგორ უფრო უპრიანია თქმა. იმიტომ შემრცხვა, რომ მან არ იცის, ვერ ხვდება, რისთვისაა ხელოვნება, რა ფუნქცია აქვს თანამედროვე სამყაროში. და კიდევ იმიტომ, რომ მებოდიშება იმის გამო, რაც თავად არ გაუკეთებია და რის ჩადენაც დანაშაული კი არაა, პირიქით, აუცილებელი და კარგი საქმეა – ლიტერატურის გამოყვანა საბჭოთა ფსევდორეალისტური კლიშეებიდან.
- არ მახსოვს, ეს ამ ქალთან შეხვედრამდე იყო, თუ იმის მერე, მაგრამ კარგად მახსოვს: როცა „და ვინჩის კოდი“ გამოვიდა, დეკანოზმა თეოდორე გიგნაძემ განაცხადა, ამ ფილმის ნახვა მორწმუნე ქრისტიანისთვის აკრძალული ნაყოფის ხელმეორედ ჭამა იქნებაო.
ფილმი ვნახე (რა თქმა უნდა). თანაც არაერთხელ და რა გითხრათ, აბა, ჩემი რწმენა ნამდვილად არ შეურყევია. დეკანოზს კი, რომ სცოდნოდა, რომ ფილმი დენ ბრაუნის რომანს ეფუძნება (რომანს – მხატვრულ ტექსტს, გამონაგონს!), რომელიც, თავის მხრივ, ფსევდომეცნიერულ წიგნზე „წმინდა სისხლი და წმინდა გრაალი“ არის დაფუძნებული, ამას არ იტყოდა. რატომაა „წმინდა სისხლი და წმინდა გრაალი“ ფსევდომეცნიერული ლიტერატურა? იმიტომ, რომ წიგნის ავტორებმა ისტორიულ წყაროებად გამოიყენეს ე.წ. სიონის პრიორატის დოკუმენტები, რომლებიც, ისევე, როგორც თავად სიონის პრიორატი, პიერ პლანტარდის ფაბრიკაციებია. ამ უკანასკნელს კი, უბრალოდ, სურდა, დაემტკიცებინა, რომ მეროვინგების შთამომავალი იყო. სიონის პრიორატი (იგულისხმება მთა სიონი საფრანგეთში) სწორედ ამ მიზნით დაარეგისტრირა ორგანიზაციად და მთელი ისტორია შეუქმნა.
წიგნის ავტორებმა დენ ბრაუნს პლაგიატისთვის უჩივლეს კიდეც, მაგრამ დავა ვერ მოიგეს – დენ ბრაუნმა ხომ მათ ნაყალბევს ასე თუ ისე გამართული ლიტერატურული სიუჟეტი შემატა.
- „პალიტრა L-მა“ იმ ორმოცდაათწიგნეულში გამოსცა ფრედერიკ ბეგბედერის „99 ფრანკი“. ჩემმა ეკლესიურმა ნათესავმა, ფრიად აღშფოთებულმა, დედაჩემი გააფრთხილა, რომ მე არავითარ შემთხვევაში არ წამეკითხა ეს წიგნი, იქ ერთი ისეთი სიტყვაა, მნიშვნელობაც არ უნდა იცოდესო.
„99 ფრანკი“ ამ დროს უკვე წაკითხული მქონდა.
წაკითხულიც და კლასელებთან განხილულიც, რომლებიც ფიქრობდნენ, რომ „99 ფრანკი“ ჯობს „პლატფორმას“ და, საერთოდაც, ბეგბედერი უელბეკზე უკეთესი მწერალია.
ჩემი ნათესავის აღშფოთების მიზეზს ვერ მივხვდი და გამომცემლობის საბოდიშო ანოტაციაც „მთელი ეს სიბინძურე საჭიროა იმისთვის, რომ ოქტავ პარაგო სულიერად განიწმინდოს“ ღიმილს მგვრიდა. ჩემი ნათესავი ამბობდა, დიდად არავითარი კათარსისი არ ხდებაო.
რა თქმა უნდა, არა.
მაგ განზრახვით არც დაწერილა ეგ წიგნი.
- წლები გავიდა, ჟორჟ ბატაი წავიკითხე, „Histoire de l’œil“ და მივხვდი, რომ რაც იქამდე წამეკითხა, მენახა ბეგბედერ-უელბეკ-დეისაძის-და ა.შ. ჩათვლით, ბავშვის ტიტინი იყო და მეტი არაფერი.
იმასაც მივხვდი, რომ აჯობებდა, ჩემ გარშემო ამ ტექსტის არსებობის შესახებაც არავის სცოდნოდა…
და აი, კიდევ გავიდა წლები და ვუყურებ, როგორ დგას ხალხი სამეფო უბნის თეატრის წინ და მოითხოვს, აკრძალონ სპექტაკლი, რომელიც არცერთ მათგანს არ უნახავს.
რა გვჭირს? რატომ არ გვესმის, რომ „არ არსებობს მორალური და ამორალური წიგნები, არსებობს კარგად და ცუდად დაწერილი წიგნები“ (ოსკარ უაილდი)? საერთოდ რატომ განვიხილავთ ხელოვნებას მორალური პრინციპების მიხედვით და არა – სახელოვნებო-ესთეტიკურის? რატომ გვგონია, რომ ცუდია, თუკი ხელოვნება აღგვაშფოთებს? თუ არ აღგვაშფოთა, აბა, საერთოდ რისთვის არის? მხოლოდ „ტკბილ ხმათათვის“?
მე მაქვს ჩემი პატარა თეორია, რომელიც, შეგიძლიათ, არ გაიზიაროთ, მაგრამ, მგონი, დაფიქრებად ღირს:
ეს მოთხოვნა, რომ ხელოვნების ნაწარმოები იყოს ეთიკური და მორალური თვალსაზრისით გამართული, რეალიზმის ეპოქის მოთხოვნაა. რეალისტური ნაწარმოების მთავარი ფუნქცია კი დიდაქტიკურია – ის რაღაცას გვასწავლის, მორალურ ორიენტირებს გვისახავს. გვაჩვენებს, რა არის ცუდი და მიგვანიშნებს, უკეთესი რა იქნებოდა.
მაგრამ განა ჩვენ ახლა რეალიზმის ეპოქაში ვართ?
ცხადია, არა.
დასავლეთში ეგ ნავსი ნატურალიზმმა და მოდერნიზმმა გატეხეს. ნატურალიზმი ჩვენ არ გვქონია – ამიტომ იყო, „დარიანულ ლექსებს“ ასეთი აშფოთებით რომ შეხვდა მაშინდელი ქართული საზოგადოება. მოდერნიზმს კი, ხომ გახსოვთ, რაც დაემართა? გაწყდა. სოციალისტურმა რეალიზმმა გაწყვიტა – ამ ხელოვნურმა წარმონაქმნმა, რომელიც იდეოლოგიზების ინსტრუმენტი უფრო იყო, ვიდრე ლიტერატურული მიმდინარეობა.
ამიტომ ჩვენი, როგორც მკითხველების, ცნობიერება რეალიზმის ეპოქის შემდეგ აღარ შეცვლილა. მკითხველების დიდი ნაწილი დღეს დაწერილ პოსტმოდერნისტულ ტექსტებსაც რეალისტურ ყაიდაზე კითხულობს. მეორე მხრივ კი, მათთვის, როგორც საბჭოთა სისტემაგამოვლილებისთვის, ცენზურა ნორმაა.
არ ვიცი, ეს ჩემი თეორია სწორია თუ არა, მაგრამ კიდევ ერთი რამეა, რაც მაფიქრიანებს: ახლა რასაც ვწერ, აღარაა ძველებურად ლაღი და საყოველთაოდ საკითხავი, მსუბუქად ტრანსგრესიული ტექსტია. ჰოდა, ჩემი მკითხველების მიღმა რომ გავა, ალბათ, ერთი დიდი ომის გადახდა მომიწევს. ეს კი ძალიან, ძალიან მეზარება აქედანვე, წინასწარ. გუშინ ოუშენ ვუნგს ვუსმენდი, გამოსვლის ნაწყვეტი იყო, ამბობდა, კი, რთული დროა ახლა წერისთვის სამყაროს, პირდაპირი და გადატანითი მნიშვნელობით, ცეცხლი უკიდიაო.
„მაგრამ განა სულ ასე არ იყო? ერთი ავტორიც არ ყოფილა ისეთი, რომ ჰქონოდა ფუფუნება, გამოკეტილიყო და სრულ სიმშვიდეში ეწერა. როცა ამ საქმეს ირჩევთ, სასოწარკვეთილების მემკვიდრეობითი ხაზის ნაწილი ხდებით. ამიტომ თქვენზეა, აქციოთ წინადადება იმ მედიუმად, რომლის გავლითაც ერთმანეთს გავუგებთ და ამ ყველაფრიდან რაღაც ახალს შევქმნით“.
მგონი, მართალია…
