(კარლო კაჭარავას პოეზია)
„მოგზაურობა კინოებში ნანახ წვიმათა მოსახილველად ხმადაბალი საუბრების თანხლებით“
კარლო კაჭარავა უფრო სულიერი მსხვერპლია საბჭოთა, „ჩაკეტილი მინდვრების“, როგორც თვითონ ამბობს, რეალობისა, ვიდრე ფიზიკური, თუმცა ეს უკანასკნელიც შეიძლებოდა ყოფილიყო, საბჭოთა ჯარიდან ახლობლებს რომ არ გამოეხსნათ. ჩვენ ახლაც იმ დროის „სარკმელთან“ ვდგავართ და შევყურებთ „იქ“ მცხოვრებთ, გამოვიხმობთ და „ვაყოლებთ“ მწუხარე თავგადასავლებს, რადგან გვეშინია დროის წრებრუნვისა…
ყურადღება! ჩვენ მოვუხმობთ კარლო კაჭარავას წარსულიდანაც და მომავლის მარადისობიდანაც… ყურადღება! – მან წარსულშივე გვიპასუხა:
„ხმობისას თქვენსკენ მოვბრუნდები,
სარკმელთან მდგარნო“.
შევხედოთ ამ „სახეს“, ამ პროტესტს, ამ „ხმას მღაღადებლისა უდაბნოსა შინა“ („ის უდაბნო, რომელზეც ვოცნებობ, ჩემივე დახატულია და მე აქ ვცხოვრობ“).
დიახ, მან, ნიჭიერების ასეთი უნივერსალიზმით, იცხოვრა ამ „უდაბნოში“ და აი, „რა თქვა, ოთახიდან გასვლისას“, მან, მარტოობასთან „მხდალი ოცნებით“ მებრძოლმა…
კარლო კაჭარავას პოეზიაში ეს „მოგზაურობა ღმერთებისთვის, მოგზაურობა ერთ ადგილზე სიარულისას“ ადამიანებსაც წაადგებათ, რადგან არც ნაკლებად გამძლეები თუ ამტანები ვართ ღვთიურ ძალაზე და არც უნდა დავივიწყოთ, რა დაწყევლილ წრეზე ვტრიალებთ!
ვიწყებ ლექსით „ჩვენში“, რომელშიც ჩემი „უპრობლემო“ თავიც ამოვიცანი:
„ვიღაცას დრო აქვს და უყურებს ჟან-ლუკ გოდარის
ფილმებს კინოს სახლში.
ჩვენში –
ვიღაცას ფული აქვს და ყიდულობს ჟან-ლუკ გოდარის
ფილმების რეტროსპექტივის
ფრანგულ კატალოგს.
ჩვენში –
ვიღაც ისე უპრობლემოა, რომ ეცოდება ქუჩის ძაღლები.
ჩვენში – ვიღაცას იმდენი ფული აქვს,
რომ არაყს სვამს ქუჩაში.
ჩვენში – ყველა ესენი იმდენად გულუბრყვილონი არიან, რომ ჰგონიათ უკვე
აღარ ცხოვრობენ ამ ქალაქში.
ჩვენში – ყველამ ყველაფერი იცის“.
ვისთვისაა ბრჭყვიალა ნაძვის ხეები? წესით, ბავშვებისთვის, მაგრამ სულ მახსენდება თეოდორ დოსტოევსკის „ბიჭი ქრისტესთან ნაძვის ხეზე“, სწორედ მდიდრების მიერ მორთულ ნაძვი ხესთან გაყინული მშიერი ბიჭუნა, ამიტომ საშობაო ნაძვი, კარლო კაჭარავას აზრითაც, თეთრია და ძალიან ჰგავს მშიერ ბავშვს. ესაა გროტესკი, როგორც თუნდაც გოიას ნახატებზე, ის სოციალური ჟღერადობისაა და რაღაცა სიურეალისტურად „გაფერადებული“, სიზმრიდან გამოხმობილი ფანტასმაგორიებით თუნდაც მავანი მთვრალისა, რომელიც „იძინებს ტელევიზორთან, რომელიც ორი წელია, არ მუშაობს“. ესაა „არარესტავრირებადი ცხოვრება“, რომელშიც, თითქოს, ყველაფერი სულერთია:
„მერე რა რომ ხოცავენ.
მერე რა რომ ერთმანეთს უღიმიან.
მერე რა რომ უკრავენ.
მერე რა რომ ათვალიერებენ.
მერე რა რომ ჭამენ.
მერე რა რომ იღვიძებენ.
არარესტავრირებად ღამეთა მიღმა.
ვარდისფერი ფაიფური გემით დახატული ღრუბლების ფონზე.
დეკადენტი პოეტები თხზავენ მანერულ გარდაცვალებებს
ამ მოვლენებზე ბევრად უფრო ადრე“ (არარესტავრირებადი ღამე).
რატომაა სულერთი?! გვეჩვენება, რომ ჩვენი ხმა არავის სჭირდება, რადგან გვიმტკიცებენ და ამბობდა კარლო კაჭარავაც (ოღონდ სხვადასხვა პრიზმაა მოვლენათა აღქმისა). „ჩემი ცხოვრების გზა სიზმარია“ – თქვა გალაკტიონმა, რომლისთვისაც ამაღლებულში დაბრუნება სულის მოთქმა იყო, უფრო ჩვეულებრივი რეალობა, ვიდრე იგივე სინამდვილე, რომელზეც წერს კარლო კაჭარავაც. მაგრამ ეს უკანასკნელი სხვაგვარად აღწერს და გადმოგვცემს. სასვენი ნიშნები თითქმის უგულებელყოფილია, როგორც ნამდვილი წესრიგი დემონურში; ან სამი წერტილის ქვეტექსტითა და „ფილოსოფიით“ – „შენ დაგესიზმრა ყველა ის გაზეთი, რომელიც ოდესმე წაგიკითხავს. / შენ დაგესიზმრა ყველა შენი საუზმე.“ ესაა არა „შორეული ცის სილაჟვარდე“, არამედ ილიასეული „ო, ღმერთო ჩემო, სულ ძილი, ძილი, როსღა გვეღირსოს…“; ესაა მოდერნული ფორმის მონათხრობი „ბავშვებზე, წვიმებზე, ცარიელ მაწვნის ქილებზე“, პურის, კარაქის რიგში მდგომებზე, რომლებსაც წაართვეს სიხარული, ანუ სიძულვილისთვის გაწირეს; ესაა ხისტი რეალიზმი („მიწის თოჯინა და ოდესღაც იაფი რკინის საწოლი, რომლებზეც სიზმრებს აღარ ნახულობენ“); ესაა რეალობა, რომელშიც დადის ეგნატე ნინოშვილის აჩრდილი, ის თანამდევია პოეტისთვის. იქნებ ის პროლეტარი მწერლების უტოპიურ საყოველთაო სამართლიანობაზე არახდენილი ოცნების განსხეულებაა, ფრუსტრირებული იდეაა? – „ვერშემდგარი მოულოდნელობებით, ვერშემდგარი თავგადასავლებით, ვერშემდგარი სატრფოებით, ცუდი ფეხსაცმელებით, ცუდი პალტოებით, ცუდადმყოფთა სევდით“. ეგნატე ნინოშვილისეული „ჯადოსნური ფლეიტა“ უძლურია „მიმალულ, წართმეულ პროტესტთა“ და ტანჯული „მასების“ დაოსებულ სიმზრებთან (ვინც კიდევ ხედავს მათ). ვინ არიანო ისინი, კითხულობს პოეტი: „ჭეშმარიტი ოქროს პილიგრიმნი? მართალნი, გაყინული ძვლებით? ბრბო, მოსამართი თოჯინის მექანიზმით?“. რატომ დაიჩაგრნენ ასე მწარედ? რატომ მოტყუვდნენ ასე უმოწყალოდ? რატომ ჩაუყლაპათ გამოგონილმა კერპებმა იდეალები?!
რა შეიცვალა „გუშინდლიდან“, კარლო კაჭარავას დროიდან დღემდე? სულ მახსენდება რუსთველისეული „თქვენ მორჭმულნი სთამაშობდით, ჩვენ მტირალნი ღაწვთა ვბანდით“. ეს კი კარლო კაჭარავას ლექსია „თქვენ თამაშობდით“:
„მშვიდობით შიმშილო, მშვიდობით გაუთვალისწინებელო დამცირებავ,
მშვიდობით მარტოობავ, მშვიდობით ჯანმრთელობის გაუარესებავ,
მშვიდობით მართლა უმიზნოდ ხეტიალო, მშვიდობით იძულებითო სიფრთხილევ,
მშვიდობით შიშო, მშვიდობით შეურაცხყოფავ,
მშვიდობით მსხვერპლად ქცევავ.
პოეტურია მშიერთა სიხარბე?
რატომ არ ჰგავს მარტომყოფი მსხვერპლი სხვებს?
ანდროგინი კენტავრი.
კონცეპტუალური ვახშამი, როგორც ყოველთვის არშემდგარი ვახშამია.
ადამიანი, რომელიც დიდხანს ფიქრობს, – მხოლოდ ფიქრობს.
გააშკარავდა ღამე ქარხნის სიფხიზლით.
მინის კოვზებით მთელი ღამე ვახშმობდნენ ბავშვები, რომლებთაც
ყვითელი თმები და ნაცრისფერი თვალები ჰქონდათ.
ქარხნის კუნძული დიდ ქალაქში ჰგავდა ჩაკეტილ გასასვლელებს,
სადაც ვახტიორთა სიზმრები გაავებულ ძაღლებთან ერთად
დასდევდნენ არჩართულ სირენებს, ანუ იმ ქალებს,
რომლებიც ვერ ასწრებდნენ კივილს,
როცა მათ კლავდნენ “.
პოეტური ამოძახილიც ჯანყია, „რომელიც არ ისმის“. სადაა პური არსობისა? რატომ ვკლავთ (კვდება) ღმერთს პერმანენტულად ადამიანებში, გარემოში, ძე შეცდომილებსა თუ მთლად „შეუცდომლებში“?!
რა ეშველება ამ მრავალჯერ უარყოფილთა სიამაყეს?! სიამაყეს „ჭანჭიკებად“ განხილულებისა; მშობლებისა, რომლებიც სამსახურში მიდიან რთული ოჯახური ცხოვრების, აშლილი სოციალური მდგომარეობის, გაუცხოებული პირადი ცხოვრებისა, დროშებით გაწყობილი ქუჩების ფონზე და ბოლოს შორდებიან, იმსხვრევა მოჩვენებითი ჩვეულებრიობა, რუტინას თავშეფარებელობა.
ხელისუფალთა ცინიზმი, რომელიც „მათ ხელებში უამრავ პატარა ჩაქუჩადაა დანაწევრებული“. ამ ჩაქუჩებს გამუდმებით გირტყამენ თავში, რომ ცას არ ახედო; ეს ჩაქუჩები კარლო კაჭარავას დროს დროშაზეც იყო და გერბზეც: ნამგალი და ურო! აქვე შეთქმულების თეორიები – „სინათლის მასონთა სიცილი“; გამუდმებული, უკვე მარადი კითხვა ტოტალიტარიზმის დროს: „რა ვაკეთო?“ აბსურდის თეატრში „ბოროტ სპექტაკლზე“ დასწრება სავალდებულოა! ასე ემსგავსები „სცენის აბსურდულად თაყვანისმცემელს“, როგორც ამბობს პოეტი და „არ გიკვირს უსუსურობა“. თითქოს, კედლები გამჭვირვალეა, – არა იმიტომ, რომ გულწრფელი და მოსიყვარულე გინდა იყო, არამედ გამუდმებული მეთვალყურეობის ქვეშ ხარ; ცენზურა თუ დიქტატი; მართვის მცდელობა, წაგვრილი „ზვარაკი“ – თავისუფლება!!! უმეტესობა „ოცნებობს ძილზე, რომლის შემდეგ ღირს გამოღვიძება“.
არის ინტიმური კითხვები და ძალიან სათავისო განცდები. მე, მაგალითად, სხვების დასანახავად ქუჩაში პირჯვარს ვერ ვიწერ, მეყალბება… „როცა მარსელ დიუშანს ჰკითხეს, სწამს თუ არა ღმერთი, მან უპასუხა: მე ხომ არ გეკითხებით იმის შესახებ, თუ რას აკეთებენ ფუტკრები კვირა დღეს“ (კაცის ძილი). კი, ეს ჩემთვისაც უხერხული კითხვაა…„მე მძინარე ვარ“, ამბობს გალაკტიონი. საშიშია „მძინარეთა“, „დაკარგული“ ადამიანების გამოღვიძება კარლო კაჭარავასთვისაც:
„მას მხოლოდ ძილში არ ეცოდებოდა თავი…
კაცის ძილი ჰგავდა ყვირილს,
მამობაზე ოცნებას,
თუმცა სიზმარშიც შვილებს სცემდა“.
სივრცე ჩაკეტილია. თოვლი, სითეთრე, სიწმინდეა პოეტისთვის, რომელმაც, საბოლოო ჯამში, უნდა გაიმარჯვოს: „ეს სამყარო შემინულია და მინა თოვლით იფარება“. თუმცა ჯერ უამრავი კითხვაა პასუხგაუცემელი, „ყრუ“ ამოძახილები:
- „მაშინ არ უნდა დავბადებულიყავი; რატომ გამეზარდა წვერი?…“
- „არ ვიცი, სად მტკივა, მგონი, ყველგან“;
- „ეჰ, სენტიმენტალურია ეს ცეცხლი!
- ეჰ, სენტიმენტალურია ეს ცეცხლი!“;
- „მშვიდობით, ძილში მიტოვებულო სიზმრებო“.
ფიზიკური თუ მეტაფიზიკური ჯოჯოხეთი, ისევე, როგორც სიკვდილი – ბანალური, მოსაწყენი და უინტერესოა. კარლო კაჭარავას მაგიური რეალიზმი უკვე სალვადორ დალის ტილოებზე გადაგვანაცვლებს, თუმცა თავად მისი, პოეტის, მხატვრობა თითქმის დაცლილია რომანტიზმისგან, ერთი დიდი, ტკივილიანი ამოძახილია, ამოკვნესაა და სათქმელი ამაოებაზე; რკინიგზის ანგელოზი თუ „მეტაფიზიკური პოლიციელი“, ღამეში თეთრ დათვთან მოცეკვავე; პროლეტარები და ბალერინები. სისაწყლით, შეგუებით, კონფორმიზმით შეცვლილი შიში, გაჟღენთილი სამყარო:
„ცხოვრება ერთი ხანგრძლივი საშობაო ზღაპარია…
რომელიც თითქმის მიივიწყა მთავარმა გმირმა“ (მე ვუყურებ მოცეკვავე სკრუჩ მაკდაგს).
„ოქროსფერია (დროის – მ.ი.) ქარში შენი ადგილი“ – ეს იდეაში; „შეშლილი მოქანდაკეა დრო“ – ეს რეალობაში, რომელიც ძალიან ჰგავს სსრკ-ში მომუშავე ქალთა „ნაოჭების შემსწავლელ გეომეტრიას“. პრინცი „პოლიტექნიკურია“, იახტის მფლობელი; მეოცნებე მუშისთვის კი, რომელსაც ეგონა გაბედნიერდებოდა და ქარისგან ზღვაში ჩავარდნილ, მყვირალ ქალს გადაარჩენდა, „ღამის ზღვა ბავშვობისდროინდელ, მუდამ სველ საწოლად იქცა“. ესაა გროტესკიცა და ცრემლგაშრობილი ირონიაც, მოდერნისტული ელემენტებიც, ხისტი, „მჭრელი“ ნატურალიზმიც, რომელსაც თუნდაც სასაცილოდ რომანტიზმით ვერ „შეპუდრავ“, მკვდრის კოსმეტიკასავით. იმიტომ, რომ „სამყარო, ჩვენი სამყარო ისედაც საკმარისადაა გაღარიბებული და გაუფასურებული!“ საფრთხილო ოქსიმორონებითა და წუთისოფლის ლოგიკური თუ ალოგიკური „გაურანდაობით“:
- სიყვარული კომენდანტის საათის დროს და სიმღერა ერთ ბოთლ არაყზე;
- მაწანწალა ძაღლი წვიმაში, სადღაც, ეკლესიასთან, როგორც ერთ ჩემს მისტიციზირებულ მოგონებაში, როცა ახლოს მოვიდა და სკამზე უმწეოდ ჩამომჯდარს თავი მუხლებზე ჩამომადო, მერე ამომხედა და ასე გამოხატა ქრისტესმიერი სოლიდარობა;
- „ჩვენს სამშობლოს არ შეუძლია სპონსორის გარეშე ყოფნა, / სპონსორი თუნდაც…“
- მთვრალი, რომელსაც ერთ დღეს ლამპიონი მთვარე ეგონა, მეორე დღეს კი, – პირიქით, კითხულობს ტელეგრამას, „ასოების ნაცვლად პატარა ანგელოზებით“;
- შეგუება სიბილწესთან, რომელიც წარმავალია, „არ ფასდება ცათა ცეცხლით ან ბარათით ნუგეშსაცემად“ და მრავალი „სიკვდილი“ ერთ სიცოცხლეში (ახალი დაბადებები, როგორც ნათელი ცვლილებები);
- „როცა ქარი არის მხოლოდ ქარი / და არა მიუსაფრობა, რომლითაც ამაყობს რაღაცის მთხოვნელი“… როცა ქარი არის ამაოება;
- ვიღაც მოდის, შადრევანში დასველებული ფრთებით;
- იარაღი კი „მისტიკური ფანტომია“;
- უნებლიე საცხოვრებელი ოცნებებისა;
- ცხოვრება, რომელშიც მუშები ჰგვანან მცენარეებს, „ჭუჭყიანი ტბის ფსკერზე“;
- ადამიანის მსგავსი არსებები, რომლებიც სპობენ ერთმანეთში ღვთისნიერს;
- „განწირულთა არშემდგარი ცხოვრება / არშემდგართა გაწირულობით“ თუ პატარა ღმერთივით მოხუცი ღამის ძოწისფერ ვიტრინაში;
- გარდაცვლილი გიმნაზისტი, როგორც ასევე გარდაცვლილი საბჭოთა მოსწავლე ჩემს ბავშვობაში, წითელი ყელსახვევით კუბოში;
- ხალხის მტრები, რომლებიც ფაიფურის სიზმრებში იღიმებიან;
- …„ყველაზე ღარიბი ცირკის მოსაწვევი გიჭირავს ხელში…“ და ეს „ცირკი“ ცხოვრებაა! (შენი კაპიტანი)
- ყველაფერი უბრალო გასაკვრიაო, პოეტმა, მაგრამ არაფერია უბრალო, როგორც თუნდაც „ჩვენი მეტყველების ხანგრძლივი, უსასრულო წიგნი, ყდაგაცვეთილი“, როგორც ვიღაც, განწირული უბოროტო შურისძიებით…
ასეთია კარლო კაჭარავას ყოფითი მისტიციზმი, ამოუხსნელი კითხვებით: ვისი „სცენარია თუ მოზაიკა“, რომელიც ჩვენვე უნდა „აგვეწყო“ ჩვენ შესახებ? რატომ ჰგავსო ცხოვრება, შენი „საკონცენტრაციო ბანაკი“ კიოლნის ტაძარს? ბებერი კურდღელივით რატომ შე(ი)წირე შენი თავის მსხვერპლად? ან რატომ იშვერდი წვიმისკენ ხელს?! სად არის ქრისტე?…
«იქ არის ის ქრისტე! იმ ადამიანებს შორის, დაღლილობისაგან რომ ეცემიან მატყუარა აფიშების გვერდით – იქ უფრო მალე იპოვი მას».
ჟილბერ სესბრონი მერცხლები – თავგადასავლების მაძიებლები,უკვე დაძველებულიფრანგული ფილმიდან, გახარებულნი ულოცავენერთმანეთს გამდიდრებას.მერცხლები – რომლებიც სახლის თავზეტრიალებენ, ოდესღაცმიფრინავდნენ ვან ხესთან.მერცხლები დაფრინავდნენ პატარაჟან-პოლ რიხტერის წიგნებისზევით მზეში.ნუ იტყვით, რომ ყველაფერი აბსურდია –ყველაფერი ის, რისიც გვჯეროდა, არსებობს.უბრალოდ –სიმართლე არ არის ისე იაფი, როგორც ზოგჯერ ჩანს.შენი საზრდოა „როკკო და მისი ძმები“, ეუჯენიე მონტალედა ჯაკომო მანცუ, ან ჯორჯო მორანდი,რომელიც გაცვეთილ ფუნჯებს მარხავდა –და ცისკენ ახედვისას ხედავდა: მერცხლები!მერცხლები! ისინი მიფრინავდნენ ყველაფრისთავზე და გასწვრივ –მიღმა განწირულთა არშემდგარი ცხოვრების,მიღმა შადრევნების და სასახლეების,კაპიტანთა სევდის მიღმა.ქარხნების გულდაწყვეტილ, წაქცეულ ანგელოზთა მიღმა –მერცხლები, მერცხლები, მერცხლები…
დაბოლოს: არ გატყდეთ, მეგობრებო: „ყველაფერი, რისიც გვჯეროდა, არსებობს!“
ქრისტე ყოველთვის აღსდგება, ამხანაგო!…
