განათლების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი პრიორიტეტია სამოქალაქო და პატრიოტული განათლების მოდერნიზაცია და განვითარება. სკოლის მოსწავლეების პიროვნების ჩამოყალიბებისას აუცილებელია სამოქალაქო, სამართლებრივი, კულტურის შერწყმა. რაშიც თანამედროვე სკოლამ თავისი წვლილი უნდა შეიტანოს. სკოლა ვერ დარჩება გულგრილი მოსწავლეების სამოქალაქო ცნობიერების მიმართ, რომლის გარეშეც შეუძლებელია სრულფასოვანი პიროვნების ჩამოყალიბება. სამოქალაქო ცნობიერების განვითარების პრობლემის აქტუალურობას განსაზღვრავს საზოგადოებისა და სახელმწიფოს მოთხოვნილება, ჩამოაყალიბონ მოქალაქე, რომელსაც უნდა ჰქონდეს გარკვეული ცოდნა (ადამიანის უფლებებისა და სახელმწიფოს შესახებ) და კრიტიკული აზროვნების უნარი.
საზოგადოება მოითხოვს, რომ განათლების სისტემა იყოს ორიენტირებული ახალგაზრდა თაობის განვითარებაზე, რომელიც წარმოადგენს ქვეყნის მომავალს, მაღალი მორალური, ფსიქოლოგიური და ეთიკური თვისებებით, მათ შორისაა პატრიოტიზმი, სამოქალაქო მოვალეობა.
პატრიოტული განათლება მნიშვნელოვან როლს ასრულებს თითოეული ადამიანის პიროვნების განვითარებაში. დღეს ეს არის საგანმანათლებლო დაწესებულებების ერთ-ერთი პრიორიტეტული ამოცანა – სამოქალაქო ფასეულობების ჩამოყალიბება, პატრიოტიზმი, რომელიც გამოიხატება სამშობლოს სიყვარულის გრძნობაში და მის ბედზე პასუხისმგებლობაში, საკუთარი ქვეყნის ისტორიის, მისი კულტურის პატივისცემაში.
მოსწავლეებში პატრიოტული გრძნობების აღზრდა რთული და ხანგრძლივი პროცესია. მისი პატრიოტული თვისებების ჩამოყალიბება და განვითარება, აქტიური სამოქალაქო პოზიციისა და საქმიანობისთვის მზადყოფნა დამოკიდებული იქნება იმაზე, თუ რას ჩადებს მასწავლებელი მოსწავლის სულში.
პატრიოტული განათლების ფარგლებში წყდება შემდეგი ამოცანები:
- ქვეყნისა და მშობლიური მიწის ისტორიის შესახებ ცოდნის გაფართოება;
- სხვადასხვა ეროვნებისა და მათი ადათ-წესებისადმი პატივისცემის ხელშეწყობა;
- მშობლიური მიწის ბუნებისადმი სულიერი და მორალური დამოკიდებულების ჩამოყალიბება და მისი კუთვნილების განცდა;
- ახალგაზრდა თაობის აქტიური ცხოვრებისეული პოზიციის ჩამოყალიბება.
ახალგაზრდა თაობის აღზრდა-განვითარება ყოველთვის ითვლებოდა საზოგადოების აქტუალურ პრობლემად. ის მასწავლებლებს ავალებს ჰარმონიულად განვითარებული პიროვნების აღზრდას, რისი მიღწევაც შესაძლებელია მუსიკის გაკვეთილებზე. მუსიკალური ხელოვნება ხდება ყველაზე მნიშვნელოვანი რგოლი პიროვნული განვითარების პროცესში. ამასთან, პიროვნების ჩამოყალიბება შეუძლებელია განვითარებული სამოქალაქო-პატრიოტული განათლების გარეშე. მუსიკა აყალიბებს ადამიანის ემოციურ სფეროს, მაგრამ რაც მთავარია, აუმჯობესებს მის პიროვნებას. მუსიკის გაკვეთილებზე პიროვნების ჩამოყალიბების მთავარი პირობაა სამოქალაქო-პატრიოტული განათლება სკოლის მოსწავლეების ემოციური და სენსორული განათლების გზით. მუსიკალური ნაწარმოებების გავლენა მოსწავლის გრძნობებზე და გამოცდილებაზე, რომელიც წარმოიქმნება მუსიკის გაკვეთილზე კონკრეტული აქტივობების დროს და მოსწავლის დამოკიდებულება მათ მიმართ, საფუძველია ისეთი თვისებების შეძენისა, როგორიცაა:
- მორალი;
- პატიოსნება;
- სამართლიანობა;
- მთლიანობა;
- სინდისი;
- პასუხისმგებლობა;
- უფროსების პატივისცემა;
- ემპათია;
- სიკეთე.
ეს თვისებები ხელს უწყობს ინდივიდის უნარის გამოვლენას, უყვარდეს სამშობლო, მშობლიური მიწა; ყოველივე ზემოაღნიშნული უზრუნველყოფს ადამიანის შინაგანი სამყაროს შემდგომ განვითარებას, რომელიც მომავალში სასარგებლო გავლენას მოახდენს პიროვნების ჩამოყალიბებაზე.
მუსიკა არის ხელოვნების ის სახეობა, რომელიც ყველაზე გასაგებია ბავშვებისთვის, ამიტომ სწორედ მუსიკაში არის დიდი პოტენციური შესაძლებლობები მოსწავლეთა პატრიოტული აღზრდისა და განვითარებისთვის.
ჩემი, როგორც მასწავლებლის, მთავარი ამოცანაა გავუღვივო მოსწავლეებს მუსიკისადმი ღრმა ინტერესი, გავამდიდრო ბავშვები ცოდნით როგორც სამშობლოს, ასევე ქართული მუსიკალური კულტურის შესახებ.
როგორც მუსიკის მასწავლებელი, მუსიკის და სკოლის გუნდის გაკვეთილებზე დიდ ყურადღებას ვაქცევ პატრიოტული სიმღერების რეპერტუარს. ეს არის სიმღერები სამშობლოს შესახებ, საქართველოს მიწის შესახებ, მშობლიური მიწის ბუნებაზე, მშობლების, ბებია-ბაბუის სიყვარულის შესახებ, მეგობრების შესახებ, ქართველი ჯარისკაცის ღვაწლის შესახებ. მაგალითად, ბავშვებს ძალიან მოსწონთ რევაზ ლაღიძის სიმღერა ,,ყური უგდე საქართველოს“, ,,ჰერიო ბიჭებო“, ,, ჩემო კარგო ქვეყანავ“,‘ თამარ გვერწითელის ,,საქართველო“ ; ზურაბ მჟავიას ,,ქართველების ერთად ყოფნა დამილოცე ღმერთო“, ,,ხმალი ავლესოთ ქართველები“,; მაცაცო სებისკვერაძის ,,კიდევაც დაიზრდებიან“, ,,საყვარელო მამულო“; გოგი ცაბაძის ‘’ ჩემი საქართველო აქ არის“; ვატო კახიძის ,,ანო და ვანო“; ,,ლალე“,.”ლაშქრული”.
ვიდრე ამ ნაწარმოებს გავაცნობ მოსწავლეებს , ვესაუბრები და ვთხოვ გულწრფელად ისაუბრონ ქართველი ჯარისაცების დიდი ღვაწლის მნიშვნელობაზე. როდესაც ვსწავლობთ სიმღერებს დედებზე, მამებზე და ბებიებზე, მე ყოველთვის ყურადღებას ვაქცევ მათ დადებით დამოკიდებულებას. ბავშვები მღერიან ამ სიმღერებს სიამოვნებით , სულისკვეთებით და ხვდებიან, რომ ისინი ჟღერს მათი საყვარელი ადამიანებისთვის. ეს სიმღერები იწვევს მოსწავლეებში თბილ ღიმილს და ზოგჯერ ცრემლებსაც კი. სიმღერების შესწავლის შემდეგ ბავშვები მათ საკლასო დღესასწაულებზე წარადგენენ მშობლებისთვის, ბებია-ბაბუისთვის, ასევე სხვა ნათესავებისა და მეგობრებისთვის. ასეთი აქტივობა აერთიანებს ოჯახებს. ვეხმარებით მოსწავლეს იამაყოს თავისი ოჯახით, ქალაქით, სამშობლოთ. ვთხოვ დახატონ მშობლიური კუთხის სურათი, რომლის წარდგენისას ვთხოვ შეასრულოს კუთხური სიმღერის ფრაგმენტი .
მუსიკის გაკვეთილის მიზანია მოსწავლის მუსიკალური კულტურის საფუძვლების ჩაყრა, როგორც მისი სულიერი და მორალური კულტურის ნაწილი, რაც გულისხმობს მოსწავლეთა პიროვნული, შემეცნებითი, კომუნიკაციური და სოციალური განვითარების ერთიანობას, მათში ხელოვნებისა და ცხოვრებისადმი ემოციური და ღირებულებითი დამოკიდებულების ჩანერგვას. მუსიკის გაკვეთილებზე ამ მიზნის მისაღწევად მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ მუსიკის მნიშვნელობა დიდია დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეების ღირებულებითი თვისებების აღზრდაში.
დაწყებითი სკოლის ასაკი, გონებრივი და ემოციური რეაქციების უშუალობიდან გამომდინარე, ყველაზე მნიშვნელოვანია პატრიოტული გრძნობების ჩამოყალიბებისთვის. დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეები ძალიან ემოციურები არიან, მათ არ იციან როგორ შეიკავონ თავიანთი გრძნობები, აკონტროლონ თავიანთი გარეგანი გამოვლინება, ისინი სპონტანურად გამოხატავენ სიხარულს ან მწუხარებას, სევდას, უკმაყოფილებას.
უნებლიე ყურადღება ამ ასაკში ბევრად უკეთ არის განვითარებული. ყველაფერი ახალი, მოულოდნელი, საინტერესო ბუნებრივად იპყრობს მოსწავლეების ყურადღებას ყოველგვარი ძალისხმევის გარეშე. მეხსიერებაში უკეთ და სწრაფად ინახავენ კონკრეტულ მოვლენებს, პიროვნებებს, საგნებს, ვიდრე აღწერილობები და განმარტებები.
პატრიოტული თვისებების აღზრდისთვის აუცილებელია შედარების ტექნიკის გამოყენება მუსიკის მოსმენისა და აღქმისას, ნახატების, ლიტერატურული ნაწარმოებების შესწავლისას შეაფასონ ნაწარმოები და გამოხატონ საკუთარი დამოკიდებულება მათ მიმართ. კითხვების დასმა, რომელიც მიზნად ისახავს იმის გარკვევას, თუ რა გაიგეს მოსწავლეებმა კონკრეტულ ნაწარმოებში, რომელი მუსიკალური აზრი ამძაფრებს მათ აღქმას და ხელს უწყობს ღირებულებითი განსჯის გაკეთებას.
მუსიკის გაკვეთილებზე პატრიოტული განათლების განვითარებისას მნიშვნელოვანია:
- მსოფლიო მუსიკალური ხელოვნების ნიმუშების გაცნობა და შესწავლა: ფოლკლორი
(სხვადასხვა ხალხის მუსიკა), კლასიკოსი კომპოზიტორების ნაწარმოებები;
- ხალხური მუსიკის, საქართველოს ისტორიის, ქართული ტრადიციებისა და წეს-ჩვეულებების გაცნობა;
- საქართველოს ისტორიის გაცნობა, ისტორიული მემკვიდრეობა;
- ფოლკლორული ჟანრების შესწავლა.
პატრიოტიზმის აღზრდაში დიდი მნიშვნელობა აქვს სამშობლოს ისტორიისა და მისი ისტორიული მემკვიდრეობის გაცნობას. მოსწავლლეები სწავლობენ ისტორიულ და საბრძოლო სიმღერებს, უსმენენ ლეგენდებს, ეპოსებს და ისტორიებს სამშობლოს დიდებული შვილებისა და გმირების შესახებ. ისინი ეცნობიან კლასიკოს კომპოზიტორების შემოქმედებას, რომლებიც ასახავს მშობლიური ქვეყნის სხვადასხვა ისტორიულ მოვლენებს.
მუსიკალური ფოლკლორი წარმოდგენილია როგორც ხელოვნების ფორმა, რომელიც მჭიდროდ არის გადაჯაჭვული ცხოვრებასთან, ყოველდღიურობასთან და ხალხურ ტრადიციებთან. სიმღერისა და ინსტრუმენტული ხალხური მუსიკის ჟანრები, მჭიდრო კავშირში ისტორიასთან, ბუნებასთან და ქართველი ხალხის ცხოვრებასთან. გაკვეთილებზე მთავარია ბავშვებში ხალხური, მშობლიური მუსიკისა და მუსიკალური აქტივობებისადმი ინტერესის გაღვივება. განავითარონ არსებული ცხოვრებისეული მუსიკალური გამოცდილება, გაეცნონ ხალხურ ტრადიციებს, წეს-ჩვეულებებს, დღესასწაულებს. მოსწავლეები ისმენენ და ასრულებეს ხალხურ სიმღერა ,,შავლეგოს“.
მუსიკის გაკვეთილებზე პატრიოტული თვისებების განვითარებასა და განათლებაზე ყველა აქტივობა დადებით შედეგს იძლევა:
- ბავშვები ინტერესით აღიქვამენ საგაკვეთილო მასალას;
- მოსწავლეებს უვითარდებათ ინტერესი ხალხური მუსიკისა და ქართველი ხალხის ისტორიის მიმართ, სიამაყის გრძნობა სამშობლოს მიმართ , პატივისცემით არიან განწყობილი იმ რეგიონის მკვიდრი მოსახლეობის მიმართ, სადაც ისინი დაიბადნენ.
მოსწავლეები ისმენენ კლასიკოსი კომპოზიტორების ნაწარმოებებს. მაგალითად , ზაქარია ფალიაშვილის ოპერა ,,დაისიდან“ კიაზოს არიას , სადაც კიაზო მოუწოდებს ხალხს ებრძოლონ შემოსეულ მტერს , რომლის მუსიკა საფუძვლად უდევს საქართველოს სახელმწიფო ჰიმნს. ზაქარია ფალიაშვილის მუსიკაზე შექმნა იოსებ კეჭაყმაძემ ჰიმნი, ტესქტი კი ეკუთვნის დავით მაღრაძეს.
დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეებს ვუხსნი, რომ საქართველოს სახელმწოფო ჰიმნის გაჟღერებისას ფეხზე დგება და უსმენს მას არა მხოლოდ ის, ვინც ასრულებს მას, არამედ ყველა, ვინც მის შესრულებას ესწრება.
მოსწავლეებს ვუხსნი, რომ თითოეულ ქვეყანას აქვს საკუთარი სახელმწიფო სიმბოლოები: გერბი, დროშა და ჰიმნი. გერბი არის სახელმწიფოს ოფიციალური ემბლემა. ჰიმნი ჩვენი სამშობლოს მთავარი სიმღერაა. ჰიმნი არის მუსიკალური ნაწარმოები, რომელიც მიღებულია როგორც ერთიანობის სიმბოლო. ჰიმნს შეუძლია გააერთიანოს ხალხის დიდი რაოდენობა და შთააგონოს ისინი. უნდა გავიაზროთ ჰიმნის ტექსტის მნიშვნელობა, რომელიც არის კონკრეტული და ზუსტი, მარტივი და ყველასთვის გასაგები.
ჰიმნის შესწავლის მიზანი:
- მოსწავლეებში პატრიოტული დამოკიდებულების ჩამოყალიბება სახელმწიფო მუსიკალური სიმბოლოების მიმართ, სიმღერები სამშობლოზე, სამშობლოს სიყვარული.
- მოსწავლეებს განუვითარდებათ წარმოსახვითი აღქმა, დამოუკიდებელი აზროვნება, მუსიკალური ნაწარმოების ანალიზის უნარი, რიტმის გრძნობა, მუსიკალური მეხსიერება.
- სამოქალაქო და პატრიოტიზმის გრძნობების აღზრდა სახელმწიფოს სიმბოლოების ცოდნით;
სამოქალაქო-პატრიოტული განათლების შინაარსი ეფუძნება აღმზრდელობითი მუშაობის შესაბამის ფორმებს:
- ქალაქის მუზეუმების მონახულება;
- საკუთარი ოჯახის ისტორიისა და ტრადიციების შესწავლა;
- ხალხური ტრადიციებისა და წეს-ჩვეულებების, საკუთარი სკოლის ისტორიის შესწავლა;
- საქართველოს და სხვა ქვეყნების მუსიკისა და კულტურის შესწავლა;
- სკოლის კლუბური მუშაობა;
- სკოლის მასშტაბით ღონისძიებების გამართვა;
- ომის მებრძოლებთან შეხვედრების გამართვა;
- პროექტული მუშაობა;
- კონცერტები, ღონისძიებები და ღია გაკვეთილები;
- კონკურსები;
კლუბური მუშაობის თვალსაზრისით, სკოლაში დაარსებულია ბავშვთა ვოკალური გუნდი ,,პატარა ვირტუოზები“. მეგობრობის, პასუხისმგებლობის, კომუნიკაციის განვითარებასთან დაკავშირებული მრავალი ამოცანა – ის თვისებები, რომლებიც აუცილებელია თანამედროვე ადამიანისთვის, შეიძლება გადაწყდეს საგუნდო სიმღერის შესწავლის გზით. მუსიკალური რეპერტუარი ფართო და მრავალფეროვანია და მუდმივად განახლებადია. მასში შედის როგორც ქართველი კლასიკოსი კომპოზიტორების , ასევე თანამედროვე კომპოზიტორების პატრიოტული სიმღერები. საკონცერტო აქტივობა უმნიშვნელოვანესი ელემენტია, რომელიც ამდიდრებს მათ მსოფლმხედველობას, ხელს უწყობს ერთმანეთის პატივისცემას, სამშობლოს სიყვარულს .
ბავშვთა ვოკლაური გუნდის კონცერტებზე საჯარო გამოსვლა იწვევს ბავშვებში განსაკუთრებულ ფსიქოლოგიურ მდგომარეობას, რომელიც განისაზღვრება ემოციური აღფრთოვანებითა და მღელვარებით. ბავშვები ნამდვილ სიხარულს განიცდიან თავიანთი ქვეყნის ისტორიასთან შეხებით და მის ტრადიციებში ჩართულობით.
ამრიგად, სამოქალაქო-პატრიოტული განათლების პრობლემა მუსიკის გაკვეთილებზე და კლასგარეშე აქტივობებში დღეს ძალზე აქტუალურია და აქვს მნიშვნელოვანი წინაპირობები მუსიკალური კულტურის, როგორც სკოლის მოსწავლეთა სულიერი კულტურის განუყოფელი ნაწილის ჩამოყალიბებისთვის, რაც მასობრივი მუსიკალური განათლების ზოგადი მიზანია.
საკუთარი ქვეყნის, ეროვნული ტრადიციების, ისტორიისა და მდიდარი კულტურის პატივისცემა შეუძლებელია ჭეშმარიტი მოქალაქის და ღირსეული ადამიანის აღზრდა საკუთარი წარმომავლობისადმი, პატივისცემის გარეშე. ჩვენ გავიზარდეთ და ვისწავლეთ ჩვენი ქვეყნის სიყვარული და მასში მცხოვრები ხალხების ტრადიციებისა და ეროვნული მახასიათებლების პატივისცემა, ამიტომ მოსწავლეების პატრიოტული აღზრდა უნდა გახდეს გამაერთიანებელი ძალა, რომელსაც შეუძლია აღზარდოს ნამდვილი პატრიოტთა თაობა, რომელსაც უყვარს სამშობლო.
სამოქალაქო-პატრიოტულმა განათლებას უკავია ცენტრალური ადგილი საგანმანათლებლო სისტემაში. მუშაობის ფორმებისა და მეთოდების მრავალფეროვნების წყალობით, ჩვენ – მასწავლებლებს გვაქვს უნიკალური შესაძლებლობა გავლენა მოვახდინოთ მომავალი მოქალაქეების, საქართველოს პატრიოტების ჩამოყალიბებაზე.
გამოყენებული ლიტერატურა:
- ზაქრო ქიტიაშვილი. პატრიოტიზმი პირველ კლასში – „შენ სისხლო ჩემო …“ https://mastsavlebeli.ge/?p=13813
- ელიზბარ ელიზბარაშვილი. პატრიოტიზმი და პროფესიული ეთიკა https://mastsavlebeli.ge/?p=2913
- ინა იმედაშვილი. როგორ ვასწავლოთ სამშობლოს სიყვარული https://mastsavlebeli.ge/?p=33075
- https://freeuni.edu.ge/ge/news/ra-aris-patriotizmi/
- Smith, Anthony D. National Identity. University of Nevada press, 1991.
