მიხო მოსულიშვილის შემოქმედება პირველად სტუდენტობაში გავიცანი, როცა მისი რომანი-ბესტსელერი „უჟამო ჟამის რაინდი“ ჩამივარდა ხელში. სულმოუთქმელად წავიკითხე, დიდხანს გამყვა მისი რაინდულ-რომანტიკული სურნელი და რაღაცნაირად უცხო, აქამდე უცნობი სევდა – ამ წიგნის პერსონაჟთა განწირული ბედისწერა…
მას შემდეგ ამ მწერლის მიმართ მუდმივი ინტერესითა და მოლოდინით დავიყურსე. ბევრი დრო გავიდა და ამ დროში მიხო მოსულიშვილმაც არაერთი წიგნი დაწერა – ზოგი რომანი, ზოგიც მოთხრობები და პიესები. აგერ, სულ ცოტა ხნის წინ, პირველი პოეტური კრებულიც გამოსცა და დიდადაც გაახარ-გააოცა ერთგული მკითხველი, რადგან მიუხედავად იმისა, რომ მისი პროზა პოეტური ალუზიებით ისედაც დამუხტულია, მაინც ყველასთვის სიურპრიზი აღმოჩნდა ის, რომ თურმე მთელი ეს წლები, მიხო მოსულიშვილი ლექსებსაც წერდა – კარგ, სევდიან, სალაღობო-სასიმღერო ლექსებს და ბოლოს ადგა და მათაც ერთ წიგნში მოუყარა თავი. „სიჩუმეს ვხედავ“ – ასე ჰქვია ამ პოეტურ კრებულს და მე ასე ვიტყოდი, რომ ის ერთგვარი „თანამოსასმენია“ თავად მწერლის პროზაული შემოქმედებისთვის, გნებავთ – თქვენი პირადი მკითხველური განწყობებისთვის, რადგან ესაა ის „სიმღერები“, რომლებსაც მწერალი მთელი ცხოვრება, ტექსტსა და ტექსტს, ტკივილსა და ტკივილს, ლხენასა და ბედნიერებას შორის ამოიძახებდა ზოგჯერ ბლუზის, ზოგჯერ ჯაზის, როკის ანდაც ეთნოროკის მოტივზე…
თუმცა მე ახლა ისევ პროზაულ კრებულზე მინდა ლაპარაკი. ისიც არცთუ ისე დიდი ხნის წინ (2023-ში) დასტამბა გამომცემლობა „ბაკმმა“ და სხვადასხვა დროს დაწერილ მოთხრობებს, მინიატიურებს, კინოსცენარებს თუ ესეებს აერთიანებს. „დარდისას გეტყვი“ ჰქვია მიხო მოსულიშვილის ამ კრებულს, რომელიც შეუმჩნევლად არაფრით არ უნდა ჩაიკარგოს ამ ჩვენს ზედოზირებულად ინფორმაციულ ჟამში, რადგან ეს არათუ მწერლის, არამედ ბოლო დროის პროზაულ კრებულებს შორის ერთ-ერთი საუკეთესო და ღონიერი კრებულია.
მწერალს დარდს რა გამოულევს და თუ რამე სათქმელი აქვს, ისედაც ხომ დარდში უნდა ამოაწოს, ამაში ჩანს მისი ჰუმანიზმიც, მისი მხატვრული ამოცანაც და ამ ამოცანის ამოხსნის ოსტატობაც, თუმცა მიხო მოსულიშვილის წიგნის შემთხვევაში კიდევ სხვა ამბავთანაც გვაქვს საქმე – ეს მოთხრობები და სცენარები, წერილები და მინიატიურები დარდის ძარღვით რომ შეკრა, მკითხველის ყურადღებაც და განწყობაც ბუნებრივად მიაბა ერთ კონკრეტულ სივრცეს, ერთ კონკრეტულ მხატვრულ-იდეურ სამყაროს (რომელიც, თავის მხრივ, შესაძლოა უსივრცო და უსაზღვროცაა!) – მიხო მოსულიშვილის დარდი ქართული დარდია, თუკი ვიტყვით, რომ დარდს წარმოშობა და ხასიათი აქვს; თუკი ვიტყვით, რომ ამ ქართულ დარდსაც თავისი დიდი ტრადიცია აქვს და ვინ იცის, ეგებ მის შუქზეც ჩამოიქნა და მოინიშნა ეს ჩვენი ეთნო-ეროვნული მენტალური და კულტურული სხეული… ამ დარდის სათავეებთან ის პირველი მექართულე დგას, რომელმაც ამ ენაზე სამყაროს ხედვა ამოკაწრა, ღვთისა და კაცის წინაშე დიალოგი წარმართა, ვინც მოკვდავთა სამყოფელს „წუთისოფელი“ დაარქვა და ამ ხორბლისფერ სიტყვაში ჩაწურა მთელი კაცობრიული სევდა წარმავალისა…
ამ დარდის ტრადიციაში დგანან შოთაც და ვაჟა-ფშაველაც, აქეთ კიდევ – გოდერძი ჩოხელი, რეზო ინანიშვილი, ჯარჯი ფხოველი… ვაჟამ საერთოდაც მწვერვალზე აიყვანა ეს სულისკვეთება – „ნუ დამასვენებ ნურასდროს, მამყოფე შეძრწუნებული, მხოლოდ მაშინ ვარ ბედნიერ, როცა ვარ შეწუხებულიო“, რომ თქვა, ეს წუხილია – ქრისტეს შენგრეული ფერდიდან ნაჟური სისხლით ნაპოხი და მოყვასისთვის ბრძოლის ველზე გაშლილი, როგორც მეწამული ნიავი, სულიწმიდის საცისკრო ჩამოქროლება!.. მიხო მოსულიშვილიც ამ წუხილის მემკვიდრეა, ამ ტრადიციაში დგას, ამიტომაც აირჩია დარდი მხატვრულ საზრისად, ან შესაძლოა პირიქითაც იყოს – დარდმა აირჩია და ატარებს თავის ნებაზე, ატარებს და აწერინებს.
ამიტომაცაა მისთვის ვაჟა-ფშაველა უმთავრესი ღმერთი. მკითხველმა კარგად იცის მიხო მოსულიშვილის შესანიშნავი მონოგრაფია ვაჟაზე და ამ კრებულშიც არაერთი წერილი და მინიატიურა ვაჟას ეძღვნება, მის შემოქმედებასაც და ბიოგრაფიასაც. ამ რეფლექსიას კი „ვაჟას ფორმულა“ აგვირგვინებს, „გამოყვანილი მისი სამი შედევრიდან: „სტუმარ-მასპინძელი“, „ალუდა ქეთელაური“ და „გველისმჭამელი“: ადამიანი რომ დაიბადება, ამ ერთი ბეწო დედამიწაზე რომ მოვა, უკვე სტუმარია, როგორც ზვიადაური; იმავდროულად მასპინძელიცაა, როგორც ჯოყოლა ალხასტაისძე ანდა უმშვენიერესი აღაზა; და კაცობრიობის წინ წასაწევად ალუდა ქეთელაურის ნაბიჯის გადადგმა ევალება მაღლით – უფლისაგან, რომ შეიყვაროს მტერი თავისი და არა გველისმჭამელი მინდიასი, ბუნების გაგების ნიჭის დამკარგავისა თავისივე ყოფითი პრობლემების გადასაწყვეტად და ამის გამო თავისმკვლელისა…“.
მიხო მოსულიშვილის დარდებში (გოდერძი ჩოხელის „ადამიანთა სევდაც“ გაიხსენე, მკითხველო!) ერთი ღონიერი დარდი საქართველოს ოკუპაციაა, ომი და დაკარგული მხარეები. 2008 წლის აგვისტოს ომს ორი მოთხრობა ეძღვნება – „ზეცას ვიყავ, ზეცა ვნახე“ და „ომის ფარდაგები“. გიორგი ანწუხელიძის შარავანდედიანი აჩრდილი გაკრთება მოთხრობაში „ზეცას ვიყავ, ზეცა ვნახე“ – სოსიპატრე მარიამიძეს, მეფუტკრე ფილიმონას ბიჭს ომში ვაჟი მოუკვდება – ლევანი. შვილმკვდარი და თავადაც სამუდამოდ დახეიბრებული მამა შვილის სახელზე მცირე ჰესს ააგებს და ამ ჰესით მოპოვებულ შუქზე ნათდება ერთი დედათა მონასტერი, ერთი მტკაველი მიწა, ერთი სოფლის ჩამონაჭერი… ასე გარდაისახებიან გმირები სინათლის გამჩენებად, ურწყულის დამრწყულებლებად და სიცოცხლის გამღვივებლებად – ეს მწერლის დაუეჭვებელი რწმენაა და მოთხრობაც ამ შუქითაა განათებული.
„ომის ფარდაგებში“ სტუმარ-მასპინძლობის ამბავია – მოხუცი თეკლა, რომელიც ორიოდე მოხუცთან ერთად შემორჩა დაბომბილ და მიტოვებულ სოფელში, ოდესღაც მისი უბნის ბავშვთა სახლში გაზრდილ და ახლა მტრად მოვლენილ რუს ტყვეს შეიფარებს. ამ ტყვეს არც მაშინ გაწირავს, როცა ბრძოლაში მოკლულ შვილიშვილს მოუსვენებენ და მისი მარტოს დაკრძალვა უწევს, რადგან მიწის მიმყრელიც აღარ დარჩენილა გარშემო… თეკლა გასაოცარ ფარდაგებს ქსოვს. კუბოს რომ ვერ შეკრავს, შვილიშვილს ერთ ფარდაგში გამოახვევს და ისე დაკრძალავს… ამ სახე-ხატში ქრისტიანული მეტაფორაცაა – ხორბლის მარცვალი რომ ჯერ მიწაში უნდა დაიმარხოს, შთაიფლას, რათა მისგან მორჩი გაღივდეს და ბალახად (ახალ სიცოცხლედ) ამოვიდეს/აღდგეს; ხოლო კუბოს ფიცრების ნაცვლად ხელით ნაქსოვი ფარდაგით მიცვალებულის იმქვეყნად გაცილება ადამიანური შემოქმედების უკიდურეს განწირულებასაც ნიშნავს და სიკვდილ-სიცოცხლის ზეიმურ შერწყმასაც – ეს ყველაფერი შემოქმედებას შეუძლია, ამ საკრალურ აქტებს შემოქმედება სწვდება და ალამაზებს!
ომის და საზღვრების თემა მიხო მოსულიშვილისთვის მნიშვნელოვანია, ხშირად უტრიალებს მას აღმოსავლეთითაც და დასავლეთითაც – საზღვრები, როგორც კონფლიქტის ინსპირაციაც და როგორც ეგზისტენციალური სანიშნები. ამ ტრაექტორიაში კი საქართველოს რელიეფი იკვეთება – მთებისა და ზღვის უკიდურესი სამანებით გადატიხრული. ამიტომაცაა, რომ ამ ტექსტებში ორივე ლანდშაფტი თანაბრად საინტერესოდ იშლება. „ტურის ქორწილი, ანუ მზე პირს იბანს“ – ზღვის სანაპიროზე მდებარე ერთ საზღვრისპირა სოფელში მომხდარ ამბავს გვიყვება. მთავარი გმირი მეომარი აბიკა გიგაურია (სამხედრო მეტსახელით „კენვუდი“), რომელიც სპეცოპერაცია „ლარაკვაკვას“ შემდეგ ძებნაშია. სპეცდანიშნულების რაზმის ძებნილი ჯარისკაცის ხიფათითა და ბედისწერით ჯვარდასმული ამბავი ლაზური ატმოსფეროს ფონზე ვითარდება. ლაზური ეთნოგრაფია, ლანდშაფტი, ტოპონიმები, ფელუკების შემქმნელი ბექირიშები და მეთევზე ვანილიშები, საზღვრის გადაღმა ჩამავალი მზის სევდა და სისტემის ბორბალქვეშ მოყოლილი ადამიანის ტრაგიზმი… ეს მოთხრობა, ისევე როგორც მიხო მოსულიშვილის დანარჩენი მოთხრობები (მათ შორის მცირე ნოველებიც კი) შთამბეჭდავი მასალაა კინოსათვის. ასეც იკითხება – კინოკადრებივით მიუყვები და გგონია, რომ შენ წინ თამაშდება კიდეც ის, რაც ტექსტშია.
ამ საკინოე ტემპორიტმს ის მსუბუქი დეტექტივიც ამძაფრებს, გამჭოლ ატმოსფეროდ რომ გასდევს მათ. „მდოგვის მარცვლისა და ანგელოზებისთვის“ ასეთი მოდეტექტივო მოთხრობაა ვაჟა-ფშაველას თონეთის სკოლაში მასწავლებლობის ეპიზოდზე. ქართული ვენდეტა კი მოთხრობაში „le Detective Paysan” (ფრანგულად გლეხურ დეტექტივს ნიშნავს) თამაშდება. ეს ძალიან საინტერესო ტექსტი პედოფილიის თემას ეხება და სულმოუთქმელად წაგაკითხებთ ამბავს ერთი ქართველი გლეხისა, რომელიც საფრანგეთში, თავისი ოჯახის გამამწარებლის საპოვნელად და შურის საძიებლად ჩადის.
ცალკე აღსანიშნავია მინიატიურების ციკლი, რომელიც შთამბეჭდავ მოზაიკას ქმნის ამ პროზაულ კრებულში. აქაა ბრწყინვალე, გულისმომწურავი პორტრეტები მიხო მოსულიშვილის კოლეგებზე, კალმისა და სიტყვის კაცებზე, სამყაროს მეორე მხარეს გარდასულთა მოსაგონარი და მათი საქმის სამადლობელი… „თავისი თავის სტუმარი და თავისივე თავის მასპინძელი“ – ასე დაარქვა მწერალმა ჯარჯი ფხოველს, „გვირილად დანიშნული“ – ომარ თურმანაულს ნიშნავს, „გიგაშა – რომელიღაც მარტოხელა დიდი კატა“ – ეს კი ვაჟა გიგაშვილს ეძღვნება, უმაგრეს მწერალსა და ასეთივე კაცს, კაი ყმას – როგორც მიხო მოსულიშვილის უძვირფასეს მთაში იტყოდნენ… სოსო პაიჭაძე და გურამ დოჩანაშვილი, ერლომ ახვლედიანი და ტატა თვალჭრელიძე – მათი ოსტატურად ჩამოქნილი პორტრეტების გალერეაში დარდიც მანათობელია!
ვის და რას არ გადასწვდება მწერლის ხმა და სიტყვა, ვის და რას არ გაიხსენებს და ხელახლა გაივლებს ფიქრის ხნულში – თუმცა ამ მინიატიურების ციკლში, ამ ერთი ციცქნა ტექსტებში მაინც მთელი თავისი დიდებულებით ამომართულა საქართველოს მთა – მწვერვალებით ცას მიბჯენილი, პირით კი წყალუხვ მდინარეებს დაწაფებული. მთა მიხო მოსულიშვილისთვის ერთგვარი ინიციაციის სივრცეა: „მთაში რომ ავალ, ძალიან ლაღად ვარ, – ეტყობა, იქ მივხვდები ხოლმე, რომ მე მართლა მე ვარ და არა ვიღაცა სხვა…“. ესეც ბუნებრივია, მთა ხომ ყველა ჩვენი ამსოფლიური საწუხარ-საზრუნავის შესაკრებელია, ჩვენი საფიქრალის გვირგვინი, მთაში ლხენაც სხვაგვარია და დარდიც, ამიტომაც აქვს ამ კრებულს აღმავალი ამპლიტუდა – აღდგომას შეგებებული სასაფლაოდან იწყება და მთის შარავანდით მთავრდება – ამ გზას მკითხველიც ისე მიუყვება, როგორც კარგი ფილმის გმირი.
ეს უბრალოდ გმირობა კი არაა, სამუდამო სახსოვარია საკუთარი თავის წინაშე – გაივლი ომებსა და სიხარულებს, დაეცემი და კვლავ წამოდგები, აღტაცება შეგიპყრობს და გეტკინება, იტირებ და გაგეღიმება კიდეც და, რაც მთავარია, ამ გრძნობებს, ამ წამებს, ამ შთაბეჭდილებებს, ზედმიწევნით დაიმახსოვრებ.
და მერე შენც სხვას მიუბრუნდები:
– დარდისას გეტყვი!..
