„მოვისმინო“, „გავიგონო“ – ეფექტური კომუნიკაციის პირობები გაკვეთილზე

ადამიანები მთელი ცხოვრების განმავლობაში ურთიერთობენ ერთმანეთთან. მეცნიერების გამოთვლით, ის დრო, რომელსაც ადამიანები ერთმანეთთან ურთიერთობაში ხარჯავენ, შემდეგნაირად იყოფა:

• კომუნიკაციის 9% იხარჯება წერაზე;
• 16% – კითხვაზე;
• 35% – საუბარზე;
• 40% – მოსმენაზე.

შესაბამისად, მოსმენა და გაგება ეფექტური კომუნიკაციის აუცილებელი პირობაა. ზოგადად ჩვენ ვიცით, რას ნიშნავს საუბარი, დიალოგი. ჩვეულებრივ ერთი საუბრობს და მეორე მოუთმენლად ელოდება, როდის დადგება მისი ჯერი.

მოსმენის სახეებია:

• საერთოდ არმოსმენა (დამახასიათებელი ნიშნები: როცა მსმენელი აქეთ-იქეთ იცქირება, აბდაუბდად პასუხობს, თან რაღაცას აკეთებს, ინფორმაციას ყურში არც უშვებს..);
• ვითომ მოსმენა (დამახასიათებელი ნიშნები: ისეთი სახე აქვს, ვითომ ისმენს, სინამდვილეში არ ისმენს, დროდადრო წამოისვრის ფრაზებს – „გასაგებია“, „დიახ“…);
• შერჩევით მოსმენა (დამახასიათებელი ნიშნები: პასიური მოსმენა, ხან ისმენს, ხან-არა… ალაგ-ალაგ ისმენს… იმას „იჭერს“, რაც უნდა.. გაიგო მხოლოდ კონტექსტი..);
• აქტიური მოსმენა (დამახასიათებელი ნიშნები: მხედველობითი კონტაქტი თანამოსაუბრესთან; შინაარსის შესაბამისი ემოციური გამომეტყველება; ცალკეული ფრაზებით გამოხმაურება; დამაზუსტებელი შეკითხვების დასმა, თანამოსაუბრის პერიფრაზირება, ძირითადი აზრის გაანალიზება). ასეთი მოსმენა იწვევს „ნდობას“, „თანაგანცდას“, რაც კიდევ უფრო საინტერესოს ხდის კომუნიკაციის პროცესს.

მაგრამ სხვის საუბარს სინამდვილეში ბევრი საერთოდაც არ უსმენს. არადა, ყველანაირ საქმეში წარმატების საწინდარი სწორედ ეს უნარია. ამიტომაცაა, რომ გაკვეთილზე მასწავლებლების ძალისხმევის დიდი ნაწილი მოსწავლეებში მოსმენა/გაგების უნარების გამომუშავებისა და გაუმჯობესებისკენაა მიმართული. ისინი მუდმივად ავარჯიშებენ მოსწავლეებს ამ უნარების სრულყოფაში, ხშირად ეკითხებიან:

• „ვისთან ურთიერთობა გვანიჭებს დიდ სიამოვნებას – ვინც ბევრს საუბრობს, თუ მასთან, ვინც საშუალებას გვაძლევს ვისაუბროთ, თავად კი სიამოვნებით გვისმენს?“

მოვისმინო/ვუსმინო / გავიგონო /გავიგო ანუ მოსმენა/გაგება მოსწავლის შემეცნების პროცესში უმნიშვნელოვანესია. „მოისმინო სწორად და გაიგო ის, რაც საჭიროა“ – ეს მთელი ხელოვნებაა და მისი სწავლა შესაძლებელია. არსებობს ცალკეული სავარჯიშოებიც, რომლებიც ეფექტურია შედეგის თვალსაზრისით. სასურველია, მასწავლებლებმა ასეთი სავარჯიშოები დროდადრო ჩასვას საგაკვეთილო პრაქტიკაში და მოსწავლეებს მოსმენა/გაგების თვალსაზრისით წინსვლაში დაეხმაროს. მაგალითად, ასეთია სავარჯიშო „არასწორი მოსმენა“. მისი მიზანია, გაააზრებინოს მოსწავლეს, რა მნიშვნელობა აქვს მოსმენას ეფექტური ურთიერთობისთვის. კონკრეტულად:

• სთხოვეთ რომელიმე მოსწავლეს, გამოვიდეს კლასის წინაშე და ისაუბროს, მაგალითად, ბოლოს ნანახი ფილმის, წაკითხული წიგნის ან თავგადასავლის შესახებ. მისი საუბრის დროს კი შეასრულეთ „ცუდი მსმენელის“ როლი, ანუ არ მიაქციოთ ყურადღება, მიმოიხედეთ ირგვლივ, ისეთი სახე მიიღეთ, თითქოს მოიწყინეთ, წარამარა დახედეთ საათს.
• რამდენიმე წუთის შემდეგ შეაჩერეთ თამაში და სთხოვეთ კლასს, აპლოდისმენტებით დააჯილდოოს მოსწავლე;
• შემდეგ კი დასვით შეკითხვები:
  • ვუსმენდი თუ ვსაუბრობდი?
  • როგორ გაიგეთ, როგორ მიხვდით, რომ არ ვუსმენდი?
  • რომელი ქმედებით მიხვდით, რომ არ ვუსმენდი?
  • როგორ მოიქცა მოსწავლე, როცა მიხვდა, რომ არ ვუსმენდი?
  • თქვენი აზრით, რას გრძნობდა, როდესაც არ ვუსმენდი?

ასეთ კითხვებზე პასუხის გაცემა ეხმარება მოსწავლეებს, გამოთქვან საკუთარი აზრი, გამოხატონ ემოციები და გაიაზრონ ზოგადად „მოსმენის“ მნიშვნელობა.

„მოსმენა“ და „გაგონება“ მსგავსი, მაგრამ მაინც სხვადასხვა ცნებებია. მოსმენის უნარი საკმაოდ იშვიათი უნარია. ის მოიცავს „გაგონებასაც“, ანუ უშუალოდ თანამოსაუბრის მოსმენის უნარს (და არა მოსმენილზე საკუთარი წარმოსახვების შექმნის უნარს) და თანაც ისეთ მოსმენას, როცა გეუფლებათ განცდა, როგორი გულახდილია თქვენი თანამოსაუბრე. მოსმენა გვეხმარება კომუნიკაციაში, თანამოსაუბრის თვალთახედვის გაგებაში. ეს საშუალებას გვაძლევს, მთხრობელს ჩვენთვის საინტერესო საკითხზე გავამახვილებინოთ ყურადღება.

განვიხილოთ კონკრეტული სავარჯიშო: „მოვუსმინოთ მასწავლებელს“

ინსტრუქცია: მასწავლებელი წაიკითხავს იაკობ გოგებაშვილის მოთხრობას „მუდამ მწვანე ხეები“. მოსმენილის მიხედვით მოსწავლეები რამდენიმე წუთის განმავლობაში შეავსებენ წინასწარ მომზადებულ კითხვარს, რომელსაც მასწავლებელი ტექსტის წაკითხვის შემდეგ კლასში დაარიგებს:

„ერთმა შოშიამ ფრთა მოიტეხა და ამხანაგებს თბილ ქვეყნებში ვერ გაჰყვა. ფრთამოტეხილი შოშია მიფრინდა მუხასთან და სთხოვა:

– ძლიერო მუხავ! შეიძლება, ზამთარი შენს ტოტებზე გავატარო?

– მალე ფოთლები დამცვივდება და ჩემი ტოტები ბინად არ გამოგადგება, – მიუგო მუხამ.

დაღონებულმა ჩიტუნამ ცაცხვისაკენ გასწია.

– ფოთლები მეც ჩამომცვივა და სიცივისაგან ვერ დაგიფარავ, – მიუგო ცაცხვმა.

– მოდი ჩემთან, ჩიტუნია, – ალერსით ჩამოსძახა ნაძვმა, – ჩემს ტოტებში გაატარე ზამთარი.

მალე ცივმა ქარმა დაუბერა. მუხისა და ცაცხვის ფოთლები ქარს აქეთ-იქით მიჰქონდა. ნაძვს კი მთელი ზამთარი წიწვი არ გასცვენია და შოშიას სითბო არ მოჰკლებია“.

კითხვარი

პასუხები

კითხვარის დამუშავება/განხილვის ეტაპზე მოსწავლეები პასუხობენ მასწავლებლის შეკითხვებს:

• ვის აქვს შეცდომები? (ზოგადად უმეტესობა შეცდომით ავსებს მსგავსი ტიპის კითხვარს);
• რატომ გაქვთ ამდენი შეცდომა? (მეტწილად ეს არის მათი წარმოსახვების, ტექსტის საკუთარი ინტერპრეტაციის შედეგი);
• რა დასკვნა გააკეთეთ სავარჯიშოს მიხედვით?
• როგორ გავექცეთ მსგავს შეცდომებს?

მსგავსი სავარჯიშოები ხელს უწყობს მოსმენისა და გაგება/გააზრების უნარების გამომუშავებას. ცხადყოფს, რამდენად რეალურია საფრთხე, რომ მოსწავლემ საკუთარი წარმოსახვებისა და წინასწარი გამოცდილების საფუძველზე იმსჯელოს. ასეთი ფორმით შედგენილი სავარჯიშო უბიძგებს მოსწავლეებს, დაფიქრდნენ მოსმენილზე, ინფორმაციის მიღებასა და გადამუშავებას შორის კავშირზე, თანამოსაუბრის სწორად გაგებაზე, უბიძგებს მათ აქტიური მოსმენისკენ, იმის აღქმა/გააზრებისკენ, რაზედაც მიდის საუბარი.

ამგვარი მიდგომებით დავეხმარებით მოსწავლეებს მოსმენის უნარის გამომუშავებასა და გაუმჯობესებაში, ვუბიძგებთ საკუთარ თავზე მუშაობისკენ და გაცილებით ეფექტიან აკადემიურ შედეგზეც გავალთ.