შემაჯამებელი დავალება ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანესი აქტივობაა სწავლა-სწავლების პროცესში. ხშირად შემაჯამებელ გაკვეთილს მოსწავლეები სასჯელად აღიქვამენ. ერთგვარი შიში შემაჯამებლის მიმართ ლამისაა სტერეოტიპად ექცეთ.
- რა არის შემაჯამებელი გაკვეთილის მიზანი/დანიშნულება?
- როგორ შეიძლება შევცვალოთ მოსწავლეთა ნეგატიური დამოკიდებულება შემაჯამებელი დავალების მიმართ?
შემაჯამებელი – თვითონ სიტყვა გვარწმუნებს ამ აქტივობის აუცილებლობაში. უკვე განვლილი, შესრულებული სამუშაოს შედეგების შეგროვება და გაანალიზება გვეხმარება, გავიგოთ, თითოეული მოსწავლის მიღწევა კონკრეტული დროის მონაკვეთში, რამდენად შეძლო მოსწავლემ წინსვლა; რა გააუმჯობესა, რა დატოვა იმავე დონეზე, რა ახალი შესაძლებლობები გამოავლინა, მოახერხა თუ არა წინარე ცოდნის საჭიროებისამებრ რეალიზება.
ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმის დოკუმენტში შემაჯამებელი დავალება კომპლექსურ დავალებად მოიაზრება, სადაც მხოლოდ ტესტებით მოსწავლეთა ცოდნის დადგენა მიუღებელია.
პრობლემა მარტივად დასანახია, კერძოდ, მხოლოდ ღია და დახურულკითხვიანი ტესტებით რთულია მოსწავლეთა ძლიერი და სუსტი მხარეების დადგენა.
თითქმის შაბლონად ქცეული ტესტებით მასწავლებელს უჭირს მოსწავლის მაღალი და დაბალი სააზროვნო უნარის შეფასება.
ფაქტია, რომ შემაჯამებელი დავალების შესრულებისას თავს იჩენს ჩვეული პრობლემები, მაგალითად:
- მოსწავლეთა ხმაური გაკვეთილზე;
- შეუსრულებელი ან ფორმალურად შესრულებული დავალება;
- გაურკვევლობები განმსაზღვრელ ან განმავითარებელ შეფასებასთან დაკავშირებით;
- დაბალი მოტივაცია და ა.შ.
ნებისმიერი შემაჯამებელი დავალების წინ ჩნდება ბევრი კითხვა:
- როგორ გავართვათ თავი შემაჯამებელი გაკვეთილის თანმხლებ არასასიამოვნო პროცესებს?
- როგორ შეიძლება ისინი სასიამოვნო და კონტროლირებად რეალობად ვაქციოთ?
- როგორ მოვახერხოთ, რომ შემაჯამებელი გაკვეთილისთვის გაწეულ ძალისხმევას უშედეგოდ დახარჯული ენერგიის ნაცვლად სარგებელი და კმაყოფილების განცდა მოჰქონდეს?
- როგორ გარდავქმნათ ინფორმაცია ცოდნად?
ამ კითხვებზე პასუხის მცდელობამ ჩემს პრაქტიკაში განსხვავებულ შემაჯამებელ სამუშაომდე მიმიყვანა. მუშაობის სასიამოვნო პროცესმა და შედეგმა სხვებისთვის გაზიარების სურვილიც გამიჩინა. გადაწყდა, ვწვეოდით ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ობიექტს ქალაქში, კერძოდ „ორკოლ სტუდიას“ (ეს ობიექტი ცნობილია არა მარტო სამეგრელოში, არამედ საქართველოს მასშტაბით). „ორკოლსტუდია“ ეს არის სივრცე, რომელიც ერთმა ბრწყინვალე ოჯახმა შექმნა და სადაც საუცხოო კერამიკულ ნივთებს ამზადებენ.
მე და ჩემმა სადამრიგებლო კლასმა (მე-7 კლასი) დავგეგმეთ ისეთი შემაჯამებელი გაკვეთილის ჩატარება, რომელშიც ფორმალურის პარალელურად არაფორმალური განათლების ელემენტებიც დიდი დოზით იქნებოდა.
შემაჯამებლის სათაური გახლავთ „ჟანრული მრავალფეროვნება“. მოსწავლეებთან ერთად დავგეგმეთ შემდეგი აქტივობები (თუმცა ამ აქტივობებმა გზადაგზა ცვლილება განიცადა):
- საინფორმაციო შეხვედრა მოსწავლეებთან;
- ორკოლსტუდიის ხელმძღვანელთან მასწავლებლის შეხვედრა;
- შემაჯამებელი დავალების პირობის გაცნობა/გააზრება;
- შერჩეულ ობიექტზე მცირე ინფორმაციის მიწოდება;
- საუბარი ჟანრებზე;
- ვიზიტი „ორკოლ სტუდიაში“;
- საგაკვეთილო პროცესზე შთაბეჭდილებების გაზიარება;
- შეფასების კრიტერიუმის გაცნობა/განხილვა;
- ჟანრების არჩევა;
- რესურსების მომზადება;
- გასასვლელი ბილეთების გაცნობა;
- შემაჯამებელ პროცესზე მუშაობა;
- პრეზენტაცია.
ფაქტობრივად, ეს აქტივობები ჩვენი სამუშაო გეგმა იყო.
წასვლამდე მოსწავლეებს გავაცანი დავალების პირობა: მიღებული ინფორმაცია (ნანახი და მოსმენილი) გადააკეთე შენთვის სასურველ ჟანრად. ამოირჩიე ჟანრები:
- საინფორმაციო ტექსტი;
- რეკლამა;
- წერილი;
- ინტერვიუ;
- დღიური.
მოსწავლეებს ავუხსენი, რომ ნანახი და მოსმენილი ინფორმაცია მათ უნდა დაემუშავებინათ მათთვის სასურველ ჟანრში. აქ, რა თქმა უნდა, მე, როგორც მასწავლებელმა, გავითვალისწინე ჩემი მოსწავლეების წინარე ცოდნა. მათ ჰქონდათ ამა თუ იმ ჟანრზე მუშაობის გამოცდილება კომპლექსური თუ სხვადასხვა ტიპის დავალების შესრულებისას. ჩემ მიერ ჩაფიქრებული ამ ტიპის შემაჯამებელი მუშაობა ნამდვილად შეკრებდა და შეაჯამებდა მოსწავლეთა ფაქტობრივ ცოდნას, რომელსაც ისინი პრაქტიკულად განახორციელებდნენ.
მიღებულ ინფორმაციას მოსწავლეები თავიანთი გემოვნების მიხედვით გადაამუშავებდნენ – საინფორმაციო ტექსტად, რეკლამად, წერილად, ინტერვიუდ ან დღიურად აქცევდნენ.
დავალების განხორციელებამდე დავისახეთ შემდეგი მიზნები:
- ნეგატიური დამოკიდებულების მოხსნა;
- დამერწმუნებინა მოსწავლე, რომ ჰქონდა არჩევანის საშუალება;
- მოსწავლეს უნდა აღმოეჩინა საკუთარი შესაძლებლობები;
- დაგვემსხვრია სტერეოტიპი, რომ შემაჯამებელი სადამსჯელო აქტივობაა;
- გვექცია ინფორმაცია ცოდნად;
- შემაჯამებელს გარკვეული დოზით უნდა მოეცვა არაფორმალური განათლების ელემენტები;
- თავი მოგვეყარა ცოდნის სამივე კატეგორიისთვის (დეკლარაციული, პროცედურული, პირობისეული);
- გვექცია შემაჯამებელი გაკვეთილი მოსწავლისთვის სასურველ/სახალისოდ აქტივობად;
- აგვემაღლებინა მოტივაცია.
და მაინც, შემაჯამებლის ძირითადი მიზანი იყო, რომ ინფორმაცია გვექცია ცოდნად და არ დამსგავსებოდა ის მარკეტში ნაყიდ პროდუქტს, რომელსაც მაცივარში ლპობა ემუქრება.
ვიზიტი მოსალოდნელზე მეტად საინტერესო აღმოჩნდა. არაფორმალურ გარემოში მოსწავლეები გაიხსნენ, იგრძნეს დამოუკიდებლობა. გაცილებით მეტი დოზით აღმოვაჩინე მოსწავლეებში ყურადღების კონცენტრაციის უნარი.
აი, რა გააკეთეს საკლასო ოთახში დაბრუნებულებმა:
- ერთმანეთს გაუზიარეს შთაბეჭდილებები;
- აირჩიეს ჟანრი (ზოგმა მანამდე არჩეული ჟანრი შეცვალა);
- ისაუბრეს, თუ რატომ აირჩიეს ეს კონკრეტული ჟანრი;
- შეიქმნა განწყობა და მზაობა შემაჯამებლისთვის.
მოსწავლეებმა დიდი ინტერესითა და პოზიტიური განწყობით დაიწყეს მუშაობა წინასწარ შერჩეული სათანადო რესურსებით. ერთი საგაკვეთილო პროცესი საკმარისი აღმოჩნდა პრაქტიკული სამუშაოსთვის. მოსწავლეებმა ზემოთ ჩამოთვლილ ყველა ჟანრში შექმნეს ტექსტი. ამ შემაჯამებელმა რამდენიმე მოსწავლე თავიდან აღმომაჩენინა.
მოსწავლეთა ნამუშევრები შევკრიბე გასასვლელ ბარათებთან ერთად. მეც, მოსწავლეებისა არ იყოს, ამ ნამუშევრის გაცნობის პროცესში მქონდა განსხვავებული ემოცია და მოლოდინი. ერთი ამოსუნთქვით, მაგრამ რამდენჯერმე წავიკითხე გასასვლელი ბარათები, რომლებზე დაწერილ უკუკავშირსაც მეც არანაკლები გულისფანცქალით ველოდი. თითოეული გასასვლელი ბარათი ჩემთვის გზამკვლევი და რესურსია მომდევნო შემაჯამებელი გაკვეთილისთვის.
თითოეული მოსწავლისთვის განმსაზღვრელ შეფასებას დავურთე განმავითარებელი შეფასებაც. მომდევნო გაკვეთილზე მოსწავლეებმა თვითონ წარადგინეს კლასში თავიანთი ნამუშევრები. ჰქონდათ საშუალება, თითოეულ გამომსვლელზე ერთ ან ორ მოსწავლეს გამოეთქვა აზრი ისე, რომ პასიურად არავინ დარჩენილიყო. განმსაზღვრელი შეფასება ინდივიდუალურად მივაწოდე, დადებითი განმავითარებელი უკუკავშირი საჯაროდ დავუბრუნე, ხოლო გამოსასწორებელი -გასაუმჯობესებელი დეტალებისთვის რჩევაც ინდივიდუალურად წერილობით მივეცი. მოსწავლისთვის შესრულებული შემაჯამებლის შედეგების გაცნობა არანაკლებ მნიშვნელოვანი და ემოციურია მისთვის, ვიდრე თვითონ შემაჯამებლის პროცესი. აქ ყველაზე დიდი სიფრთხილეა საჭირო მასწავლებლის მხრიდან. ჩემი პრაქტიკიდან გამომდინარე, წერილობითი უკუკავშირი მოსწავლეებისთვის თითქოსდა საკმარისი არაა, მათ სჭირდებათ ინდივიდუალური ახსნა შეფასების თითოეული კრიტერიუმის მიხედვით და ამიტომაც მქონდა პირადი შეხვედრა და საუბარი.
ფოტომასალა:
შემაჯამებლამდე ჩატარდა ხუთი გაკვეთილი:
- შესამზადებელი გაკვეთილი;
- ვიზიტი „ორკოლ სტუდიაში“;
- შთაბეჭდილებების გაზიარება;
- კონტექსტების განხილვა (წინარე ცოდნის გააქტიურება);
- შეფასების რუბრიკის გაცნობა.
მეექვსე – უშუალოდ შემაჯამებელი სამუშაო. მეშვიდე და მერვე პრეზენტაცია-უკუკავშირი.
დაბოლოს, ჩემს თავს ვკითხე: – რა იყო კარგი? პასუხი:
- თავისუფალი სამუშაო გარემო და პროცესი;
- თანამშრომლობა სკოლისგარე საზოგადოებასთან;
- რესურსისა და ფორმატის მრავალფეროვნება;
- არჩევანის თავისუფლება;
- არაფორმალური განათლების ელემენტები;
- გასასვლელი ბარათებიდან მიღებული ინფორმაცია.
ყველა დასახული მიზანი და საქმიანობა შედეგზეა გათვლილი. შედეგად კი გამოიკვეთა:
- წინარე ცოდნის ხარისხი;
- ინფორმაციის ცოდნად გადაქცევის პროცესი;
- არაფორმალურისა და ფორმალური განათლების სინთეზი;
- მოსწავლე არ არის სხვის იმედად;
- შემოქმედებითი უნარ-ჩვევის წრთობა;
- ახალი გამოწვევები;
- მაღალი მოტივაცია და ამაღლებული განწყობა.
დაბოლოს, ვპასუხობ სტატიის თავში დასმულ შეკითხვას.
- პირველ რიგში შემაჯამებელი გაკვეთილის მიზანი/დანიშნულება არის ის, რომ მოსწავლეებს მიეცეთ საკუთარი შესაძლებლობისა და ინტერესების რეალიზების საშუალება.
- ნეგატიური დამოკიდებულება გაქრება, თუკი მოსწავლე თვითონ გახდება პროცესის დაგეგმვის თანამონაწილე და ექნება არჩევანის საშუალება.
