ერთ ზღაპარში პერსონაჟი თავის დაკარგულ დას ეძებს. ცხრა მთასა და ცხრა ზღვას გადაივლის და მიაგნებს კოშკს, სადაც მისი და ჰყავს ავსულს გამოკეტილი. ანტაგონისტი უამრავ ურთულეს დავალებას აძლევს, ოღონდ კი ტყვე არ გაათავისუფლოს. მთავარი გმირი ყველა დაბრკოლებას გადალახავს და ჯადოქარი მას ოთახში შეიყვანს, სადაც და დახვდება, მაგრამ ეს ბოლო ამოცანა ყველაზე რთული აღმოჩნდება: დასთან ერთად ოთახში უამრავი გოგონაა, მასავით ჩაცმული და მისი მსგავსი. ბიჭს უწევს, ამ უამრავი ერთნაირიდან თავისი და ამოარჩიოს, სხვა შემთხვევაში მარცხისთვისაა განწირული. აქ იწყება ამბავი: ყველა ერთნაირად იქცევა, ერთი მიატრიალებს თავს – დანარჩენებიც მიტრიალდებიან, ერთი გაიხედავს – სხვებიც მას ჰბაძავენ… პროტაგონისტი საგონებელშია. მაგრამ აი, ხდება რაღაც განსხვავებული, ბიჭი ამჩნევს, რომ ყველანი ჰაერში ასოების მოხაზვას იწყებენ, მაგრამ მხოლოდ ერთი წერს: „ეს მე ვარ“, დანარჩენები უბრალოდ იმეორებენ მის ქცევას და გაურკვევლად, უმისამართოდ ამოძრავებენ ხელებს. ეს გახდება გამარჯვების მომტანი – ყმაწვილი ათას ერთნაირ არსებაში ამოიცნობს საკუთარ დას და ბოროტის კლანჭებიდან დაიხსნის, ყალბისა და ნამდვილის ერთმანეთისგან გარჩევის უნარი დაეხმარება, სიკვდილს გადაარჩინოს ყველაზე ძვირფასი. ასეა ხშირად ჩვენს რეალობაშიც – ხშირად გვიწევს ნამდვილისა და ყალბის ერთმანეთისგან გარჩევა, რაც ყოველთვის კი არა, უმეტეს შემთხვევაში მარტივი სულაც არ არის.
ეს ზღაპარი მეტად აქტუალური ხდება ჩვენს დროში — ინფორმაციის ეპოქაში, როცა ჭეშმარიტსა და ყალბს შორის გარჩევა ხშირად გაცილებით რთულია, ვიდრე ერთი შეხედვით ჩანს.
დღეს, როცა ყველა ადამიანს (და არა მხოლოდ ადამიანს – ხელოვნურ ინტელექტსაც) შეუძლია ინფორმაციის გავრცელება, ყოველდღიურად ვაწყდებით ზღაპარში აღწერილი სცენის ციფრულ ანარეკლს. სოციალური ქსელები, ახალი ამბების ვებგვერდები, ვიდეოპლატფორმები — ყველა ივსება ერთნაირი შინაარსით, რომელიც ხშირად იმეორებს ერთმანეთს ვიზუალურადაც, ტექსტითაც და აზრობრივადაც.
პრობლემა ისაა, რომ ამ ნაკადში ჭეშმარიტი ინფორმაცია (ზღაპრისეული ნამდვილი და) შეიძლება მარტივად ჩაიკარგოს იმიტაციებს შორის, რომლებიც ან მიზანმიმართულად გვატყუებს, ან, უბრალოდ – გაუაზრებლად იმეორებს.
დეზინფორმაცია და მითები, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ვიზუალურად და ემოციურად „დამაჯერებლადაა“ შეფუთული, ხშირად იმარჯვებს. სოციალური მედიის ალგორითმები უპირატესობას ანიჭებს იმას, რაც მარტივად ვრცელდება, რაც ძლიერ ემოციებს აღძრავს — მაგრამ ეს ყოველთვის არ არის ჭეშმარიტება.
ზღაპრის მსგავსად, ყველაფერი „ერთნაირი“ — არცთუ იშვიათად — ცარიელი იმიტაციაა. მხოლოდ დაკვირვება, განსჯა და კითხვების დასმა შეიძლება დაგვეხმაროს ნამდვილობის ამოცნობაში.
და მაინც, როგორ ამოვიცნოთ „ნამდვილი“?
ზღაპრის გმირის გამარჯვება ეფუძნება არა ჯადოქრობას, არამედ ყურადღების უნარს: მან დაკვირვებით შენიშნა ის, რაც სხვებისთვის შეუმჩნეველი იქნებოდა: მხოლოდ ერთი არსება არ იმეორებდა ქმედებას მექანიკურად, არამედ ქმნიდა აზრს – „ეს მე ვარ”.
ასევეა რეალურ ცხოვრებაშიც. საწუხაროდ, ამ პრობლემას ხშირად ვხვდებით ჩვენს მოსწავლეებთანაც, რომლებსაც, გამოუცდელობის გამო, კიდევ უფრო მეტად უჭირთ ასეთ სიყალბესთან გამკლავება.
დღეს, თანამედროვე ციფრულ ეპოქაში, ჩვენც ვდგავართ იმ ოთახში — სავსეში ასობით „ინფორმაციული ტყუპისცალით“. ყველაფერი ჰგავს ერთმანეთს: ერთი თემის ათობით სტატია; ფოტოები, რომლებიც განსხვავებულ კონტექსტში მეორდება; ვიდეოები, რომლებიც ემოციებს აღძრავენ, მაგრამ არასწორად წარმოგვიდგენენ სინამდვილეს…
ამ ყველაფერში რთულია ნამდვილის გარჩევა. ყველა იმეორებს, ეს მე ვარო, მაგრამ მხოლოდ ერთია, ვინც რეალურად სიტყვას ამბობს, აზრს ქმნის, შინაარსს ატარებს. ისევე, როგორც ზღაპარში, ყალბისა და ნამდვილის გარჩევის უნარი გადამწყვეტია გადარჩენისთვის.
როგორ დავეხმაროთ მოსწავლეებს ამ „ოთახში“ სწორად ორიენტირებაში?
ვასწავლოთ დაკვირვება სიღრმისეულზე — არა მხოლოდ ფორმაზე: ვასწავლოთ, რომ ინფორმაციის შეფასებისას მნიშვნელოვანია არა ის, როგორ გამოიყურება, არამედ რას ამბობს და რატომ ამბობს.
გავიხსენოთ: ზღაპარში ყველა გოგონა იმეორებს მოძრაობას, მაგრამ მხოლოდ ერთი ქმნის შინაარსს — წერს: „ეს მე ვარ“.
ვასწავლოთ მუშაობა წყაროზე — ვინ ჰყვება ამბავს? ვასწავლოთ მოსწავლეებს, დაასრულონ კითხვა: „ეს ინფორმაცია საიდან მოდის და რატომ მითხრეს ეს?“
გავიხსენოთ: ზღაპარში ყველა გოგონა მსგავსი ჩანს, მაგრამ ნამდვილობის მოწმობა მხოლოდ ერთს აქვს — მოქმედება არა მექანიკური, არამედ შეგნებულია, გააზრებულია.
ვასწავლოთ ფაქტების გადამოწმება — სოციალურ მედიაში გავრცელებული ამბების გადამოწმება მასწავლებლის ხელმძღვანელობით უნდა იქცეს ჩვეულ პრაქტიკად.
გავიხსენოთ: ზღაპარში ყმაწვილი არ შეაცდინა მასობრივმა ქცევამ, დაკვირვებით გაარჩია ნამდვილი იმიტაციისგან.
ვასწავლოთ ემოციური გავლენის შეფასება – სტატიის ან პოსტის შეფასებისას ყოველთვის უნდა დავსვათ კითხვა: რატომ მემართება ასე? ცდილობს თუ არა ინფორმაცია ჩემზე ემოციურად იმოქმედოს და არა მცოდნე ადამიანად მაქციოს?
გავიხსენოთ: ზღაპარში მხოლოდ ერთი გოგონა გადმოსცემს მესიჯს, დანარჩენები ცდილობენ, ცრუ რეაქციებით მიიზიდონ ბიჭი.
ვასწავლოთ მოსწავლეებს კრიტიკული კითხვების დასმა ინფორმაციის შესამოწმებლად: ვინ ავრცელებს ინფორმაციას? (წყაროს შეფასება). არის თუ არა მტკიცებულება? (შინაარსის ღირებულება). ემოციურად გავლენას ახდენს წაკითხული? (მანიპულაციის გამოვლენა). შეგვიძლია თუ არა გადამოწმება? (ფაქტების დადასტურება). როგორ ემსგავსება ეს ინფორმაცია სხვა წყაროებს? (შედარებითი ანალიზი).
ზღაპრის გმირი მხოლოდ ფიზიკური გზის გადალახვით არ აღწევს მიზანს — ის სიღრმისეული დაკვირვებით, კრიტიკული ანალიზით, აზრის წაკითხვით იპოვის ძვირფასს და გაიმარჯვებს.
იგივე გვმართებს დღესაც — ბავშვსაც, ზრდასრულსაც, მასწავლებელსაც.
ჩვენ უნდა ვასწავლოთ მოსწავლეებს, როგორ დააკვირდნენ და ამოიცნონ, როცა ყველა ამბობს: „ეს მე ვარ“.
შეგნებული კითხვა, დამოუკიდებელი ფიქრი და ფაქტების გამორჩევა არის ის გზა, რომელიც არამარტო ინტერნეტში, არამედ ცხოვრებაში გვეხმარება „ნამდვილისა“ და „ყალბის“ გარჩევაში.
დღევანდელ სამყაროში, სადაც ასობით „ინფორმაციული ხმა“ ერთდროულად გვეძახის, ჭეშმარიტების ამოცნობა ხშირად ზღაპრულ გმირად გვაქცევს. ჩვენ, ამ პატარა ბიჭივით, ვდგავართ იმ ოთახში, სადაც ყველას ერთი სახე აქვს, ყველა ერთნაირად იქცევა, ყველა ამბობს — „მე ვარ“. მაგრამ სინამდვილეში მხოლოდ ერთია, ვინც ქმნის აზრს, ამჟღავნებს თავის თავს და იმსახურებს ნდობას.
ჩვენი, როგორც მასწავლებლების, მშობლებისა და საზოგადოების მისიაა, ვასწავლოთ მომავალ თაობას იმის დანახვა, რაც ზედაპირზე არ ტივტივებს. ვასწავლოთ მათ, რომ კრიტიკული აზროვნება თავისუფლების გზაა.
იმისთვის, რომ ბავშვმა ამოიცნოს, ვინ ამბობს „ეს მე ვარ“, — უნდა შეეძლოს კითხვა, დაკვირვება, გაჩერება და ფიქრი.
მთავარი გმირივით, ჩვენც უნდა ვისწავლოთ ყალბისა და ნამდვილის გარჩევა. როცა ყველა ამბობს: „მე ვარ“, მხოლოდ დაკვირვებულ გონებას შეუძლია ამოიცნოს ის ერთი, ვინც სინამდვილეში აზრს წერს ჰაერში. და თუ ამას ბავშვებსაც ვასწავლით, ისინი არ დაიკარგებიან ინფორმაციის ზღაპრულ, მაგრამ ხშირად დამაბნეველ ლაბირინთში — მათ ეცოდინებათ, როგორ იპოვონ ჭეშმარიტება მაშინაც კი, როცა ის ყველაზე ჩუმად ხმიანობს.
