მორისი

მორის ფოცხიშვილის სახელი, ცხადია, ბავშვობიდან ვიცოდი, სკოლაში, მგონი, მისი რამდენიმე ლექსი ვისწავლეთ. დიდ, წითელ ანთოლოგიაშიც წავიკითხე მისი ლექსები, ოღონდ ცალკე კრებულის წაკითხვა არასოდეს მნდომებია. სამაგიეროდ, სულ ვკითხულობდი მის მიერ შედგენილ შესანიშნავ კრებულ-ანთოლოგიას „დედავ, დედაშვილობასა”, რომელიც, მსოფლიოს მასშტაბით, დედაზე დაწერილ უამრავ ლექსს აერთიანებს. მე მქონდა 1989 წლის გამოცემა, ალბათ ყველაზე სრული კრებული. ამ წიგნს მთარგმნელი მთელი ცხოვრების განმავლობაში ადგენდა, ავსებდა და ხვეწდა. თვითონვე წერს წინასიტყვაობაში, მსოფლიოს მასშტაბით უამრავი პოეტი გამომეხმაურა და მიგზავნიდნენ და მიგზავნიან დედაზე დაწერილ ლექსებს, ზოგს კი თვითონვე მივაკვლიეო. იმასაც აღიარებს, თავს უფლება მივეცი, თავისუფლად მოვკიდებოდი სათარგმნელ მასალასო. ისიც შეგვიძლია, დავამატოთ, რომ ცხადია, ამ ლექსების უმეტესობა ბინარული თარგმანი არაა (ეს წარმოუდგენელიცაა), მათი ნაწილი, ალბათ, – რუსულიდან, ნაწილი კი პწკარედების მიხედვითაა თარგმნილი, მაგრამ მორის ფოცხიშვილმა ის მოახერხა, რომ ეს ლექსები სუნთქავენ, ჭარბად ავლენენ ვიტალურ მაჩვენებლებს და ექსპრესიას, და ეს მხოლოდ თემატიკის დამსახურება არაა, მთარგმნელმა ენერგეტიკის გადმოტანა ნამდვილად მოახერხა. მთარგმნელების მთავარი პრობლემა ხომ ესაა – მეტწილად ვერ ხერხდება ორიგინალის ემოციურ-ენერგეტიკული მაჩვენებლის მინიმალურ დონეზე მაინც გადმოტანა ლინგვისტურ ეკვივალენტში. ვიღებთ უბრალო ინფორმაციულ ტექსტს, რომლიდანაც მთლიანად ემისირებულია ყველა ის მახასიათებელი, რომლებიც პოეზიას პოეზიად აქცევს. შეიძლება, ეს თარგმანები კონგენიალური სულაც არაა (თანაც იმ დროისთვის პრევალენტური და სტანდარტად აღიარებული რიტმულ-ინტონაციური (ვერლიბრის შემთხვევაში) და მეტრული (კონვენციური ლექსის შემთხვევაში) სქემების რეპრეზენტირებაა), მაგრამ პოეზიის გემოვნებიანი მკითხველი მათი სრული უმეტესობისგან ჭეშმარიტ ესთეტიკურ ტკბობას რომ იღებს, უდავოა. თანაც თუ ჩაუფიქრდები, რამხელა შრომაა ჩადებული ამ 500-გვერდიანი კრებულის შედგენასა და თარგმნაში (სხვადასხვა ლინგვისტურ წიაღში ნაშობი პოეტური ტექსტების თარგმნას რამხელა ენერგია და ნერვები დასჭირდებოდა), შეუძლებელია, დიდი პატივისცემა და მადლიერების გრძნობა არ გაგიჩნდეს მთარგმნელის მიმართ.

რაც შეეხება მორის ფოცხიშვილის პოეზიას: მისი თაობის საუკეთესო პოეტების ჩამონათვალში მას, როგორც წესი, არ იხსენიებენ. ამის მიზეზი, ჩემი აზრით, მისი „გაჰიტებული” (თავის დროზე) ლექსებია, რომლებსაც დღესაც დებენ ხოლმე სოციალურ ქსელებში ვიღაცები. ცხადია, ეს ლექსები ცუდი სულაც არაა, მაგრამ ცოტაა საიმისოდ, რომ საუკეთესოებში დაგასახელონ. მორის ფოცხიშვილთან კოლაბორაციით ქართველმა კომპოზიტორებმა არაერთი შესანიშნავი სიმღერა შექმნეს. ანუ მისი „გაჰიტებული” ლექსები მშვენიერი სასიმღერო ტექსტებია, მაგრამ საკამათოა, ულმობელ დროსთან ჭიდილში რამდენად მედეგები იქნებიან. მორის ფოცხიშვილის პოეტური ფიგურა სწორედ ამ ლექსებით არის ვუალირებული, სინამდვილეში კი ის გაცილებით საინტერესო პოეტია. მას აქვს სრულიად ბრწყინვალე ვერლიბრები და მინიმალისტური ლექსები (საინტერესო გრაფიკულ ლექსებსაც წერდა). არ ვამბობ, რომ მისი კონვენციური ლექსები ცუდია, უბრალოდ ისინი ეპოქის საერთო პოეტიკური კონიუნქტურის ტიპური პირმშონი არიან, მიუხედავად იმისა, რომ, ბევრი სხვა პოეტისგან განსხვავებით, ფოცხიშვილის კონვენციები მეტრულად გაცილებით მრავალფეროვანია. თავისუფალ და მინიმალისტურ ლექსებში კი მან იმ ძაფს ჩაავლო, რომელიც მას მომავლის მკითხველთან გააბმევინებდა ინტერაქციულ კავშირს. მის კონვენციებში თუ ლაღი და დარდიმანდი, ტიპური პოეტი ჩანს, მის თავისუფალ ლექსებში და მინიმალისტურებში ონტოლოგიურ საფიქრალში ღრმად ჩაძირულ და მედიტაციური თვითჩაღრმავების მოყვარულ პოეტს ვხედავთ. თუ მისი, რითმებით დაწერილი, პატრიოტული ლექსები ოდენ სადღეგრძელოდ ისმის, თავისუფალი ლექსის ფორმით ამ თემატიკას სრულიად ორიგინალურ რაკურსებს უძებნის ხოლმე:

„საგამოფენო დარბაზებში
ამაოდ ეძებ
უკეთეს სურათს,
ვიდრე შენი
საქართველოა.

სამშობლო ალბათ
ერთადერთი ხატია ქვეყნად
და მისი ასლის გადაღებას
ვერავინ შეძლებს”. („ორიგინალი უასლოდ“)

ზოგჯერ მისი პოეტური განსჯა ესეისტიკას უახლოვდება:

„საქართველოს მომავალი
მისივე წარსულისა და აწმყოს
ნამრავლის ტოლია!

წარსული მოცემულია,
აწმყო მოსაძებნია,
მომავალი მოსაპოვებელია!

პასუხი
იპოვეთ საკუთარ გულში,
თუკი ამ გულში ის სისხლი ჩქეფს,
ბარიკადებზე რომ იღვრება
ბიბლიური დროიდან დღემდე“. („მამაშვილური თეორემა და ისტორიული გზა მისი დამტკიცებისა“).

სხვა მახასიათებლებთან ერთად, ამ „პოეტური ესეიზმითაც“ (რომელიც მის ეპოქაში იქნებ, მავანს ლექსადაც არ ჩაეთვალა), იგი ჩვენი თანამედროვე პოეტია, ოღონდ თავიდან უნდა აღმოვაჩინოთ მას შემდეგ, რაც იმ ფარდას გადავწევთ, რომელიც მის დანახვაში გვიშლის ხელს.