როდესაც ვამბობ, რომ ქიმია თვით სიცოცხლეა, ზოგიერთები ეჭვის თვალით მიყურებენ. მავანი შესაძლოა, გულში იცინის კიდეც, მაგრამ გააჩნია, ჩემს ნათქვამს თქვენ როგორ გაიგებთ. სწორედ ამაშია მთელი არსი, თორემ მე კი ვიცი, რასაც ვამბობ… და თქვენ? თქვენ იცით კი, როგორ იგებთ? (ეს რიტორიკული შეკითხვა არაქიმიკოსებს ეხება).
სწორად გაგება-არ გაგების უამრავი მაგალითი არსებობს. მაგალითად, ავიცენამ დაწერა სიჯანსაღისა და ახალგაზრდობისთვის ახალი სისხლია საჭიროო, რადგან ფილოსოფიური ქვა სწორედ სისხლიაო.
სისხლიო?… დააჭყიტეს თვალები შარლატანებმა და საბრალო უსახლკაროებს და მარტოსულებს დაერივნენ. მთელი ხოცვა-ჟლეტა მოაწყეს ახალი სისხლის მისაღებ- შესასმელად.
შედეგი? შედეგმა არ გაამართლა, ძალიან ბევრი ახალი სისხლის სმას კიდეც შეეწირა.
არადა, ავიცენამ სრულიად უწყინარი რამ იგულისხმა. სისხლის განახლებაა საჭირო მოძრაობითო. ანუ, ივარჯიშეთო, იმოძრავეთო და თქვენივე სისხლი დაძარით ადგილიდან, წაგადგებათო.
ამავე ავიცენამ თქვა, ალუმინიანი წყალი ბევრი არ დალიოთ და ნამდვილი წყალი მისით არ ჩაანაცვლოთო.
ჰაჰაჰა-ო, გაიცინეს… უკაცრავად, ავიცენას ჭირიმე, ალუმინიანი წყალი, საერთოდ რატომ უნდა დავლიოთო? მერე ვიღაც ჭკვიანი დაფიქრდა და მიხვდა, რომ იბნ-სინა მინერალურ წყალს გულისხმობდა და დიახ, მისით ნამდვილი წყლის ჩანაცვლება არ შეიძლება.
ჰოდა, ახლა, მოდი, ვიმსჯელოთ, რამდენად გვჭირდება ელემენტარული, თუნდაც სასკოლო-საბაზისო ქიმიური ცოდნა სიჯანსაღისა და სიცოცხლის შენარჩუნებაში.
სიცოცხლის ხალისის შენარჩუნებას ენერგია სჭირდება. ენერგია, რომ გვქონდეს პირველ რიგში სრულყოფილი ძილია აუცილებელი. ძილს მელატონინის არსებობა განაპირობებს. ის იგივე N-აცეტილ-5-მეთოქსიტრიპტამინია. თუმცა, ეს ქიმიური სახელი შესაძლოა არც იცოდეთ. სამაგიეროდ, მისი ძირითადი ფუნქციებია საინტერესო: 1. არეგულირებს ენდოკრინულ სისტემას, სისხლის წნევას, ძილის პროცესს; 2. ანელებს დაბერების პროცესს; 3. აძლიერებს იმუნურ სისტემას; 4. აქვს ანტიმჟანგავი თვისებები; 5. მოგზაურობის დროს დროის ცვლილებასთან ადაპტირების საშუალებას გვაძლევს; 6. მონაწილეობს თავის ტვინის უჯრედების მუშაობაში, საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის ფუნქციობაში, წნევის რეგულირებაში.
ზრდასრული ადამიანის ორგანიზმი დღე-ღამის განმავლობაში 30 მკგ. მელატონინს გამოიმუშავებს და სისხლში მისი კონცენტრაცია ღამის სამ საათზე აღწევს პიკს. ხუთი წუთით სინათლის ანთება და მელატონინი დაშლას იწყებს ან ფუნქციონირებას წყვეტს, ამიტომ საძინებელში ღამით სიბნელე უნდა იყოს.
შემდეგი მნიშვნელოვანი ამბავი, სწორედ ჩვენივე საკვები ქიმიაა. რა ტიპის ქიმიური ნუტრიენტები გვჭირდება ენერგიული და ჯანსაღი ცხოვრებისთვის?
პირველი სამი ნუტრიენტი სისხლის წითელი უჯრედების ფორმირებას უკავშირდება. ანუ, ახალი სისხლია საჭირო იმისთვის, რომ თითოეული უჯრედი სათანადო რაოდენობის ჟანგბადით მოამარაგოს. რამე ხომ არ გეცნობათ? ავიცენაც იმავეს ამტკიცებდა, ოღონდ, ის სპორტს გულისხმობდა და ვინ იცის, ქვეცნობიერად, შესაძლოა ვიტამინებსაც.
პირველი ასეთი დანამატი ვიტამინი ციანკობალამინია (B12). მის შემადგენლობაშია კობალტი Co. კობალტზე, კობოლდებზე და ჰენრიხ ბრანდზე ვრცლად, აი, ამ წერილში წაიკითხეთ კობოლდების კობალტი მე კი კვლავ ციანკობალამინს დავუბრუნდები.
B12 ნაწლავებში არსებული მიკროფლორის მიერ სინთეზირდება. წყალში ხსნადი ვიტამინებიდან B12 ერთადერთია, რომელიც შეიძლება ორგანიზმში დაგროვდეს. ძირითადად ღვიძლში დეპონირდება. ნაწლავებში მისი შეწოვისთვის აუცილებელია ცილა ტრანსკორინი, ანუ კასლის შინაგანი ფაქტორი (კასლის გარეგანი ფაქტორი თავად B12 ვიტამინია), რომელიც კუჭის ლორწოვანი გარსის პარიეტული უჯრედების მიერ სეკრეტირდება.
ციანკობალამინი ძირითადად ცხოველურ პროდუქტებში (ხორცი, თევზი, კვერცხი) გვხვდება. მისი ნაკლებობისას ადამიანი უბრალოდ დაიღლება, განვითარდება მეგალობლასტური ანემია.
შემდეგი დანამატი-ფოლატების ჯგუფს მიეკუთვნება, ფოლის (ფოლიუმის) მჟავა, იგივე B9 ვიტამინი. ერითროციტების ფორმირებაში, დნმ-ის სტაბილიზებასა და ბევრ სხვა პროცესში მონაწილეობს. მისი დეფიციტის სხვადასხვა მიზეზი არსებობს. ერთ-ერთი მათგანი გადაჭარბებული სოლარიუმია. ულტრაიისფერი გამოსხივების ზედმეტმა დოზამ შესაძლოა ფოლიუმის მჟავას დეფიციტი გამოიწვიოს… და ზოგადად რუჯი, რომ არ არის სასარგებლო საქმე, ამაზეც არაერთხელ გითხარით:
ბუნებრივი სახით ნებისმიერ მწვანეფოთლებიან ბოსტნეულშია. თავად ტერმინი „ფოლიუმ“ ლათინურიდან მწვანეს ნიშნავს. დეფიციტისას ვითარდება დაღლილობა, მოდუნება, აღინიშნება განსაკუთრებული ტიპის ანემია.
ერითროციტების ფორმირებას რკინაც სჭირდება. საუკეთესო წყაროა წითელი ხორცი, ან იგივე ბროწეული/ჭარხალი/ალუბალი/ ვაშლი. მეტს რკინაზე არაფერს დავწერ, რადგან წერილების მთელი სერია მაქვს მიძღვნილი, სადაც თავგამოდებით ვამტკიცებ-„მომკლავს უშენობა“-მეთქი.
შუმერების “მთვარის ქვა” ანუ რკინა
https://mastsavlebeli.ge/?p=16677
კიდევ ერთი აუცილებელი ვიტამინი B1-ია, იგივე თიამინი, რომელიც ენერგიის წყაროს – ადენოზინ ტრიფოსფატის სინთეზში მონაწილეობს. ფაქტობრივად ცეცხლის ნაპერწკალია კოცონის დასანთებად. რატომ? იმ ფერმენტების კოფერმენტია, რომლებიც ნახშირწყლების მიმოცვლაში მონაწილეობენ – გლიკოლიზი, პიროყურძნის მჟავას ჟანგვითი დეკარბოქსილირება, კრებსის ლიმონმჟავას ციკლი, ანუ, ყველა იმ რეაქციათა ერთობლიობა, რომელთა შედეგად ATP-ს იღებს უჯრედი.
თუმცა, თუ დიდი რაოდენობით ნახშირწყლებს ვიღებთ, მაშინ თიამინის ასევე, განსაკუთრებით დიდი რაოდენობაა საჭირო, რამაც მისი დეფიციტი შეიძლება გამოიწვიოს. შედეგად კი პროცესი სხვა მხარეს წავა და ნახშირწყლები ნეიტრალურ ცხიმებად და ქოლესტეროლად გარდაიქმნება.
თიამინი ის ვიტამინია, რომელსაც გააქტიურება ესაჭიროება. ნახშირწყლების მეტაბოლიზმში სუფთა თიამინი კი არა, თიამინპიროფოსფატი მონაწილეობს. ანუ, მისი ენერგეტიკულად აქტიური ფორმა. თიამინის გააქტიურება წვრილი ნაწლავის სპეციალურ უჯრედებში მიმდინარებს, მას ჰიდროქსილის ჯგუფის ხარჯზე პიროფოსფატის ერთი მოლეკულა უკავშირდება. ამის, შემდეგ ხდება მისი შეწოვა.
დიდი რაოდენობითაა სხვადასხვა მარცვლეულში, მზესუმზირაში, თხილში, ნიგოზში. მისი ანტივიტამინი ფერმენტი თიამინაზაა. თიამინაზა ზღვის და ოკეანის თევზში გვხვდება და თიამინის დაშლას იწვევს. შევაჯამოთ და ასე გამოვა – თუ ხშირად მიირთმევთ უმი თევზისგან დამზადებულ სუშის, მაშინ თიამინი დააყოლეთ, რადგან შეიძლება მისი დეფიციტი განვითარდეს.
მოიცა, უკვე მესმის კლავიატურის წკაპუნის ხმა. ვიღაც კომენტარს წერს:
- მაშ, სუში აღარ ვჭამოთ? შეგვეშვით, ნუ გვასწავლით!
აი, კვლავ გაგება-ვერ გაგების ამბავია. მე რის თქმას ვცდილობ, თქვენ რა გაიგეთ.
მიირთვით, ბატონო სუში, მაგრამ კვირაში ხუთჯერ არა, შეზღუდეთ ოდნავ. თუ მაინცდამაინც 24/7-ზე გნებავთ სუშის დაგემოვნება, დააყოლეთ B1 ვიტამინის შემცველი საკვებიც. სულ ესაა.
შემდეგი მნიშვნელოვანი დანამატი მაგნიუმია, რომლის გარეშეც ენერგია ვერ გვექნება, რადგან მაგნიუმი ATP სინთეზისთვისაა საჭირო. იგივე ამბავია, რაც თიამინზე იყო. ზემოთ ჩამოთვლილი პროცესების ფერმენტთა ნაწილი მეტალ დამოკიდებულია და მათი გააქტიურებისთვის მაგნიუმია აუცილებელი.
მაგნიუმის მიღება ქლოროფილით მდიდარი საკვებით შეიძლება. ანუ, ბოსტნეულით და მწვანე ფერის ხილით. ასევე, საკმაოდ ბევრია მარცვლეულში, თუმცა თუ მარცვლეულისგან მომზადებულ საკვებს, მაგ. ფაფებს რძეს დავუმატებთ, ფიტინის მჟავა გააქტიურდება და მაგნიუმის და კალციუმის შეწოვას დაბლოკავს.
დაბოლოს, აქ დასაწერ სიაში კალიუმი მაქვს, რაზეც ერთ სხვა წერილში უკვე მოგითხრეთ ოღონდაც კი წავიდეს…! უჯრედების მემბრანაში გვაქვს ნატრიუმ/კალიუმის ტუმბო, რომელიც კუნთებსა და ნერვული სისტემის უჯრედებში ენერგიის გამომუშავებაში გვეხმარება. ორგანიზმში ასეთი ტუმბო უამრავია. ეს ტუმბოები აქტიურ მემბრანულ ტრანსპორტს უზრუნველყოფენ.
ნახეთ, რა გამოდის… ქიმიური რეაქციების სწორად მიმდინარეობა, ქიმიური კომპონენტების სწორი კომბინაცია და რაოდენობა განაპირობებს ჩვენს ჯანსაღ და უწყინარ ყოფას.
ჰოდა…
კარგად აღარ მახსოვს, ადრე ამოვიკითხე სადღაც. არ ვიცი ჩერჩილზე, არ ვიცი რუზველტზე ეწერა. ინტერვიუში რაღაც უთქვამს და პასუხად ჟურნალისტების მთელი არმია დასევია, ასე და ასე რატომ თქვიო?
- ღმერთი, რჯული, – უპასუხია არ ვიცი ჩერჩილს, არ ვიცი რუზველტს, მე სულ სხვაგვარად გითხარით და რა ჩემი საქმეა თქვენ, როგორ გაიგეთო.
ჰოდა, მეც გეუბნებით, რომ ქიმია, თვით სიცოცხლეა.
დანარჩენი კი თქვენზეა…
