ოთხი წლის წინანდელი ამბავია – ჟურნალ „ქართულ მწერლობას” გამოვცემდით და იანვრის ბოლოს გადავწყვიტეთ, მეორე ნომერი იმ წითელი, სისხლიანი თებერვლისთვის დაგვეთმო და რამე ისეთი მოგვეფიქრებინა, უღიმღამო და გულშიმჯიღისმცემელ პათოსს რომ გასცდენოდა.
ეს არ უნდა ყოფილიყო ანალიტიკური წერილების კრებული 1921 წლის რუსეთ-საქართველოს ომზე და ოკუპაციაზე, რომელსაც იმ პერიოდის მკვლევარები დაწერდნენ… ვერ ვიტყვი, რომ დიდი აღმოჩენა გავაკეთეთ, მაგრამ ბოლოს მაინც მივაგენით იმ ფორმას, რაც დღეის გადმოსახედიდანაც საუკეთესოდ მიმაჩნია.
ჩანაფიქრი ასეთი იყო: უნდა ჩაგვეწერა რეპრესირებულთა შვილები. მნიშვნელობა არ ჰქონდა, მათი მამები ეროვნული, სახელმწიფოებრივი იდეალებისთვის შეწირულები იქნებოდნენ, თუ უბრალოდ საბჭოთა ხელისუფლების სამსახურში ჩამდგარი ჩინოვნიკები, რომელსაც თებერვალში მოსული ბოლშევიკური რეჟიმი ბოლოს მაინც სასტიკად გაუსწორდა.
ასე მომზადდა მთელი ციკლი, რომელიც აერთიანებდა ადამიანურ ისტორიებსაც და ოთხმოცდაათწლიანი გადმოსახედიდან იმ ტრაგიკული ეპოქის მოკლედ შეფასების ცდაც იყო.
რუსუდან ჯავახიშვილი, ილამაზ მიწიშვილი, რევაზ კვერენჩხილაძე, სუსანა ტოროშელიძე, ბაადურ რაჭველიშვილი, მზია შატბერაშვილი – მათ გვანცა ჯობავასთან ერთად ვხვდებოდი. ვესაუბრებოდით, ვიწერდით ყველაფერს, რაც კი შვილებს დიდი ხნის წინ დაღუპული მამების შესახებ ახსოვდათ. პირადი შეხების წერტილებს, რეალურ და ლეგენდურ ამბებს, რომელიც რეპრესირებულთა ცხოვრებას უკავშირდებოდა – დაჭერამდე, „წაყვანამდე” და შემდგომ, საპყრობილეში, დასახვრეტთა საკანში ყოფნის დროინდელს.
უმეტესად ცოცხალი ისტორიები იყო, მხოლოდ ილამაზ მიწიშვილმა გადმოგვცა წერილობითი ფორმით თავისი თვალსაზრისი და შეუძლოდ მყოფმა ბაადურ რაჭველიშვილმა მიგვითითა თავისი მოგონებების წიგნზე „ქარვის კრიალოსანი”, – მეტს ვერაფერს გეტყვით, რაც ვიცოდი მამაჩემზე და მის მეგობრებზე, დავწერე და გამოვაქვეყნეო.
ჟურნალის სტამბაში გაშვებამდე კიდევ ერთხელ გადავხედე შეკრებილ მასალას: მრავალმხრივი, სიღრმისეული და საკითხავადაც საინტერესო იყო, მაგრამ მათში მარგალიტივით ბრწყინავდა ის ერთი, საოცარი ემოციით, დარდითა და ნოსტალგიით მოყოლილი ისტორია.
„როდესაც მამაჩემი წაიყვანეს, მე შვიდი წლის ვიყავი, ბევრი ვერაფერი გავიგე. მაგრამ რომ წამოვიზარდე და გულდასმით მოვისმინე დედაჩემისა და ჩემი დის მოგონებები, უკეთ გავაცნობიერე მომხდარი ტრაგედია” – ეს რუსუდან ჯავახიშვილის მოგონებიდანაა. მახსოვს, თებერვლის ცივ, სუსხიან დღეს ვეწვიეთ ყოფილი ელბაქიძის (ამჟამინდელი ჯავახიშვილის) ქუჩაზე მდებარე სახლ-მუზეუმში და მიუხედავად იმისა, რომ შეიძლება მეასედ ჰყვებოდა ამ ისტორიას, ჩვენ ისე მოგვეჩვენა, პირველად, მხოლოდ ჩვენთან იყო ასეთი გულწრფელი და აღელვებული.
1937 წლის აგვისტოში ცოლი, შვილები და პირველი შვილიშვილი რამაზი ცოტა ადრე, თავად მიხეილ ჯავახიშვილი კი მოგვიანებით ჩასულა ქვიშხეთში დასასვენებლად.
„იქიდან აიყვანეს. კარგად მახსოვს ბოლო შეხვედრა მასთან… საშინელ დღედ მაგონდება. მაშინ ვერ მივხვდი რატომ მოვიდნენ, სად წაიყვანეს, რატომ დავბრუნდით, რატომ დაგვხვდა დალუქული ბინა, რატომ ვცხოვრობდით ორი თვე აივანზე, შემდეგ რატომ დაგვტოვეს ერთ ოთახში, ჩვენს სახლში კი რატომ ცხოვრობდა სხვა…” – ხმაში არ ეტყობოდა მღელვარება, მაგრამ რაღაც საოცარი შინაგანი განცდითა და ნაღველით წარმოთქვამდა თითოეულ სიტყვას – თუ რატომ, ამას მერე მივხვდი.
…მანამდე კი ჩეკისტებმა ბინა აღწერეს, დალუქეს და წასვლის წინ ოჯახს დაუბარეს: თქვენს ბინაში მწერალი შალვა რადიანი იცხოვრებსო. დანაზოგი ცოტა ხანს ეყოთ, შემდეგ უსახსროდ დარჩნენ და დედას – ლუბა ჯაჭვაძეს კერვა რომ არ დაეწყო, შიმშილით ამოწყდებოდნენ. ოჯახს შიშით ვერავინ ეხმარებოდა…
შალვა რადიანს ხალხმა თურმე დიდხანს არ აპატია მიხეილ ჯავახიშვილის ბინაში შესახლება, მაგრამ:
„რადიანისთვის შეუთავაზებიათ, თუ გინდათ იმ ერთი ოთახიდანაც გავასახლებთო. შალვამ უარი უთხრა, ჩვენ ესეც გვეყოფაო – ცოლ-ქმარი იყვნენ, შვილი არ ჰყავდათ… მწერალი მწერლის ბინაში არ უნდა შესულიყოო. ის რომ არა, ვიღაც ხომ შემოვიდოდა?! ჩვენ დაგვატოვებინებდნენ ბინას და შეიძლება მიხეილ ჯავახიშვილის სახლ-მუზეუმი არც კი გვქონოდა…”
მამა ბუნდოვნად დაამახსოვრდა: მხოლოდ სილუეტი, თეთრ კოსტუმში, საწერ მაგიდასთან რომ იჯდა და მუშაობდა. მეტი არაფერი. მხოლოდ ეს კადრი, არადა:
„მთელი ცხოვრება ვწუხვარ იმაზე, რომ ძალიან გვიან გავჩნდი. დარდად მაქვს, რომ მამასთან ახლოს არ ვიყავი და არ ვიცნობდი ისე, როგორც ჩემი და. კლასიკოსისა და სახელგანთქმული მწერლის შვილი ვარ, მაგრამ ეს მაინც სევდანარევი სიხარულია ჩემთვის”.
დღესაც, ახლაც ჩამესმის რუსუდან ჯავახიშვილის ეს სიტყვები და მჯერა, სავარძელში მჯდომი კეთილშობილი მოხუცი კი არა, თითქოს ის ბავშვი ამბობდა ამას, შვიდი წლის ბავშვი, მამა რომ ენატრება.
