გონებას თუ კარგად დავძაბავ, შეიძლება, ზუსტი თარიღიც კი გავიხსენო. თითქოს არაფერი მომხდარა განსაკუთრებული, მსგავსი საღამოები ვილნიუსში ხშირად დგება, ნაცრისფერი, უხასიათო, საწვიმრად გამზადებული, ღამის ნაადრევად დადგომის მომლოდინე. მიუხედავად ამისა, იმდენად ცხადად მიდგას თვალწინ ის დღე, შემიძლია, დანამდვილებით გითხრათ, რომ ოქტომბერი იყო და თუ მოვინდომებ, იმასაც გავიხსენებ – რომელი ოქტომბერი. იმ დღეს ჩემი ლიტერატურასთან ურთიერთობის ახალი ეტაპი დაიწყო.
უნდა გამოვტყდე, ყველა საგანს შორის, რომელიც ოდესმე მისწავლია, რადიკალურ ისლამსა და ტერორიზმს განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს. ჩემი ტანმორჩილი, გამხდარი, ხმადაბლა მოლაპარაკე, ლიტველი ლექტორი, ერთი შეხედვით, სულაც არ ჰგავდა ადამიანს, რომელმაც თავისი ცხოვრების შვიდი წელი პაკისტანში გაატარა. ის უამრავ საინტერესო ისტორიას ყვებოდა და მუდმივად ცდილობდა, თანამედროვე მსოფლიოს ერთ–ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი პრობლემა – ტერორიზმი – ჩვენთვის სხვადასხვა მხრიდან ეჩვენებინა. სწორედ მისი დახმარებით მივხვდი, რომ აბსოლუტურად შესაძლებელია, ნებისმიერი საკითხი წარმოაჩინო არასტანდარტული რაკურსით და ადამიანებს, რომლებიც ლექციაზე ან გაკვეთილზე გისმენენ, მისცე და ასწავლო გაცილებით მეტი, ვიდრე ამას დეტალურად გაწერილი სილაბუსი გავალებს.
ალბათ იკითხავთ, რა კავშირშია ჩემი ლიტერატურასთან ურთიერთობა რადიკალურ ისლამთან. სწორედ იმ დღეს, რომელზეც ზემოთ მოგახსენეთ, ჩემი ლექტორი ყვებოდა მწერალზე, რომელიც თავისი ფანტაზიით, წერის სტილითა და ცხოვრებით დედამიწის ზურგზე არავის ჰგავს. ეს ამბავი მრავალი წლის წინ მოხდა, მაშინ მე ჯერ კიდევ ბეჯითი გოგო ვიყავი, რომელიც უნივერსიტეტში ჭრელ-ჭრელი რვეულებით დადიოდა და იწერდა ყველაფერს, რითაც დაინტერესდებოდა. ის რვეული ახლაც შენახული მაქვს, რვეული, სადაც დიდი ასოებით ჩავიწერე პირველად გაგონილი სახელი და გვარი: SALMAN RUSHDIE და ჩარჩოც საგულდაგულოდ შემოვავლე.
სალმან რუშდი 1947 წლის 19 ივნისს, მუმბაიში დაიბადა. მისი ცხოვრება და ლიტერატურული კარიერა ერთდროულად ბრწყინვალეცაა და შიშის მომგვრელიც. რუშდის წიგნები: „სატანური ლექსები”, „შუაღამის შვილები”, „სირცხვილი”, „ჯოფეფ ენტონი”, „ფლორენციელი ჯადოქარი”, „ლუკა და სიცოცხლის ცეცხლი” და სხვები უდიდესი პოპულარობით სარგებლობს, თუმცა მისი შემოქმედებისადმი დამოკიდებულება მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში არაერთგვაროვანია.
რუშდი ბევრჯერ გამხდარა კრიტიკის ობიექტი და პოლიტიკური თუ რელიგიური სკანდალების მთავარი გმირი. მისი რომანი „შუაღამის შვილები” ინდოეთში ინდირა განდის შეურაცხმყოფელ ტექსტად მიიჩნიეს, რასაც სალმან რუშდისა და რაჯივ განდის შორის ღია მიმოწერა მოჰყვა. 1989 წელს კი „სატანური ლექსების” გამო აიათოლა ხომეინიმ მწერალს ფატვა გამოუცხადა. შედეგად სალმან რუშდიმ მრავალი წელი გაატარა დევნილობაში, სამშობლოსგან შორს, უსაფრთხოების სამსახურის მეთვალყურეობის ქვეშ, გამოგონილი სახელით და გვარით „ჯოზეფ ენტონი”, რომელიც საყვარელი ავტორების, ჯოზეფ კონრადისა და ანტონ ჩეხოვის სახელების შეერთებით შექმნა.
დღეს სალმან რუშდი მრავალი ლიტერატურული პრემიის ლაურეატია, მის წიგნებს მილიონობით ადამიანი კითხულობს, თუმცა ინდოეთსა და პაკისტანში მის სახელს ისევ ტაბუ ადევს.
„ფლორენციელი ჯადოქარი” ქართულ ენაზე სულ ცოტა ხნის წინ გამოიცა (ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა, 2014, მთარგმნელი: გია ბერაძე). გულახდილად ვიტყვი, რომ არ მახსოვს, ბოლოს რომელმა წიგნმა გამოიწვია ჩემი ასეთი აღფრთოვანება. რომანში, სადაც გამოგონილი პერსონაჟების გვერდი ამერიგო ვესპუჩის, სანდრო ბოტიჩელის, სავონაროლას და სხვა ისტორიულ პირებს შეხვდებით, რუშდი წერს ყველაფერზე, სიყვარულსა და შურისძიებაზე, ნათესაურ კავშირებსა და ოჯახის წინააღმდეგ ამხედრებულ ადამიანებზე, მეგობრობასა და ერთგულებაზე, სულსა და ხორცზე, რელიგიასა და პოლიტიკაზე, განსხვავებებზე ევროპასა და აზიას შორის, ახალ სამყაროზე, რომელსაც ამერიკა ჰქვია და რაც მთავარია, ოცნებასა და რეალობაზე, რომელთა შორისაც საზღვარი არ არსებობს.
წიგნის მთავარი გმირი, მონღოლთა პრინცესა, გრძნეული ყარა ყიოზი, რომელიც ადამიანთა გულებს ერთი შეხედვით იმორჩილებს, ბოლოს ავი ენებისა და შურის მსხვერპლი ხდება. ის დაკარგავს პატივს და დიდებას და საცხოვრებლად მისთვის სრულიად უცნობ სამყაროში მიდის. მისი თავგადასავალი არ სრულდება სიკვდილით. ყარა ყიოზისთვის სიკვდილი მხოლოდ ახალი გზების ძიებაა, გზების, რომელიც წარმოსახვაზე გადის.
ყარა ყიოზის გზა ჩემთვის საოცრად ჰგავს იმ გზას, რომელიც წიგნის ავტორმა გაიარა. ერთი შეხედვით შეიძლება სასაცილოდაც მოგეჩვენოთ, რა აქვთ საერთო ულამაზეს მონღოლ პრინცესასა და მის შემქმნელ მწერალს, არც ისე შთამბეჭდავი გარეგნობითა და უცნაური თვალებით, მაგრამ მენდეთ, სალმან რუშდიც ჯადოქარია, რომელიც თავისი პერსონაჟივით წარმატებით იპყრობს ჩვენს გულებს და გონებიდან გონებაშიც შეუფერხებლად მოგზაურობს. ყარა ყიოზის მსგავსად, ისიც განდევნეს და მანაც შეძლო დაბრუნება, ისე როგორც ჯადოქრებს სჩვევიათ.
ცოტა ხნის წინ მეგობარმა, რომელსაც საყვარელ წიგნებზე ველაპარაკებოდი, მითხრა, რომ დოკუმენტური პროზა საუკეთესო რამაა, რაც ადამიანმა შეიძლება წაიკითხოს. მე კი ვფიქრობ, რომ კარგი წიგნი, მიუხედავად იმისა, დოკუმენტურია თუ ზღაპრების კრებული, დიდი ბედნიერებაა, თუმცა სულ სხვაა ჯადოქრის ხელით დაწერილი წიგნი, რომელსაც გრძნეულების სურნელი ასდის და გიყვებათ ამბავს, რომელიც აუცილებლად გაგყვებათ სიზმარში და მიგახვედრებთ, რომ ცხოვრება მხოლოდ ის არაა, რასაც თქვენ ყოველდღე შეუიარაღებელი თვალით ხედავთ.
მაშ ასე, გაყევით სამოგზაუროდ სალმან რუშდის, მოიარეთ ფლორენცია, ინდოეთი, სტამბოლი და ახლადაღმოჩენილი ამერიკა და ნურაფერი შეგაშინებთ, რადგან არ არსებობს სასჯელი, რომელიც ლიტერატურას და ჩვენს წარმოსახვას მოერევა.
