2004 წლიდან, საქართველოს განათლების სისტემამ, ბოლონიის პროცესთან შეერთების შემდეგ, მიმდინარე რეფორმების საფუძველზე ფუნდამენტური ცვლილებები განიცადა. ძირეული ცვლილებები განხორციელდა გაკვეთილზე სწავლების მიზნების, ამოცანების, პრინციპებისა და მეთოდოლოგიის მიმართულებით. დღის წესრიგში დადგა მოსწავლეთა შემეცნებითი უნარების მაქსიმალური გააქტიურებისათვის საჭირო მეთოდოლოგიის გამოყენების საკითხი, ხოლო გაკვეთილებზე ფაქტობრივი ცოდნის დაგროვება დინამიური და გამოყენებადი ცოდნის შეძენის მოთხოვნამ ჩაანაცვლა.
შესაბამისად, აქამდე სკოლებში გაბატონებულ ტრადიციულ გაკვეთილს დაუპირისპირდა ინოვაციური, სწავლების ახალი მეთოდებით და ტექნოლოგიებით აღჭურვილი პროცესი, რომელიც მოითხოვს მოსწავლის აქტიურ ჩართვას საგაკვეთილო პროცესში. აქტიური სწავლება მოსწავლეს სწავლების სუბიექტად აქცევს, რომელსაც გაცნობიერებული აქვს სწავლის საჭიროება და მნიშვნელობა; სწავლების ეს მიდგომა მიზნად ისახავს მასწავლებელზე ორიენტირებული ავტორიტარული საგაკვეთილო პროცესის შეცვლას მოსწავლეზე ორიენტირებული საგაკვეთილო პროცესით. აქტიური სწავლება ზრდის მოსწავლის პასუხისმგებლობას საკუთარი სწავლის მიმართ, ააქტიურებს მის შემეცნებით უნარებსა და ჩართულობას სასწავლო პროცესში.
ამ თვალსაზრისით XXI საუკუნის დასაწყისში გამოქვეყნდა: კ. მურის, დ. მიუჯსის, დ.რეინოლდსის, ჯ. სთილის, ქ. მერედითის, ჩ. თემფლის, ც. გორდეზიანის, ჯ. ჯინჯიხაძის, ი. ბასილაძის, ს. ლობჟანიძის, ს. გორგოძის, ს. ჯანაშიას შრომები, რომლებშიც საუბარია სწავლების პროცესში აქტიური სწავლების განმახორციელებლი ინოვაციური ფორმების შემოტანისა და დანერგვის აუცილებლობის შესახებ.
ამ ტიპის სწავლების დანერგვის მხარდაჭერა გამოიხატა საქართველოს განათლების სისტემის სამართლებრივ რეგულაციებშიც.საქართველოს განათლების ეროვნული მიზნებში ვკითხულობთ, რომ სწავლება-სწავლა უნდა ეყრდნობოდეს შემდეგ პრინციპებს:
- ,,მოსწავლეთა შინაგანი ძალების გააქტიურება და განვითარება;
- ცოდნის ეტაპობრივი კონსტრუირება წინარე ცოდნაზე დაყრდნობით;
- მეტაკოგნიტური სტრატეგიების დაუფლება (სწავლება-სწავლა(6).’’
სწავლებაში ამ პრინციპების განხორციელებაა აუცილებელი მოთხოვნა, რომელიც დაუკვეთა საერთო ევროპული ოჯახის წევრმა საზოგადოებამ განათლების სისტემას. ეს მოთხოვნა ასახულია საქართველოს ეროვნულ სასწავლო გეგმის ზოგად და კერძო (საგნობრივ) ნაწილებშიც. მაგალითად, ისტორიის სტანდარტში (IX-X კლასები) ვკითხულობთ:
,,მოსწავლეს შეუძლია დააკავშიროს ფაქტები და მოვლენები შესაბამის ისტორიულ ეპოქებთან;
- მოსწავლეს შეუძლია საქართველოსა და მსოფლიოში საშინაო და საგარეო პოლიტიკის საკვანძო საკითხების კვლევა.
- მოსწავლეს შეუძლია გააანალიზოს ადამიანის უფლებების საფუძვლები და მათი განვითარების ისტორიული საფუძვლები
- მოსწავლეს შეუძლია სახელმწიფოს რაობისა და მნიშვნელობის ანალიზი(1)’’.
როგორც ვხედავთ, მოსწავლემ ისტორიის შესწავლისას, ფაქტობრივი მასალის დაუფლების პარალელურად უნდა შეძლოს საკითხების კვლევა, ანალიზი, მოვლენათა მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების ძიება, რომლის მიღწევაც მხოლოდ აქტიური სწავლების მეშვეობითა და მისი შემეცნებით უნარების მაქსიმალური გააქტიურებითაა შესაძლებელი.
საბჭოთა განათლების ტრადიციული გაკვეთილის ,,ბატონობამ“ მრავალი წლის განმავლობაში ისეთი დაღი დაასვა ქართულ სკოლას, რომ მხოლოდ მკვლევარის სამუშაოში შეიძლება ვიპოვოთ მოსწავლის შემეცნებითი ძალების განმავითარებელი მეთოდოლოგიის ისტორიული ფესვები, რომლებიც რეალურად არსებობს.
მაგალითად, თანამედროვეობისაგან ჯერ კიდევ ოთხი საუკუნით ადრე, იეზუიტური განათლების მეთოდოლოგია მიმართული იყო იქითკენ, რომ გაეწვრთნა ადამიანი ფიქრისათვის, აზროვნებისათვის, რათა მას შეძლებოდა მოვლენების გაანალიზება, რეალობის გააზრება და სწორად აღქმა.იეზუიტური განათლების მიმდევრები თვლიდნენ, რომ ლიტერატურა, ენა და ისტორია ყველაზე მნიშვნელოვანი რამ იყო უმაღლესი სკოლის დონისთვის, სადაც გაკვეთილები მასწავლებლის მიერ საინტერესოდ იქნებოდა დაგეგმილი და არა მოსაწყენად და მონოტონურად. ამიტომაც, იეზუიტები სწავლებას უწოდებენ „ინტერესის ხელოვნებას“. საყურადღებოა, რომ იეზუიტური განათლების სისტემა იყენებდა დამატებით აქტივობებს სწავლაში. ერთ-ერთი აქტივობა იყო თამაში. ის ძალიან მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა იეზუიტურ სისტემაში, რომელიც ხელს უწყობდა რეალურ ცხოვრებასთან დაახლოვებას. როგორც შემდგომში ვნახავთ, როლური თამაში თანამშრომლობითი სწავლების განხორციელების ერთ-ერთი ძლიერი ინსტრუმენტია.
ჩვენთვის მეტად საინტერესოა XIX საუკუნის საქართველოში რუსეთის მიერ წარმოებული საგანმანათლებლო პოლიტიკის კვლევა. ცნობილია, რომ გარდა სკოლებში არსებული უამრავი ხელისშემშლელი პირობისა: რუსულ ენაზე სწავლება, უვარგისი შენობები, მასწავლებლების ნაკლებობა და არაპროფესიონალიზმი, სახელმძღვანელოთა ნაკლებობა და ასე შემდეგ, სწავლის დაბალ დონეს განაპირობებდა სწავლების უვარგისი მეთოდებიც; რუსეთმა სცადა იმპერიაში საყოველთაოდ აღიარებული „ლანკასტერის მეთოდის“ საქართველოს სკოლებში შემოტანა, თუმცა არც ეს აღმოჩნდა გამართული პედაგოგიური მეთოდი. ეს მეთოდი ნიშნავდა ურთიერთსწავლებას. ინიშნებოდა მასწავლებლის მოადგილე − მონიტორინგი, რომელიც ამეცადინებდა მოსწავლეთა ჯგუფს. აკაკიწერეთელი „ჩემ თავგადასავალში“ გადმოსცემს, რომ ,,ეს მეთოდი ჰქონდა მასწავლებელ ტროეს. ამ მეთოდით შესაძლებელი იყო მრავალრიცხოვან კლასთან მუშაობა, მასწავლებელთა სიმცირით გამოწვეული სიძნელეების გადალახვა, ასეთი სწავლება ხელისუფლებას იოლი უჯდებოდა [2]. მწერალი იქვე მიუთითებს, რომ ზოგადად, ის მეთოდები, რომლებიც იმდროინდელ რუს პედაგოგებს შემოჰქონდათ საქართველოს სკოლებში, იყო დამამცირებელი და არაფრისმომტანი ახალგაზრდებისათვის; ამასთანავე, ეს მეთოდები მოსწავლეებს კი არ აყვარებდა, არამედ აძულებდა სწავლის პროცესს. მართლაც იმ პირობებში, როდესაც მოსწავლეები სრულიად უუფლებო და დაჩაგრულები იყვნენ, არ ჰქონდათ საკუთარი, თავისუფალი აზრის გამოხატვის საშუალება, სრულიად სხვაგვარი დატვირთვა ექნებოდა ურთიერთსწავლების მეთოდის დანერგვას და როგორც მოსალოდნელია, ის სრულიად არ იქნებოდა მოსწავლის შემეცნებითი ძალების გააქტიურებაზე გათვლილი. როგორც მწერალი იგონებს, ამგვარი მეთოდოლოგიის დანერგვა ადმინისტრაციის მხრიდან ფინანსების დაზოგვას ემსახურებოდა და არა აქტიური სწავლების განხორციელებაზე ზრუნვას.
აქტიური სწავლება საგანმანათლებო ლიტერატურაში ხშირად ინტერაქტიული სწავლებით მოიხსენიება. ინტერაქციის თავისებურება მდგომარეობს დამატებით მის სოციალურ ხასიათში. მასწავლებლისა და მოსწავლის სოციალური ურთიერთდამოკიდებულების თეორიის გამოყენება განათლებაში სოციალური ფსიქოლოგიის ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებულ და ფართოდ გავრცელებულ პროგრამად ითვლება.
თანამედროვე, მოსწავლეზე ორიენტირებული საგანმანათლებლო პროცესების პირობებში, ვიგოტსკი, პიაჟე, დიუი და მათი მიმდევრები მიუთითებენ მოსწავლის აქტიურ და თვითმართულ, გამოცდილებით სწავლების მნიშვნელობაზე. ჯგუფური აქტივობები, იდეების გაცვლა, დასკვნის გამოტანა ფიქრისა და ანალიზის მეშვეობით, უმნიშვნელოვანესია თანამედროვე სწავლებაში, რასაც იეზუიტები ჯერ კიდევ ოთხი საუკუნის წინ აქტიურად იყენებდნენ თავიანთ პრაქტიკაში.
,,ჯგუფური (collaborative) და წყვილებში მუშაობის მეთოდით სწავლება გულისხმობს მოსწავლეთა ჯგუფებად დაყოფას და მათთვის სასწავლო დავალების მიცემას. ჯგუფის წევრები ინდივიდუალურად ამუშავებენ საკითხს და პარალელურად უზიარებენ მას ჯგუფის დანარჩენ წევრებს. დასახული ამოცანიდან გამომდინარე, შესაძლებელია ჯგუფის მუშაობის პროცესში წევრებს შორის მოხდეს როლების (ფუნქციების) გადანაწილება.
ჯგუფში მუშაობა შეიძლება დაკონკრეტდეს წყვილებში მუშაობით, რომელიც ასევე ეფექტურია კომუნიკაციის, სხვისი აზრის მოსმენის, ანალიზის, კვლევითი უნარების, პატივისცემისა და გაზიარების, თავისი მოსაზრების მკაფიოდ წარმოჩენის უნარების ჩამოსაყალიბებლად(3).’’ამდენად, თანამშრომლობითი ინტერაქცია, მოსწავლისათვის ხდება სოციალური მხარდაჭერა, რაც დადებითად მოქმედებს მოსწავლის გაკვეთილზე ჩართულობის, სწავლის მოტივაციის, კოგნიტურობის, სოციალური განვითრების მხრივ, ხოლოთავად ისტორიის პედაგოგს ეხმარებამოსწავლეებისათვის ეროვნული სასწავლო გეგმით განსაზღვრულ შედეგების მიღწევაში.
გამოყენებული ლიტერატურა:
- ეროვნული სასწავლო გეგმების პორტალი, ისტორია https://ncp.ge/ge/curriculum?subject=38&subchild=199&pos=900
- ალფაიძე ლ. პიტერ გრეი განათლების მოკლე ისტორია, https://mastsavlebeli.ge/?p=2390
- ბასილაძე ი. ჭოხონელიძე ნ. კოსტავა ნ. ქობულაძე ნ. სწავლებისა და სწავლის პედაგოგიური ტექნოლოგიები და მათი ზოგადპედაგოგიური დახასიათება, ქუთაისი 2005
- ტყემალაძე რ. დალაქიშვილი, ნ. თოფაძე,ქ, პაჭკორია თ. ბუწაშვილი თ. 2009წ; ,,სწავლება და შეფასება’’. დამხმარე სახელმძღვანელო; რედ(ნაცვლიშვილი ნ. გორგოძე ს.). მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ცენტრი.
- ლობჟანიძე ს., თანამშრომლობითი სწავლების მეთოდები-ჯიგსოუს ტექნიკა, მასწავლებლის წიგნი 5, ინტერაქტიული მეთოდები პრაქტიკაში, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი, 2016
- საქართველოს მთავრობის დადგენილება „ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების“ დამტკიცების შესახებ; №84, 2004 წლის 18 ოქტომბერი ქ. თბილისი.
