მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის ურთიერთობა, რა თქმა უნდა, სასურველია იყოს ჰარმონიული, მაგრამ ხშირად ხდება, რომ უთანხმოება ჩნდება. ამის მიზეზი მრავალგვარი შეიძლება იყოს. სკოლა ცხოვრების ნაწილია და სარკესავით ირეკლავს ყოველივე იმას, რაც ქვეყანაში, ზოგადად, საზოგადოებრივ ყოფაში ხდება. სხვადასხვა ტიპის ბულინგის მსხვერპლად თანაბრად შეიძლება იქცეს მასწავლებელიცა და მოსწავლეც. ამიტომ დიდი სიფრთხილეა საჭირო, რათა არცერთი მხარე არ იქცეს არც მჩაგვრელად და არც დაჩაგრულად.
სხვადასხვა რეგულაცია, ეთიკის კოდექსი, ფსიქოლოგთა რჩევები, ერთი სიტყვით, დაწერილი და დაუწერელი კანონები არსებობს იმისთვის, რომ სასკოლო უთანხმოებანი აღმოიფხვრას, თუმცა ყოველ ჯერზე პედაგოგი თვითონ აკეთებს არჩევანს და ამგვარად აგროვებს პირად გამოცდილებას, რომელიც სასწავლო პროცესის ნაყოფიერად წარმართვაში დაეხმარება. დღეს სოციალურ ქსელებში მშობლის არაერთ კომენტარს წაიკითხავთ მასწავლებლის შეუფერებელ ქცევაზე, თუმცა ყოველთვის, როდესაც რაიმე კონფლიქტს განვიხილავთ, რა თქმა უნდა, კარგად უნდა გაანალიზდეს მთელი სიტუაცია. უმთავრესია არა დამნაშავის ძიება, არამედ გამოსავლის პოვნა, იმის აღიარება და გაცნობიერება, რომ მასწავლებელსა და მოსწავლეს შორის ურთიერთობაც ისეთივე რთული და მრავალმნიშვნელოვანი ფენომენია, როგორც სხვა ყოველივე ამქვეყნად. მართლაც, რამ შეიძლება აიძულოს ჩამოყალიბებული პიროვნება, პედაგოგი, გამოვიდეს წყობიდან, უყვიროს მოსწავლეს ან უხეშად მისცეს შენიშვნა, ირონიულად შეხედოს, სიტყვიერად შეურაცხყოს, დაამციროს. ეს არ გაგვიკვირდება, თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ, ეგრეთ წოდებული, „სიძულვილის ენა“ ახლა მთელი მსოფლიოს პრობლემაა. ამიტომ უამრავი კვლევა ტარდება ამ მიმართულებით. მაგალითად, ევროპის ქვეყნებში, ამერიკისგან განსხვავებით, სიძულვილის ენა კრიმინალიზებულია. მოსწავლეცა და მასწავლებელიც სოციალური ქსელებისა თუ ელექტრონული მედიის აქტიური მომხმარებლები არიან, ამიტომ ბუნებრივია, ინტერნეტსივრცეში გამოხატულმა მოუთოკავმა, აგრესიულმა ურთიერთობის ფორმებმა, ერთი შეხედვით, დისტანციურმა და, შესაბამისად, უწყინარმა, შეიძლება საკლასო ურთიერთობებზეც იქონიოს გავლენა. ევროპის საბჭომ ამასთან დაკავშირებით კამპანიაც კი წამოიწყო 2013 წელს „მოძრაობა სიძულვილის ენის წინააღმდეგ“, რომელსაც საქართველოც შეუერთდა.
მოსწავლეებს სახლში ხშირად მოაქვთ მასწავლებლის ცალმხრივი აგრესიის ამბები. მაგალითად, როცა მამამ ნიკას ჰკითხა, რა ხდებოდა სკოლაში, ბავშვმა დაიჩივლა, რომ მასწავლებელმა უყვირა იმის გამო, რომ კალმის წაღება დაავიწყდა, თან იდიოტი უწოდა, ამან კი მთელი კლასის ხარხარი გამოიწვია. მამას, რასაკვირველია, ბრაზი მოერია, თავი ვერ მოთოკა, მასწავლებელს დაურეკა და ბულინგში დაადანაშაულა. პედაგოგს ამის მერე ფარული აგრესია გაუჩნდა ამ მოსწავლის მიმართ, ამან კი კლასში ჩაუმქრალი ვულკანის ტიპის დაძაბულობის კერა გააჩინა.
უამრავი კვლევა არსებობს იმის თაობაზე, თუ რატომ არ უნდა მოსწავლეთა უმეტესობას სკოლაში წასვლა, ან რატომ ახარებს გაკვეთილის რაიმე მიზეზით გაცდენა. ხანდახან ამის მიზეზი მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის ურთიერთობაცაა. თავისი სიმართლე ყოველთვის ორივეს აქვს. როგორც ცნობილია, არსებობენ პედაგოგები, რომლებიც სკოლაში თავს კომფორტულად გრძნობენ და არიან ისეთნი, რომლებთან ყოფნაც კომფორტულია. ასე რომ, პედაგოგმა, რადგან ასეთი რთული და საპასუხისმგებლო პროფესია აირჩია (გაბრიელა მისტრალი სწავლებას ღვთისმსახურებას ადარებდა), თავიდანვე უნდა გააცნობიეროს, რომ მის გარშემო კი არ უნდა იტრიალოს მოსწავლემ, არამედ პირიქით, ცენტრად მოსწავლე და მისი ინტერესები აქციოს. ხოლო ინტერესთა სწორად ჩამოყალიბებას თვითონვე შეუწყოს ხელი და მერე აღარ იქნება ძნელი ასატანი „პერიფერიაზე“ ყოფნა.
სასურველია:
- უპირველეს ყოვლისა, პედაგოგისთვის სკოლა არ უნდა იყოს ერთგვარი ტრამპლინი ან მოსაცდელი სხვა, მისი აზრით, მისთვის შესაფერის თუ უკეთეს საქმეზეგადასასვლელად. თუ მასწავლებელს შინაგანად აწუხებს თავისი ეს „როლი“, მაშინ თავს ვერაფერს მოუხერხებს და რაიმე ტიპის აგრესიით გაამჟღავნებს თავს, რაც მასსა და მოსწავლეს შორის უთანხმოების მიზეზად იქცევა.
- მასწავლებელმა უნდა იცოდეს, რომ ყოველთვის ერთნაირი განწყობილებით ვერ მივა სკოლაში. მთავარია, უფრო ფუნდამენტური განცდა – განწყობა – ჰქონდეს ჯანსაღი. ფსიქოლოგთა აზრით, განწყობა და განწყობილება იმით განსხვავდება ერთმანეთისგან, რომ განწყობა უფრო ღრმაა, სტერეოტიპებსა და შაბლონურ შეხედულებებს ეყრდნობა, ის ხანგრძლივად ყალიბდება და მისი შეცვლაც დროს მოითხოვს. განწყობილებები კი უფრო ზედაპირული და სწრაფად ცვალებადია. შესაბამისად, პედაგოგს სკოლის მიმართ განწყობა (შესატყვისი და გონივრული მოლოდინებით, სხვა პედაგოგთა გამოცდილებაზე დაყრდნობით) იქსამუშაოდ მისვლამდე უნდა ჰქონდეს კარგად ჩამოყალიბული. ამ შემთხვევაში, უარყოფითი განწყობილებები ვერ გახდება საფუძველი თუ მიზეზი სერიოზული უთანხმოებებისა.
- მასწავლებლისთვის მოსწავლე ერთგვარი „სამუშაო მასალაა“. ის საკლასო ოთახში ყოველდღიურად, ყოველ გაკვეთილზე ძერწავს საკუთარ თავს, მოსწავლეებსა და ურთიერთობებსაც, ამიტომ შემოქმედებითობის, ურთიერთპატივიცემის, აღიარების, დაფასების გარემოს შექმნაზე უნდა იზრუნოს, რათა მოსწავლეებს მიუხაროდეთ მასთან შეხვედრა. ბავშვებმა უნდა იგრძნონ, რომ მასწავლებელს ესმის მათი. მიუხედავად იმისა, რას გრძნობს პედაგოგი რომელიმე მოსწავლის მიმართ, მისი ქცევისა თუ სწავლის მიუხედავად, მაინც კეთილგანწყობა უნდა შეინარჩუნოს. მაგალითად, ერთ კლასში მასწავლებელმა ხმამაღლაწააკითხა ბავშვებს მასალა, როცა რიგი ლელაზე მიდგა, ნათიამ წამოიძახა, ოღონდ მაგან არა, საშინელი ხმა აქვს! მასწავლებელმა ურეაქციოდ არ უნდა დატოვოს „სიძულვილის ენის“ ამგვარი გამოვლინება. თუმცა, როგორ მოიქცეს, ამის მზა რეცეპტს ვერც ვერსად ამოიკითხავს და ვერც ვერავინ მისცემს. მან უნდა შეიკავოს თავი, მოუთოკავ რეაქციას როგორმე ლაგამი უნდა ამოსდოს და ცალკე დაელაპარაკოს როგორც „თავდამსხმელს“, ასევე „შეურაცხყოფილს“. გაარკვიოს, ხომ არ უძღოდა ამ უთანხმოებას რაიმე წინა კონფლიქტი. არაფერი მიიჩნიოს უმნიშვნელოდ და ამგვარ სიტყვიერ, ერთი შეხედვით, ზედაპირულ დაპირისპირებებს სიღრმემდე ჩასდიოს. ეს, რა თქმა უნდა, დიდ ძალას, ენერგიას, დროსა და გულწრფელობას მოითხოვს, ისევე, როგორც ცხოვრებაში. ამის გარეშე, სულ მცირე უთანხმოება შეიძლება ისეთ ქარიშხალში გადაიზარდოს, როგორც არაერთ მხატვრულ ნაწარმოებსა თუ ფილმშია აღწერილი. მაგალითად, გირჩევთ, მოსწავლეებთან ერთად ნახოთ და განიხილოთ ფრანგი რეჟისორის, ჟან-პოლ ლილიენფილდის ფილმი „ბოლო გაკვეთილი“, იზაბელ აჯანის მონაწილეობით.
- სასურველია, რომმასწავლებელს სკოლის შემდეგ ისევ უამრავი საქმე არ ჰქონდეს გასაკეთებელი, ისეთი, როგორიცაა: რვეულების გასწორება, გეგმების წერა და სხვ. რა თქმა უნდა, ყველაფერს სკოლაში ვერ დაასრულებს, მაგრამ უნდა ეცადოს, რომ თავისუფალი დრო არასასკოლო საქმეებისთვისაც ჰქონდეს, რათა მუდმივად დაღლილი და გადატვირთული არ იწყებდეს გაკვეთილს, რაც უსათუოდ შექმნის უთანხმოების წყაროებს.
- გაკვეთილიც ერთგვარი „სცენაა“, რომელსაც მოსწავლეთა სახით სხვადასხვა ტიპის მაყურებელი ჰყავს. არც სპექტაკლი იქნება ყოველთვის ერთი და იმავე ხარისხისა. მაყურებლის უმრავლესობა აქაც სანახაობას არის დახარბებული, ამიტომ რეჟისორმა, მასწავლებელმა ხშირად უნდა აღიაროს თვისთვის, რომ ვერც როლები გაანაწილა შესაფერისად და ვერცგაკვეთილის სტრუქტურა დაგეგმა. მარცხს თვითირონიით უნდა შეხვდეს და ყველაფერი თავიდან დაიწყოს. ასეთ დროს დამნაშავის ძებნა „მაყურებელში“ კი არ დაიწყოს, არამედ სტრატეგიები შეცვალოს. მაგალითად, ქართული ენის გაკვეთილზე, მასწავლებლის შეკითხვაზე: ვბანაობ – რა დროს გამოხატავსო, თუ რომელიმე დათომ წინასწარგანზრახულად სამასხარაოდ ხმამაღლა უპასუხა, ზაფხულია, კვირაა და შუადღეაო, მასწავლებელმა არ უნდა შეიცხადოს, ბავშვებთან ერთად თვითონაც გაიცინოს. ოღონდ აგორებულ გუნდას „მთად“ გადაქცევის საშუალება არ მისცეს და მთელი გაკვეთილის დრო არ შესწიროს. რადგან ამგვარი წამოძახილები, თანმდევი რეპლიკებით, ხშირად ჯაჭვურ რეაქციას იწვევს და მასწავლებელს დიდი ტაქტი და მოქნილობა სჭირდება, რომ მისი შენიშვნა ხმამაღალ გაკიცხვასა და აგრესიაში არ გადაიზარდოს. ბავშვები ხომ სიცილისა და მხიარულებისაკენ ბუნებრივად არიან მიდრეკილნი, ამიტომ ხანდახან სიტუაციის განსამუხტად თვითონვე რაიმე სასაცილო ამბავიც შეიძლება გაიხსენოს, კომიკური სიტუაცია, რომელშიც საკუთარი მიუხვედრელობისა თუ უგერგილობის გამო აღმოჩნდა. ამგვარად, ბავშვებს მისცეს შესაძლებლობა უბოროტოდგაიცინონ მასზე და სხვა დროს უფრო იოლად შეხვდებიან ერთმანეთის მოზომილსა თუ მოუზომავ ხუმრობას.
- ძნელია საკუთარიშეცდომების ჯერ დანახვა, მერე გაცნობიერება და აღიარება, მაგრამ აუცილებელია, იმისთვის, რომ მასწავლებელმა შემოქმედებითი ზრდა და განვითარება არასოდეს შეწყვიტოს, მიუხედავად ასაკისა თუ გამოცდილებისა.
მასწავლებელი გაკვეთილზე ყოველგვარ ნეგატიურ დამოკიდებულებასა თუ ემოციას ვერ აღმოფხვრის, მაგრამ უნდა ეცადოს, რომ თვითონვე არ იქცეს ამგვარი განწყობილებების ერთგვარ „ვირუსულ“ გადამტან-გამავრცელებლად.
