სოფელში ბებოს ვენახში მარწყვი ჰქონდა დარგული. იმის ჭამას არაფერი სჯობდა, მაგრამ მთავარი მაინც დაკრეფის რიტუალი გახლდათ. საკუთარი ხელით დაკრეფილი სულ სხვაა… სხვა თუ არაფერი, შენი მოწეულია, ამიტომ უფრო გემრიელად მიირთმევ. ბოლომდე სამართლიანები თუ ვიქნებით, ბებოს მოწეული… ისე, დაკრეფაც არ არის მთლად იოლი საქმე. ყველაზე იოლი ჭამაა.
აი, ერთ მარწყვს უკვე გეახელით. კუჭში მოხვედრილი, გადამუშავდა და ცალკეულ ნივთიერებებად დაიშალა. ამ ნივთიერებათაგან პირველად ასკორბინის მჟავაზე დავწერ, იმავე C ვიტამინზე, რომელიც მხოლოდ იმუნიტეტის სასარგებლოდ კი არ იმუშავებს, არამედ კანის ახალგაზრდობის შენარჩუნებაზეც იზრუნებს, რადგან კოლაგენისა და ელასტინის სინთეზში პირდაპირი გზით მონაწილეობს, ეს ორი ცილა კი, მოგეხსენებათ, სტრუქტურულ ცილებს მიეკუთვნება და ჩვენი სახის კარკასს ქმნის.
თუმცა კანის ახალგაზრდობაზე გაცილებით მნიშვნელოვანი სისხლძარღვების ელასტიკურობის შენარჩუნებაა. სწორედ ამ ორი ცილის მეშვეობით ინარჩუნებს ელასტიკურობას მათი კედლები. შედეგად სისხლძარღვები დროულად ფართოვდება და ვიწროვდება, არტერიული წნევა კი დარეგულირებულია.
ცოტა ხნის წინ სახსრების ანთების დროს სასარგებლო პროდუქტებზე ვწერდი. მარწყვიც მათ რიცხვში შედის – C ვიტამინისა და უამრავი ანტიოქსიდანტის წყალობით შეუძლია, სახსარში მიმდინარე ანთებით პროცესზე დადებითად იმოქმედოს.
კიდევ რას გააკეთებს ჩემ მიერ მირთმეული მარწყვი? კარგ გუნებაზე დამაყენებს, რადგან სეროტონინის გამომუშავებაში დამეხმარება.
სეროტონინი ბიოგენურ ამინებს მიეკუთვნება და ნეირომედიატორია. ის ტრიფტოფანისგან წარმოიქმნება დეკარბოქსილირების გზით. სეროტონინი პირველად 1935 წელს გამოყო იტალიელმა ფარმაკოლოგმა ვიტორიო ესპრამერომ საჭმლის მომნელებელი ტრაქტიდან. დიახ, ის ნაწლავში გამომუშავდება იმ ბაქტერიების დახმარებით, რომლებიც საწვავად უხეში ტიპის ბოჭკოს მოიხმარენ. მარწყვი სწორედ ასეთ ბოჭკოს შეიცავს. იგივე ბოჭკო საჭმლის მონელებასაც უწყობს ხელს.
მარწყვი (ლათინურად – Fragaria) მრავალწლოვანი ბალახია და ვარდისებრთა ოჯახს მიეკუთვნება. საქართველოში მისი სამი სახეობა ხარობს ველურად: ტყის მარწყვი (Fragaria vesca), მწვანე მარწყვი (Fragaria viridis) და მუშკის მარწყვი (Fragaria moschata). ჩვენ სწორედ ამ უკანასკნელს მივირთმევთ (უფრო ზუსტად, მის სხვადასხვა ვარიაციას).
მარწყვი ანტიკური ეპოქიდანაა ცნობილი. არქეოლოგიური გათხრები ევროპის ტერიტორიაზე მის არსებობას ნეოლითის ხანაშიც ადასტურებს, თუმცა მოგვიანებით საყოველთაოდ ამერიკიდან გავრცელდა.
ამარიკაში მეცნიერებს კვლევა ჩაუტარებიათ, შემდეგ მათ ევროპელებიც შეერთებიან და ერთად დაუდგენიათ, რომ მარწყვი ორგანიზმს მეორე ტიპის შაქრიან დიაბეტთან ბრძოლაში ეხმარება. საქმე ის გახლავთ, რომ მარწყვი ფლავონოიდებს შეიცავს. ერთ-ერთი მათგანი ადიპონექტინია. ეს ნივთიერება უჯრედებს ეხმარება, დაიბრუნონ მგრძნობელობა ინსულინის მიმართ. ეს კვლევა 2016 წელს ჟურნალ Journal of Nutrition-ში დაიბეჭდა და დიდი გამოხმაურებაც მოჰყვა. დიაბეტთან საბრძოლველად დღეში 100-110 გრამი მარწყვი ყოფილა საკმარისი.
ვისაც დიაბეტი არ აწუხებს, მაგრამ შაქარს და კალორიებს ითვლის, მარწყვი მათთვისაც ძალიან სასარგებლოა, რადგან ძალიან დაბალი გლიკემიური ინდექსი აქვს. სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ, ლიმონზე ნაკლებ შაქარს შეიცავს.
კიდევ რას შეიცავს მარწყვი?
| 100 გრამ პროდუქტზე მოდის | |||
| ვიტამინები | მიკროელემენტები | ||
| ვიტამინი PP | 0,3 მგ | Ca | 40 მგ |
| ბეტა-კაროტინი | 0,03 მგ | Mg | 18 მგ |
| ვიტამინი B1 | 0,03 მგ | Na | 18 მგ |
| ვიტამინი B2 | 0,5 მგ | K | 161 მგ |
| ვიტამინი B5 | 0,3 მგ | S | 12 მგ |
| ვიტამინი B6 | 0,06 მგ | Fe | 1,2 მგ |
| ვიტამინი B9 | 20 მკგ | Zn | 0,097მგ |
| ვიტამინი C | 60 მგ | I2 | 1მკგ |
| ვიტამინი E | 0,5 მგ | Cu | 140მკგ |
| ვიტამინი PP | 0,4 მგ | Mn | 0,2მგ |
| ვიტამინი H | 4 მკგ | Cr | 2მკგ |
| F2 | 18მკგ | ||
| Mo | 10მკგ | ||
| Co | 4მკგ | ||
| Ni | 2მკგ | ||
როგორც ხედავთ, მარწყვი ყველაზე მეტად C ვიტამინითაა მდიდარი, ეს კი მშვენიერი საბაბია, გაკვეთილზე მისი აღმომჩენი რეაქცია ჩავატაროთ.
ჭურჭელი და რეაქტივები: ასკორბინის მჟავას შემცველი საკვლევი სითხე, ჩვენს შემთხვევაში – მარწყვის წვენი; 10%-იანი მარილმჟავა; რკინის (III) ქლორიდის ხსნარი; შტატივი სინჯარებით; 1 და 2 მლ–იანი პიპეტები (4 ცალი).
ასკორბინის მჟავა (C ვიტამინი) დაჟანგვისას აღადგენს კალიუმის ჰექსაციანო (III) ფერატს K3[Fe(CN)6] და წარმოიქმნება კალიუმის ჰექსაციანო (II) ფერატი K4[Fe(CN)6], რომელიც რკინის იონთან, რომლის დაჟანგულობის ხარისხი +3-ია, მჟავა არეში წარმოქმნის რკინის ჰექსაციანო (III) ფერატს (ბერლინის ლაჟვარდი) K Fe [Fe(CN)6].
1 მლ მარწყვის წვენს ამატებენ 2-2 წვეთ კალიუმის ჰიდროქსიდისა და კალიუმის ჰექსაციანო (II) ფერატის ხსნარს. შენჯღრევის შემდეგ სინჯარაში ჩაამატებენ 10%-იანი მარილმჟავას 6-8 წვეთს და რკინის (III) ქლორიდის ხსნარის 1-2 წვეთს. გამოილექება ლურჯი ბერლინის ლაჟვარდის ნალექი.
C ვიტამინი წყალში ხსნადია, ამიტომ ბალანსის დასაცავად ერთიც ცხიმში ხსნადი ვიტამინი აღმოვაჩინოთ მარწყვში.
E ვიტამინის აღმოჩენა
რეაქცია კონც. აზოტმჟავასთან
ჭურჭელი და რეაქტივები: მარწყვი; კონც. აზოტმჟავა; რკინის (III) ქლორიდი; შტატივი სინჯარებით; 1 და 2 მლ პიპეტები (4 ცალი).
მშრალ სინჯარაში ათავსებენ 4-5 წვეთ მარწყვის წვენს. ამატებენ კონც. აზოტმჟავას 10 წვეთს და სინჯარას ფრთხილად შეანჯღრევენ. წარმოიქმნება ემულსია, რომელიც თანდათან ფენებად დაიყოფა. ზედა, ცხიმოვანი ფენა წითლად შეიფერება. ეს განპირობებულია α-ტოკოფეროლის დაჟანგვით, რის შედეგადაც წარმოიქმნება α-ტოკოფეროლქინონი, რომელსაც წითელი ან მოყვითალო-მოწითალო ფერი აქვს.
რეაქცია რკინის (III) ქლორიდთან
მშრალ სინჯარაში ათავსებენ მარწყვის წვენის 4-5 წვეთს. მორევის პირობებში ამატებენ 0,5 მლ რკინის (III) ქლორიდს. ხსნარი წითლად შეიფერება, რაც განპირობებულია რკინის (III) ქლორიდით α-ტოკოფეროლის დაჟანგვით, წარმოიქმნება ტოკოფეროლქინონი.
მარწყვის სიკეთეზე საუბრისას ისიც აუცილებლად უნდა ითქვას, რომ ზოგჯერ ეს კენკრა მავნებელიცაა. ასკორბინისა და ფოლიუმის მჟავებთან ერთად ის სხვა მჟავებსაც შეიცავს, მაგალითად, სალიცილის მჟავას, ამიტომ, თუ, მაგალითად, ადამიანს ცისტიტი აწუხებს, მარწყვს უნდა ერიდოს ან ძალზე ზომიერად მიირთვას – მჟავები შარდის ბუშტის კედლებს გააღიზიანებს.
არიან ალერგიული ადამიანებიც. ჩემს ერთ მეგობარს წლების წინ მარწყვზე ალერგია მისცა. ჯერ სახეზე გამოაყარა, მერე ამ გამონაყარმა ლობიოს მარცვლების ფორმა მიიღო, ერთმანეთისკენ წაიწია, გაბრტყელდა და შეერთდა. სათქმელად ადვილია, მაგრამ წარმოიდგინეთ, რომ ეს ყველაფერი თქვენს სახეზე ხდება – რა ხასიათზე დადგებით? ისიც დათრგუნული დადიოდა და მარწყვისკენ გახედვისაც კი ეშინოდა. ასე იარა ორი თვე. მერე გამონაყარი გაქრა და ჩემმა მეგობარმაც შვებით ამოისუნთქა. საკვირველი ის არის, რომ ამ კენკრაზე არც მანამდე და არც მერე (დიახ, რამდენიმე ხნის შემდეგ მისი ჭამა ისევ გაბედა) მარწყვზე ალერგია არ ჰქონია. სავარაუდოდ, იმ ჯერზე ეკოლოგიურად დაბინძურებული შეხვდა.
მე ვცდილობ, მარწყვი ყველაფრის გარეშე მივირთვა. არავითარი შაქარი, კრემი, ათქვეფილი ნაღები, ცხელი შოკოლადი… რაც ჩამოვთვალე, ყველაფერი რაფინირებული შაქარია და მარწყვის ყველა ღირსებას ერთი ხელის მოსმით აცამტვერებს. თუ მაინც არ დაიშლით, მწარე შავ შოკოლადში ამოავლეთ, თუმცა მარწყვის თვისებებისთვის ესეც კი საზიანო იქნება.
– მურაბაო? – იკითხავთ.
– კი, მურაბა ზამთარში გემრიელია.
– სასარგებლო თუა?
– არა, ცივ ზამთარში ცხელ ჩაისთან გემრიელია და მორჩა.
ახლა მარტია, მალე მარწყვიც შემოვა. ჰოდა, რომელიმე გამყიდველმა მისი უსაშველო ფასის გასამართლებლად ჩემ მიერვე ჩაწიკწიკებული ქება-დიდება თუ მოიშველია… ხომ ვიქნები ღირსი?!
