ბავშვებთან ურთიერთობისას ბევრს მოსდის შეცდომა. მშობლები და მასწავლებლები ხშირად საუბრობენ სირთულეებზე, რომლებსაც ამ დროს აწყდებიან. გთავაზობთ მასალას, რომელშიც ბავშვებთან ურთიერთობის თანმხლები ტიპური შეცდომებია განხილული.
- ბრძანება: „ახლავე შეწყვიტე!“; „ახლავე აალაგე!“; „ახლავე წადი დასაძინებლად!“; „გაჩუმდი!“ „ასეთი სისულელე მეორედ აღარ გამაგონო!“
ასეთი კატეგორიული მოთხოვნის გაგონებისას ბავშვს ჰგონია, რომ მშობლებს არ სურთ, მის პრობლემებს ჩასწვდნენ. ის განიცდის მისი დამოუკიდებლობის მიმართ უპატივცემულობას.
- გაფრთხილება, მუქარა: „თუ ახლავე არ შეწყვეტ ტირილს, წავალ და მიგატოვებ!“; „ფრთხილად იყავი, უარესი არ დაგემართოს!“; „თუ ასეთი რამ განმეორდა, საკუთარ საქციელზე პასუხს აღარ ვაგებ!“; „თუ შინ დროზე არ დაბრუნდები, მეორედ არსად გაგიშვებ!“
მშობლებო, იქნებ თქვენს შვილს მძიმე პერიოდი უდგას? ამ დროს თქვენს მუქარას აზრი ეკარგება. ასეთი გამოთქმები უარესად ძაბავს ბავშვის სულიერ მდგომარეობას და შესაძლოა, ჩიხშიც კი შეიყვანოს სიტუაცია.
- ჭკუის სწავლება, მორალის კითხვა: „ვალდებული ხარ, წესიერად მოიქცე“; „უფროსებს პატივი უნდა სცე“; „კარგად უნდა ისწავლო“; „ჩვენი იმედი უნდა გაამართლო“
ასეთი ფრაზებისგან ბავშვი ახალს ვერაფერს ისწავლის – ისინი ხომ უკვე ასჯერ მაინც მოუსმენია. სამაგიეროდ, გრძნობს უფროსების ავტორიტეტის ზეწოლას, ზოგჯერ დანაშაულის განცდა იპყრობს, ხანდახან მოყირჭების განცდა უჩნდება, უფრო ხშირად კი ყველაფერ ამას ერთდროულად განიცდის.
საქმე ის არის, რომ მორალური ღირებულებები და ქცევა ბავშვს უყალიბდება არა სიტყვებით, არამედ ოჯახში სათანადო ატმოსფეროს ხელშეწყობით და უფროსების შესაბამისი ქცევის მოდელირებით (მიბაძვით).
- რჩევები, მზამზარეული გადაწყვეტილებები: „შენც აიღე და თქვი…“; „რატომ არ გინდა, სცადო?“; „მიმაჩნია, რომ ბოდიში უნდა მოუხადო“; „მე რომ შენს ადგილას ვყოფილიყავი, აუცილებლად სამაგიეროს გადავუხდიდი“
მშობლების და, საზოგადოდ, უფროსების ასეთი პოზიცია ბავშვს აღიზიანებს და, რაც ყველაზე უარესია, უქრობს სურვილს, მომავალში უფროსებს საკუთარ პრობლემებზე ესაუბროს.
მიუხედავად იმისა, რომ რჩევა-დარიგების მიცემა უფრო ადვილია, უნდა დავაცადოთ ბავშვს, თავად მიიღოს გადაწყვეტილება – ეს დამოუკიდებლობისკენ მისი გასავლელი გზაა.
- ლოგიკური არგუმენტები, ნოტაციები, ლექციები: „უკვე უნდა იცოდე, რომ ჭამის წინ ხელების დაბანაა საჭირო“; „მუდამ უყურადღებო ხარ და ამიტომ სულ შეცდომას უშვებ“; „რამდენჯერ გაგაფრთხილე, თუ არ დამიჯერებ, მერე საკუთარ თავს დააბრალე–მეთქი“
აქ ბავშვები უფროსებს პასუხობენ: „თავი დამანებე!“; „რამდენჯერ უნდა მითხრა ერთი და იგივე?“ ამ დროს, საუკეთესო შემთხვევაში, წარმოიქმნება „შინაარსობლივი ბარიერი“ ან, როგორც ფსიქოლოგები ამბობენ, ფსიქოლოგიური სიყრუე.
- კრიტიკა, საყვედურები, ბრალის დადება: „რას ჰგავს ეს, რა უმსგავსობაა?!“; „სულ ტყუილად მქონია შენი იმედი“; „ყველაფერი შენი ბრალია!“; „ყოველთვის ყველაფერს აფუჭებ!“
ალბათ, უკვე მზად ხართ დაგვეთანხმოთ, რომ ასეთ ფრაზებს არავითარი აღმზრდელობითი ფუნქცია არ გააჩნია. ისინი ბავშვებში ან თავდაცვით რეაქციას, საპასუხო თავდასხმას, უარყოფას, გაბოროტებას იწვევს, ან დათრგუნულობის, იმედგაცრუების გრძნობას. ბავშვის თვითშეფასება ეცემა, ის იწყებს ფიქრს, რომ ცუდია, უნებისყოფო, უიმედო, უიღბლო.
- ქება. ყოველივე იმის შემდეგ, რაც უკვე ვთქვით, დარწმუნებული ვარ, ძალიან გაგაკვირვებთ რეკომენდაცია, არ შეაქოთ ბავშვი. მინდა, კარგად ავხსნა განსხვავება ქებასა და წახალისებას ან ქებასა და გამამხნევებელ გამოხმაურებას შორის. ქებაში ყოველთვის არის შეფასების მომენტი: „ყოჩაღ, შენ პირდაპირ გენიოსი ხარ!“; „შენ ყველაზე ლამაზი, ჭკვიანი და ნიჭიერი ხარ!“; „შენ ისეთი მამაცი ხარ, არაფერს უშინდები!“ ნაცვლად ამისა, უმჯობესია თქვათ: „გამიხარდა, ასე რომ მოიქეცი“.
შვილი: „მე ხომ მართლა ძალიან ცუდად გამოვედი შეჯიბრებაზე!“
მამა: „მე ასე არ მომჩვენებია. პირიქით, მომეწონა კიდეც (და უნდა ჩამოვთვალოთ, რა მოგვეწონა)“. ნაცვლად ამისა, მშობლები ამობობენ: „რას ამბობ, შენ, როგორც ყოველთვის, ბრწყინვალე იყავი“.
- ირონია: „მტირალა“, „უქნარა“, „ზარმაცი“, „მშიშარა“. ასეთი შეფასებები ბავშვის ჩვენგან გარიყვის და საკუთარი თავის რწმენის შესუსტების საუკეთესო გზაა. ასეთ დროს ბავშვები, როგორც წესი, იბუტებიან და თავდაცვით პოზიციაში გადადიან.
- ინტერპრეტაციები, ვარაუდები: „დარწმუნებული ვარ, ისევ მატყუებ“; „ეჭვი არ მეპარება, ეს ყველაფერი იმიტომ მოხდა, რომ…“; „როგორც ყოველთვის, ისევ იჩხუბებდი“
უფროსები ხშირად უმეორებენ ბავშვებს: „კარგად გიცნობ და წინასწარ ვიცი, რას იფიქრებ და რას გააკეთებ“. ასეთი ვარაუდები ბავშვებს ძალიან აბრაზებს. მართლაც, რომელ ჩვენგანს მოსწონს, როდესაც მისი ქცევა ნაწინასწარმეტყველები და გათვლილია? ასეთ დროს ან თავდაცვითი რეაქცია ჩნდება, ან სურვილი, საერთოდ გავექცეთ ურთიერთობას.
- ჩაძიება, გამოძიება: „ძალიან მაინტერესებს…“; „მაინც რა მოხდა? ხომ იცი, გავარკვევ“; „ისევ გააბრაზე უმცროსი ძმა?“; „რატომ ხარ ჩუმად?“
მიუხედავად იმისა, რომ ძალიან ძნელია „გამოძიებისგან“ თავის შეკავება, მაინც გირჩევთ, კითხვითი წინადადებები თხრობითით შეცვალოთ.
- სიტყვიერი თანაგრძნობა, დარწმუნება, დანამუსება: ბავშვებს თანაგრძნობა სჭირდებათ, ეს უდავოა, მაგრამ მაინც არსებობს რისკი, ისეთმა ფრაზებმა, როგორებიცაა „თანაგიგრძნობ“, „მესმის შენი“, ზედმეტად ფორმალურად გაიჟღეროს, ამიტომ იქნებ ჯობს, ხანდახან არაფერი ვთქვათ, უბრალოდ, გულში ჩავიკრათ ბავშვი.
„არ მიქციო ყურადღება“, „გაიზრდები და გაგივლის“, „დრო გავა და დაგავიწყდება“ – ასეთი გამხნევება კი, სავსებით შესაძლებელია, ბავშვმა მისი პრობლემისადმი არასერიოზულ დამოკიდებულებად აღიქვას. მას არ უნდა ეგონოს, რომ ცდილობთ დააკნინოთ ან საერთოდ უგულებელყოთ მისი დარდი.
- ხუმრობა, საუბრისთვის თავის არიდება.
„შვილი: მამა, იცი, ვერ ვიტან ქიმიას, ამ საგნისა არაფერი მესმის.
მამა: ქიმიის სიყვარულშიც კი მე მგავხარ“.
შვილის პრობლემა მამისთვის ხუმრობის საგანია…
„თავი დამანებე!“, „ახლა შენი თავი არ მაქვს“, „შენმა წუწუნმა გული გამიწყალა!“ – ამ ფრაზებზე რაღა უნდა ითქვას?
როდესაც მშობლები ეცნობიან მათ მიერვე წარმოთქმული ფრაზების ამ გრძელ სიას, შეწუხებულები წამოიძახებენ ხოლმე: „ეს არ შეიძლება, ის შეცდომაა, ასე არ უნდა უთხრა“… აბა, რა შეიძლება?!“
და დგება დრო, თავად მშობლებს მოვუსმინოთ, რომლებიც განერვიულებულები და შეფიქრიანებულები არიან.
თურმე აქამდე ყველაფერი არასწორად უკეთებიათ, მაგრამ ძნელია, გადაეჩვიო სისხლსა და ხორცში გამჯდარ დამრიგებლურ ფრაზებს, შენიშვნებს, გაფრთხილებებს.
ფსიქოლოგი: ესე იგი გიჭირთ საჭირო ფრაზების შერჩევა?
მშობლები: აბა რა, ისინი ხომ ჩვენთვის სრულიად უჩვეულოა. ნეტავ არ შეიძლება, ისევ ძველებურად გავაგრძელოთ?
ფსიქოლოგი: ისევ ძველებურად საუბარი გირჩევნიათ?
მშობლები: დიახ!.. თუმცა არა. ვხვდებით, რომ ეს სიკეთის მომტანი არ არის!
აქ სასარგებლო იქნება ერთი შედარება:
წარმოიდგინეთ, რომ ადამიანს არასდროს უნახავს ველოსიპედი და უცებ შესაფასებლად მიუტანეს ორი სხვადასხვა ტიპის კონსტრუქცია. რომელს მიანიჭებს უპირატესობას? რა თქმა უნდა, სამბორბლიანს. რატომ? იმიტომ, რომ ადვილად და სწრაფად ისწავლის მის ტარებას და თავს კომფორტულად იგრძნობს. ორთვლიანი ველოსიპედის უპირატესობა მისთვის მანამდე გაუგებარი დარჩება, სანამ მის შესასწავლად დროსა და ენერგიას არ დახარჯავს.
ბავშვებისადმი მბრძანებლური, დამრიგებლური, საყვედურის კილოთი მიმართვაც ხომ დასწავლილი და დროთა განმავლობაში შესისხლხორცებული მდგომარეობაა, ისევე როგორც დიდი ხნის შეჩვეული ძველებური მოდელის მანქანის ტარების ჩვევა.
მთელი მსოფლიოს ფსიქოლოგებმა დიდი ძალისხმევა გაიღეს, რათა „კონსტრუქცია“ გაეუმჯობესებინათ და დახმარებოდნენ მშობლებს, ესწავლათ „უკეთესი“ მანქანის „მართვა“.
ბავშვთან ურთიერთობების ახალი უნარ-ჩვევების შეძენის მცდელობას საფუძვლად უდევს ჰუმანური პრინციპები:
- ბავშვის პიროვნების პატივისცემა;
- მისი სურვილებისა და გრძნობების პატივისცემა;
- შეცდომის უფლების დადასტურება;
- ბავშვის საჭიროებათა გათვალისწინება;
- მუდმივ ჭკუის სწავლებასა და კონტროლზე უარის თქმა.
სტატია მომზადებულია რუსი ფსიქოლოგის იულია გიპენრეიტერის წიგნის „როგორ უნდა ბავშვთან ურთიერთობა“ მიხედვით
