აღვწერთ დაკვირვებას, რომელიც ხელს შეუწყობს მოსწავლეთა მეცნიერული უნარ-ჩვევების განვითარებას.
დაკვირვება – მემკვიდრეობის გამოკვლევა ადამიანში
თემა – ადამიანში ზოგიერთი მენდელისეული ნიშნის დამემკვიდრება
წინარე ცოდნა – მოსწავლეები იცნობენ ცნებებს: დომინანტური და რეცესიული ალელი, ფენოტიპი, გენოტიპი, ჰომოზიგოტა, ჰეტეროზიგოტა, მენდელის კანონები.
კავშირი სტანდარტთან
კვლ.IX.2 – მოსწავლეს შეუძლია კვლევითი პროცედურის განხორციელება/მონაცემების აღრიცხვა.
შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:
- აწარმოებს დაკვირვებას და/ან გაზომვებს, აღრიცხავს მონაცემებს.
კვლ.IX.3 – მოსწავლეს შეუძლია მონაცემთა წარმოდგენა სხვადასხვა საკომუნიკაციო საშუალების გამოყენებით.
შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:
- იყენებს სხვადასხვა ხერხს (დიაგრამას, ცხრილს, გრაფიკს, სიას) მონაცემთა წარმოსადგენად.
კვლ.IX.4 – მოსწავლეს შეუძლია მონაცემთა ანალიზი და შეფასება.
შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:
- აანალიზებს მონაცემებს და გამოაქვს დასკვნები.
ბიოლ.IX.6 – მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს მემკვიდრეობითობა და ცვალებადობა, ჩამოაყალიბოს მემკვიდრეობითობის კანონები, იმსჯელოს გენეტიკის მნიშვნელობაზე სელექციასა და მედიცინაში.
შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:
- აღწერს ადამიანში ზოგიერთი მენდელისეული ნიშნის (მაგ., თვალის ფერის, ყურის ბიბილოს ფორმის) მემკვიდრეობის სქემას.
სასწავლო მიზანი
მოსწავლეები შეძლებენ:
- დაგეგმილი დაკვირვების ჩატარებას შესაბამისი მასალის გამოყენებით;
- მონაცემების აღრიცხვას მონაცემთა ცხრილში;
- მონაცემების გაანალიზებას და დასკვნების გამოტანას;
- ადამიანში ზოგიერთი მენდელისეული ნიშნის დამემკვიდრების აღწერას;
- იმის გააზრებას, რატომ მჟღავნდება რეცესიული ალელი ფენოტიპურად უფრო იშვიათად, ვიდრე დომინანტური.
ექსპერიმენტის მიზანი – ადამიანში ზოგიერთი მენდელისეული ნიშან-თვისების დამემკვიდრების შესწავლა
მასალა – თაბახის ფურცელი, ფანქარი, სარკე
პროცედურა
- მონაცემთა ცხრილი (რომელიც მასწავლებელმა წარმოადგინა დაფაზე) გადაწერეთ თაბახის ფურცელზე.
- სურათებზე წარმოდგენილია ნიშან-თვისებები, რომლებსაც დომინანტური ალელები განსაზღვრავს. სვეტში სათაურით “ნიშან-თვისება” თითოეული ნიშან-თვისებისთვის შემოხაზეთ თქვენი ფენოტიპი.
- თქვენი მონაცემები ცხრილიდან გადაიტანეთ დაფაზე დახაზულ ცხრილში, რომელიც მასწავლებელმა შექმნა მთელი კლასის მონაცემების შესაკრებად.
- მას შემდეგ, რაც თანაკლასელებიც გადაიტანენ თავიანთ მონაცემებს საერთო ცხრილში, ეს ინფორმაცია გადაიტანეთ თქვენს ცხრილში, შესაბამის გრაფებში.
- განსაზღვრეთ კონკრეტული ნიშან-თვისების მატარებელ მოსწავლეთა პროცენტული რაოდენობა: კონკრეტული ნიშან-თვისების მატარებელ მოსწავლეთა რაოდენობა გაყავით მოსწავლეთა საერთო რაოდენობაზე და გაამრავლეთ 100-ზე. ჩაწერეთ მიღებული რიცხვი ცხრილის შესაბამის გრაფაში.
ანალიზი და დასკვნა
- თითოეული ნიშან-თვისებისთვის რომელი ალელი ვლინდება უფრო ხშირად – დომინანტური თუ რეცესიული?
- გამოკვლეული ნიშან-თვისებებიდან რომელი ვლინდება ყველაზე ხშირად თქვენს კლასში? ყველაზე იშვიათად?
- როგორია პროცენტული კოეფიციენტი თითოეული ნიშან-თვისებისათვის?
- დომინანტი ნიშან-თვისებები უფრო ხშირად მჟღავნდება თუ რეცესიული? როგორ ფიქრობთ, რატომ?
- როგორ შეიცვლება თქვენი მონაცემები, თუ 5 სხვა კლასთან ჩაატარებთ კვლევას და ჩაიწერთ მონაცემებს?
მონაცემთა ცხრილი
| ნიშან-თვისება | იმმოსწავლეებისრაოდენობა,რომელთაცაქვთდომინანტურიფენოტიპი | იმმოსწავლეებისრაოდენობა,რომელთაცაქვთრეცესიულიფენოტიპი | დომინანტური ფენოტიპის პროცენტული მაჩვენებელი | რეცესიული ფენოტიპის პროცენტული მაჩვენებელი | |
| დომინანტური | რეცესიული | ||||
| ენის ტრიალი
R |
არაბრუნვადიენა
r |
||||
| ქვრივის პიკი
W |
სწორი ხაზი
w |
||||
| თავისუფალი
ყურის ბიბილო E |
ზრდილი ბიბილო
e |
||||
| ღრმულებილოყაზე
D |
არ არის ჩაღრმავება
d |
||||
| ჭორფლი
F |
უჭორფლო
f |
||||
რეკომენდაცია მასწავლებლებისათვის: კარგი იქნება, თუ დაკვირვების შეჯამების დროს მოსწავლეებს დავაწერინებთ თითოეული ფენოტიპის შესაძლო გენოტიპის ვარიანტებს. ამით უფრო თვალსაჩინო გახდება, რატომ მჟღავნდება ფენოტიპურად უფრო იშვიათად რეცესიული ფენოტიპი.
