წარმოიდგინე სიტუაცია: ერთ მშვიდ ღამეს, ჰავაის ერთ-ერთ კუნძულზე კალიების ჭრიჭინი შეწყდა. ეს უცნაური ამბავი სინამდვილეში ევოლუციის მოქმედების შედეგია.
ეს რეალური ისტორია ევოლუციის, ბუნებრივი გადარჩევისა და ცხოველების ქცევის სწავლების საუკეთესო საშუალებაა. ეს ამბავია მამრი კალიებისა, რომლებსაც მუტაციით გამოწვეული ,,დამუნჯება“ გადარჩენასა და გამრავლებაში დაეხმარა.
კაუაის კუნძულზე ველის მამრი კალიები ხმამაღალი სიმღერით იზიდავდნენ მდედრებს. ამ ხმაურზე მიდიოდა პარაზიტი და კლავდა კალიას. ამიტომ გადარჩენის საუკეთესო საშუალება გაჩუმება აღმოჩნდა. ზოგიერთ კალიას მუტაციის გამო სიმღერის საშუალება არ ჰქონდა, ეს ნაკლოვანება მისი გადარჩენის შანსი აღმოჩნდა და გამრავლდა კიდეც.
მოსწავლეები გამოიკვლევენ:
- როგორ მისცა ბუნებრივმა გადარჩევამ ჩუმ მამრ კალიებს გადარჩენის უპირატესობა?
- რა არის სქესობრივი გადარჩევა და როგორ ახერხებდნენ ბრტყელფრთიანი მამრი კალიები გამრავლებას?
- რატომ გავრცელდნენ ბრტყელფრთიანი კალიები ასე სწრაფად?
ამბავი რეალურ ისტორიას ეფუძნება, კვლევის შედეგებით მეცნიერებმა კიდევ ერთხელ დაადასტურეს, რომ ევოლუცია ჩვენ თვალწინ მიმდინარეობს.
შესავალი
ჰავაის ერთ-ერთ კუნძულზე ღამის სიჩუმეს მამრი კალიების ხმა არღვევდა. ეს მხოლოდ ფონური ხმაური არ იყო, ისინი საქორწინო სიმღერებს ასრულებდნენ. მამრი კალია ამ დროს ფრთებს ერთმანეთს ურტყამს. ამ მოვლენას სტრიდულაცია ეწოდება. ყველა სახეობის კალიას საკუთარი სიმღერა აქვს, რაც მდედრის მისაზიდად სჭირდება.
როგორ ხდება კალიების შეხვედრა:
- მამრი მღერის მდედრის მისაზიდად. სიმღერა სიგნალია, რაც იმაზე მიანიშნებს, რომ მამრი ჯანმრთელია და მზადაა მდედრთან შესახვედრად.
- მდედრი ისმენს საუკეთესო სიმღერას. მათ შეუძლიათ გაარჩიონ ბგერის ტონი, რითმი, ხმამაღლობა და საბოლოოდ იმ კალიისკენ მიემართებიან, რომელსაც ძლიერი ხმა აქვს. ქცევის ამ სახეს ფონოტაქსისი ეწოდება.
- ბოლოს მდედრი მიაღწევს მომღერალ მამრთან. მამრი დამატებით მოძრაობებს აგრძელებს. მდედრს ეხება ანტენებით;
- თუ მდედრი თანხმდება შეწყვილებაზე მამრი გადაიტანს სპერმატოფორს ანუ სპერმის პაკეტს მდედრისკენ.
სიმღერის გარეშე მდედრი მამრს ვერ შეამჩნევდა და შეწყვილებაც არ მოხდებოდა.
რომანტიკულმა რიტუალმა კალიები საფრთხის წინაშეც დააყენა, როცა პარაზიტი ბუზი Ormia ochracea გამოჩნდა. ბუზები სიმღერას მამრის მოსაძებნად იყენებდნენ, შემდეგ კი ლარვებს მომღერალ კალიებზე ათავსებდნენ. ლარვები იჭრებოდნენ კალიის სხეულში და ფაქტობრივად ცოცხლად ჭამდნენ მამრებს.
ეს ქმნის ძლიერ ევოლუციურ ზეწოლას. მამრს გამრავლების რიტუალი ლარვების სასიკვდილო ობიექტად აქცევდა. სწორედ მაშინ გამოვლინდა მუტაცია, რომლის დროსაც კალიებს ბრტყელი ფრთები უვითარდებოდათ. ასეთი მუტაციის მწერებს ფრთები არ ჰქონდათ ბოლომდე ჩამოყალიბებული, შესაბამისად ვერ ურტყამდნენ ერთმანეთს და ვერ ,,მღეროდნენ“. მიუხედავად იმისა, რომ ეს მუტაცია გამრავლებას ხელს უშლიდა, პარაზიტებისგან მათი გადარჩენის ერთადერთი გზა აღმოჩნდა.
მეცნიერები გაოცებული იყვნენ მუტაციის ასე სწრაფი გავრცელებით. შეკითხვად რჩებოდა ის, თუ როგორ ახერხებდნენ ,,ჩუმი“ მამრები პარტნიორის მოძებნას.
ექსპერიმენტი
იმის გასარკვევად, თუ როგორ ახერხებდნენ ,,მდუმარე“ მამრები პარტნიორის მოძებნას, მეცნიერებმა ექსპერიმენტი ჩაატარეს. ლაბორატორიულ პირობებში გაზარდეს ნორმალურფრთიანი და ბრტყელფრთიანი მამრები. სივრცეში შეიყვანეს მდედრები. გამრავლების შემდეგ დაითვალეს რამდენი შთამომავალი ყავდა თითოეულ მამრს. მკვლევარების აზრით უპირატესობა მომღერალ მამრებს ჰქონდათ, მაგრამ შედეგი გასაკვირი აღმოჩნდა, უფრო მეტი შთამომავალი ბრტყელფრთიანმა კალიებმა დატოვეს.
ახალი კითხვა გაჩნდა: თუ მდედრი უპირატესობას სიმღერას ანიჭებს, მაშინ როგორ დატოვა მეტი შთამომავალი მდუმარე მამრმა? მეცნიერების აზრით ,,უხმო“ მამრები მომღერლებთან სიახლოვეში მოძრაობდნენ, როცა მდედრი მიდიოდა მომღერალი მამრისკენ გზაზე დახვდებოდნენ და ანტენებით კონტაქტს იყენებდნენ. ასეთ ქცევას სატელიტური ქცევა ეწოდება.
საბოლოოდ ექსპერიმეტმა აჩვენა, რომ:
- მხოლოდ ,,მდუმარე“ მამრები არ ეგუებოდნენ გარემოს (პარაზიტების თავიდან აცილება);
- ისინი პოულობდნენ პარტნიორის მოძებნის ალტერნატიულ გზებს;
- ყოველთვის არ ყოფილან მომღერალ კალიებზე უფრო პროდუქტიულები.
ევოლუცია მოქმედებაში
ექსპერიმენტი დაეხმარა აეხსნათ რატომ გავრცელდა მუტაციის მქონე კალიები ასე სწრაფად. ამ პროცესში მოქმედებდა როგორც ბუნებრივი, ასევე სქესობრივი გადარჩევა.
ბუნებრივი გადარჩევის თვალსაზრისით განუვითარებელ ფრთებიან მამრებს გადარჩენის უფრო მეტი შანსი ჰქონდათ და უფრო დიდხანს ცოცხლობდნენ. მომღერალი მამრები კი იღუპებოდნენ გამრავლებამდე. თუმცა გავრცელებისთვის მხოლოდ დიდხანს სიცოცხლე არ კმარა, ინდივიდისთვის მნიშვნელოვანია შთამომავლობის დატოვება. აქ უკვე სქესობრივი გადარჩევა მონაწილეობს. მდედრები უპირატესობას იმ მამრებს ანიჭებენ, რომლებიც უკეთესად მღერიან.
განუვითარებელფრთებიან კალიებს მაინც აქვთ უპირატესობა, რადგან შეძლეს გამრავლების ალტერნატიული გზის პოვნა სატელიტური ქცევის გამოყენებით.
განუვითარებელფრთებიანი კალიები არა მხოლოდ დიდხანს ცოცხლობდნენ, არამედ უფრო მეტ შთამომავალსაც ტოვებდნენ, სწრაფად გავრცელდნენ. ეს მხოლოდ ერთი მაგალითია იმისა, თუ როგორ შეუძლია გადარჩევის ძლიერ ზეწოლას დააჩქაროს ევოლუციის პროცესი.
გამოიყენე ცოდნა ევოლუციის, ბუნებრივი და სქესობრივი გადარჩევის შესახებ და:
- აღწერე ბუნებრივი გადარჩევის როლი ბრტყელფრთიანი კალიების გავრცელებაში.
- აღწერე სქესობრივი გადარჩევის მუშაობის პრინციპი.
- ევოლუციის კონტექსტში განიხილე რა მნიშვნელობა აქვს მუტაციის ჩამოყალიბებას და რატომ ითვლება ის ევოლუციის უმნიშვნელოვანეს ფაქტორად?
უპასუხე კითხვებს:
- რა გზით გამოსცემს ხმას მამრი კალია?
- რა არის ფონოტაქსისი?
- რა არის სპერმატოფორი?
- როგორ აღწევს პარაზიტი ბუზი კალიამდე?
- რატომ არ შეუძლია ბრტყელფრთიან კალიას ,,სიმღერა“?
- რა უპირატესობა აქვთ მუტაციის მქონე კალიებს?
- რატომ არის ზოგჯერ ეს მუტაცია მათთვის სახიფათო?
- რა განსხვავებაა ლაბორატორილ და რეალურ შედეგებს შორის?
- როგორ ქცევას ეწოდება სატელიტური?
- კომიქსის სათაური ზუსტად შეესაბამება ჰავაის კუნძულებზე განვითარებულ მოვლენებს. რატომ?
- რა არის ბუნებრივი გადარჩევა, მისი რომელი ფორმა მოქმედებს ჰავაის კუნძულზე?
- რა არის სექსუალური გადარჩევა? რა განასხვავებს მას ბუნებრივი გადარჩევისგან?
- რა გავლენას ახდენს ევოლუციური ზეწოლა კალიებზე?
წყარო: https://www.biologycorner.com/2025/06/18/case-study-the-cricket-that-stopped-singing/
