რეალური ისტორიებით ბიოლოგიის სწავლება ეფექტიანი მეთოდია. ქვემოთ მოცემული ამბავი კოლეჯის სტუდენტის ცხოვრებიდანაა, რომელსაც ცოტა სძინავს, მაგრამ არ იღლება. ქეისი ფარავს შემდეგ საკითხებს:
- ძილის საფუძვლები – რატომ გვძინავს, რა პროცესი მიმდინარეობს ტვინში ძილის დროს, რა განსხვავებაა სწრაფ და ნელ ძილს შორის, რა მნიშვნელობა აქვს ძილს ადამიანისთვის, რატომ სჭირდება ადამიანს განსხვავებული ხანგრძლივობის ძილი ასაკის შესაბამისად;
- გენეტიკა და თავის ტვინი – რა როლი აქვს DEC2 გენს ძილის რეგულაციაში, რა ხდება მისი მუტაციის დროს;
- ტვინის ანატომია და ქიმია – როგორ მოქმედებს ნეიროპეპტიდი ორექსინი (ჰიპოკრეტინი) ძილიანობასა და უძილობაზე;
- მეცნიერება და ჯანმრთელობის შენარჩუნება – რა მნიშვნელობა აქვს ძილის შესწავლას ნარკოლეფსიისა და ინსომნიის სამკურნალო გზების ძიებაში.
ისტორიის გამოყენება სხვადასხვა გზით არის შესაძლებელი:
- დაიწყე ისტორიით – მასწავლებელი ხმამაღლა კითხულობს ლენას ამბავს ან მოსწავლეებს აკითხებს მოკლე მონაკვეთებს;
- მონიშნე ტექსტში ადგილები, სადაც ტვინის სტრუქტურა ან ქიმიური ნივთიერებებია მოცემული;
- მონიშნე ტვინის დიაგრამაზე ადგილი, სადაც ორექსინი გამოიყოფა. ასევე სტრუქტურა, რომელიც არეგულირებს ძილ-ღვიძილის ციკლს;
- იმსჯელე, რა კავშირია ნეიროტრანსმიტერს, გენსა და ადამიანის ქცევას შორის;
- დაასახელე პროფესიები, რომელთა წარმომადგენლებისთვისაც უძილობას სარგებლის მოტანა შეუძლია.
ლენამ ყოველთვის იცოდა საკუთარი უცნაურობის შესახებ, თუმცა ეს არც ისე შესამჩნევი იყო. კოლეჯში სწავლისას სტუდენტურ საცხოვრებელში კლარასთან იყოფდა ოთახს. კლარა მეგობრული და მხიარული იყო. ბევრ კითხვას უსვამდა, საიდან იყო, რას საქმიანობდა. კოლეჯში სწავლის დაწყებიდან თითქმის სამი კვირა იყო გასული, რომ ოთახის მეზობელმა ლილის უცნაურობა შეამჩნია.
,თითქმის არასოდეს გძინავს – ჩაილაპარაკა კლარამ, როცა სამზარეულოში თვალების ფშვნეტით შესულმა ენერგიული ლილი დაინახა. ლილი უკვე ჩაცმული იყო, თმა დავარცხნილი, მოწესრიგებული და დილის რვა საათზე ჩანიშნული ბიოლოგიის გაკვეთილისთვის ემზადებოდა.
მძინავს, – სიცილით თქვა ლენამ. – ჩემთვის ხუთი საათიც საკმარისია.
თავიდან კლარას ეგონა, რომ აზვიადებდა რამეს. მაგრამ ღამეები გადიოდა და ლილის უცნაურობა უფრო ნათელი ხდებოდა. ღამის თორმეტ საათზე იწყებდა კითხვას, სწავლას, ამზადებდა პროექტებს. ორზე წვებოდა და დილის შვიდ საათზე ისევ ენერგიით სავსე, მხიარული ლილი ხვდებოდა.
რაღაც ჯიშის სუპერადამიანია, – ერთ დღესაც აღმოხდა გაკვირვებულ კლარას. სიმართლე რომ ვთქვათ, ის მართალიც იყო.
საერთოდ რატომ გვძინავს?
კლარამ ფსიქოლოგიაში გარკვეული საკითხები დაამუშავა, „ძილი ყველას სჭირდება“, თქვა მან. “ეს ბუნების კანონია”. ის სრულიად მართალი იყო.
ძილი ადამიანის ორგანიზმს ეხმარება მნიშვნელოვანი ფუნქციების განხორციელებაში:
- ახარისხებს ინფორმაციას;
- აღადგენს კუნთებსა და ქსოვილებს;
- არეგულირებს ჰორმონების გამოყოფას;
ასევე ტვინს ეხმარება ნარჩენებისგან გათავისუფლებაში. ახალგაზრდას საშუალოდ 7-9 სთ ძილი სჭირდება. უძილობას შეუძლია გამოიწვიოს:
- „ნისლიანი“ ფიქრების გაჩენა;
- მეხსიერების გაუარესება;
- იმუნური სისტემის დასუსტება;
- გულის დაავადებების ჩამოყალიბების რისკის ზრდა.
როგორ შეუძლია ლენამ ასე ენერგიულად იცხოვროს მხოლოდ ხუთ საათიანია ძილით?
გენეტიკური ირონია: DEC2 მუტაცია
აღმოჩნდა, რომ პასუხი ლენას გენებშია.
მეცნიერებმა აღმოაჩინეს იშვიათი გენური მუტაცია DEC2, ეს აღენიშნებათ ადამიანებს, რომლებსაც ცოტა სძინავთ, თუმცა არაფერი აწუხებთ, ანუ მათთვის მცირე ხნით ძილიც საკმარისია. მუტაცია ისეთ ოჯახებში აღმოაჩინეს, სადაც ოჯახის წევრების უმრავლესობას ძალიან ცოტა ეძინათ.
რა ხდება აღნიშნული მუტაციის დროს:
- DEC2 გენი არეგულირებს ადამიანის ძილ-ღვიძილის ციკლს;
- ნორმალურ სიტუაციაში, ის ,,შემოუძახებს“ ტვინს – „მეტი დასვენება გჭირდება“.
- მაგრამ ლენას მსგავს ადამიანებში, მუტაცია აქრობს აღნიშნულ სიგნალს;
- მათი ტვინი სრული დასვენების მდგომარეობას სწრაფად აღწევს და მცირე ხანს ძილიც საკმარისია.
სიფხიზლის ნივთიერება – ორექსინი
DEC2 ამ ისტორიის ერთადერთი გმირი არ არის. ტვინში არის ქიმიური მესენჯერი ორექსი. მისი დანიშნულება ორგანიზმის გამოღვიძებაა. ადამიანებს, რომლებსაც ძალიან მცირე რაოდენობით ორექსინი აქვთ, ნარკოლეფსიით იტანჯებიან. ეს არის მდგომარეობა, როცა ადამიანს უცებ ეძინება დღის განმავლობაში და ვერ ფხიზლდება.
ლენას ტვინი შესაძლოა ბუნებრივად მეტ ორექსინს გამოიმუშავებს. ფაქტია, რომ მისი ტვინი ეფექტურად მუშაობს. ამას გარდა, პროდუქტიულობაც მაღალია.
რამდენადაა შესაძლებელი ლენას ისტორია სხვებს დაეხმაროს?
ლენას ისტორია მთელ კამპუსში გავრცელდა სტუდენტურ გაზეთში გამოქვეყნებული ამბის საშუალებით. მან მიიქცია ძილის ციკლზე მომუშავე ერთ-ერთი პროფესორის ყურადღება. სტუდენტებს აუხსნა, როგორ შეიძლება, ლენას მსგავსი ადამიანების შესწავლით დაეხმარონ ადამიანებს, რომლებსაც ძილის დარღვევა აქვთ.
„თუ გავიგებთ, როგორ მუშაობს DEC2 ან ორექსინი, შესაძლებელი გახდება მკურნალობის ახალი გზების მოძებნა“ – აღნიშნა მან.
- ნარკოლეფსია, ორექსინის დამატებით;
- უძილობა, ორექსინის ბლოკირებით;
- ან დაეხმარონ ცვლაში მომუშავეებს, რომლებსაც ძილის სხვანაირი რეჟიმი აქვთ.
ფაქტობრივად უკვე არსებობს მედიკამენტი, რომელიც ბლოკავს ორექსინს და ადამიანს ჩაძინებაში ეხმარება. მედიკამენტები, რომლებიც გაზრდიან ორექსინის დონეს და ადამიანს სიფხიზლეს შეუნარჩუნებენ, განვითარების პროცესშია,
დასკვნა
მართალია, ლენას არ აქვს ფრთები, რომ ცაში გაინავარდოს, მაგრამ გენეტიკამ საიდუმლო უპირატესობები მიანიჭა: დღეში მეტი საათი, ნაკლები ძილი და მიუხედავად ამისა, ბევრი ენერგია და ხალისი.
წყარო: https://www.biologycorner.com/2025/05/30/case-study-sleepless-not-tired/
