უკანასკნელი კატასტროფული მსოფლიო ომის დროს პატარა ბიჭი ვიყავი და ვცხოვრობდი აქედან ათასობით მილის დაშორებით, იაპონიის არქიპელაგის კუნძულ სიკოკუზე, მიყრუებულ ტყისპირა სოფელში. იმ დროს აღტაცებაში მოვყავდი ორ წიგნს “ჰეკლებერი ფინის თავგადასავალსა” და “ნილს ჰოლგერსონის საოცარ მოგზაურობას შვედეთში”. მაშინ მთელ მსოფლიოს გადაუარა შიშის ტალღამ. ჰეკლებერი ფინის მსგავსად ღამღამობით მთაში ავდიოდი, მეძინა ხეებს შორის, სადაც თავს უფრო უშიშრად ვგრძნობდი, ვიდრე შინ.
“მოგზაურობის” მთავარი გმირი, პატარა კაცუნად ქცეული, რომელსაც ფრინველების ენა ესმის, დაადგება თავგადასავლებით სავსე გზას. ამ წიგნმა ბევრი სასიამოვნო წუთი განმაცდევინა. ერთი ის, რომ ვცხოვრობდი ტყეში კუნძულზე, ოდითგან რომ სახლობდნენ ჩემი წინაპრები და აღმოვაჩინე, რომ ეს სამყარო და ცხოვრების ასეთი წესი ჭეშმარიტი თავისუფლების მომნიჭებელია. მეორეც, თანავუგრძნობდი ნილსს, წარმოვიდგენდი თავს მის ადგილას, ცელქ ბიჭად, რომელიც მოგზაურობს შვედეთში, ცხოვრობს გარეულ ბატებთან ერთად, ესარჩლება მათ, ინარჩუნებს სიწმინდეს და ხდება გულდაჯერებული და თავმდაბალი. ბოლოს შინ დაბრუნებული საუბრობს მშობლებთან. ვფიქრობ, ყველაზე დიდ სიამოვნებას მანიჭებდა ნაწარმოების ენა, იმდენად, რამდენადაც ვიმეორებდი რა ნილსის სიტყვებს, საოცარ სიფაქიზესა და სულიერ აღმავლობას ვგრძნობდი.
“დედავ და მამავ! – წამოიძახა მან. – მე დიდი ვარ, მე ისევ ადამიანი ვარ!”
განსაკუთრებით მხიბლავდა ფრაზა “მე ისევ ადამიანი ვარ!” ვიზრდებოდი და გამუდმებით ვაწყდებოდი სიძნელეებს ცხოვრების სხვადასხვა სფეროში: ოჯახში, იაპონურ საზოგადოებასთან ურთიერთობაში და საერთოდ მთელ ჩემს ყოფაში XX საუკუნის მეორე ნახევარში. გადავრჩი იმის წყალობით, რომ ჩემს ტანჯვა-ვაებას რომანის ფორმას ვაძლევდი. წერისას ვამჩნევდი, რომ ჩემდა უნებურად ვიმეორებდი, თითქოსდა ამოვიოხრებდი: `მე ისევ ადამიანი ვარ!~ ალბათ, შეუფერებელია აქ, ამ გარემოებაში საკუთარ თავზე ლაპარაკი, მაგრამ მინდოდა მეთქვა, რომ ჩემი ნაწარმოებების სტილის საფუძველი ყოველთვის იყო ის, რომ ვიწყებდი პირადი გამოცდილებიდან, შემდეგ ვუკავშირებდი საზოგადოებას, მერე ქვეყანასა და მთელ მსოფლიოს. ვიმედოვნებ, რომ მომიტევებთ, თუ კიდევ ცოტა ხანს ვილაპარაკებ საკუთარ გამოცდილებაზე.
ნახევარი საუკუნის წინ მიყრუებულ ადგილას წავიკითხე “ნილსის საოცარი მოგზაურობა” და იქ ორი წინასწარმეტყველება ვიპოვე. ერთის თანახმად ოდესმე ფრინველების ენას დავეუფლებოდი, მეორე მიქადდა საყვარელ ბატებთან ერთად გაფრენას… შეიძლება, სკანდინავიაში. როცა დავოჯახდი, პირველი შვილი გონებასუსტი გამიჩნდა. მას ხიკარი დავარქვით, რაც ჩვენებურად `სინათლეს~ ნიშნავს. ჩვილობისას იგი რეაგირებდა მხოლოდ გარეული ფრინველების გალობაზე და არავითარ ყურადღებას არ აქცევდა ადამიანის ხმას. ერთხელ ზაფხულში, როცა იგი ექვსი წლისა იყო, ვცხოვრობდით ქალაქგარეთა სახლში. ბავშვმა მახლობელი ტბიდან ჭაობის ქათამურას რაკრაკის ხმა გაიგონა და ფრინველთა გალობის ჩანაწერის ხმით წარმოთქვა: “ეს ჭაობის ქათამურაა”. ეს იყო მისი პირველი სიტყვები. ზუსტად იმ მომენტიდან დაიწყო ჩვენი სიტყვიერი ურთიერთობა შვილთან.
ახლა ხიკარი სწავლობს გონებრივად ჩამორჩენილთა პროფესიული მომზადების ცენტრში, შვედებიდან ნასესხები იდეების საფუძველზე შექმნილ ორგანიზაციაში. ამასთანავე, იგი თხზავს მუსიკალურ ნაწარმოებებს. ფრინველთა წყალობით იგი ქმნის ადამიანურ მუსიკას. საჩემო წინასწარმეტყველება ხიკარის აუხდა, მას ესმის ფრინველთა ენა. ისიც მინდა დავამატო, რომ ვერ შევძლებდი მეცოცხლა, რომ არა ჩემი ცოლის ძალა და სიბრძნე. ის განხორციელებაა აკისა – ნილსის ბატების გუნდის წინამძღოლისა. ჩვენ ერთად ჩამოვფრინდით სტოკჰოლმში და მეორე წინასწარმეტყველებაც, ჩემდა საბედნიეროდ, ამიხდა.
იასუნარი კავაბატამ, პირველმა იაპონელმა მწერალმა-ნობელიანტმა ამ ტრიბუნიდან წაიკითხა ლექცია სათაურით “იაპონია, მშვენიერი და მე”. ლექცია იყო ერთდროულად მშვენიერიც და ბუნდოვანიც. ესაა ბუნდოვანება, უკვე სათაურშივე მინიშნებული, რომელიც განზრახ შექმნა კავაბატამ. იგი შეიძლება ასეც ითარგმნოს: “მე ვეკუთვნი მშვენიერ იაპონიას”(…).
ამ ლექციაში კავაბატა ლაპარაკობს უნიკალურ მისტიციზმზე, რომელიც შეიმჩნევა არა მარტო იაპონურ, არამედ მთელ აღმოსავლურ აზროვნებაში. ვთქვი რა “უნიკალური”, მხედველობაში მქონდა ძენ-ბუდიზმის ტრადიციები. XX საუკუნის მწერალმა კავაბატამაც კი გამოიყენა შუა საუკუნეების მონაზვნების მიერ შექმნილი პოეტური ხერხები თავისი განწყობისა და აზრის მდინარების აღსაწერად. ბუდისტი ბერების ლექსთა უმრავლესობის თემაა ჭეშმარიტების სიტყვიერი გამოხატვის შეუძლებელობა. მათი აზრით, სიტყვა ნაჭუჭშია გამომწყვდეული. მკითხველს არ უნდა ჰქონდეს იმედი, რომ ოდესმე სიტყვები გამოვლენ ლექსებიდან და ჩვენამდე მოაღწევენ. ძენის ამ ლექსების არც გაგება შეიძლება, არც თანაგანცდა, თუკი როგორმე არ შეაღწევ ნაჭუჭში გამომწყვდეულ სიტყვათა შორის, ნებაყოფლობით იტყვი რა უარს საკუთარ “მე”-ზე.
რატომ მიიღო კავაბატამ ასეთი თამამი გადაწყვეტილება – წაეკითხა ეს უკიდურესად ეზოთერიკული იაპონური ლექსები სტოკჰოლმის აუდიტორიის წინაშე? თითქმის ნოსტალგიით ვიხსენებ მისი შესანიშნავი კარიერის დასასრულისათვის მიღწეულ გამბედაობასა და გულახდილობას, რითაც მან საკუთარი რწმენა აღიარა. კავაბატა ათეულობით წლების მანძილზე მოხეტიალე იყო და ამავე დროს, შექმნა უამრავი ნაწარმოები. მოგზაურობის წლების შემდეგ, იკმარა რა იმის აღიარება, რომ აღაფრთოვანებდა ეს მიუკარებელი იაპონური ლექსები, რომელთა სრულყოფილი გაგების ყოველგვარი ცდა ამაოა, შეეძლო ეთქვა: “იაპონია, მშვენიერი და მე”, – მაშასადამე, ესაუბრა სამყაროზე, რომელშიც ცხოვრობდა და ლიტერატურულ ნაწარმოებებზე, რომელიც შექმნა.
ამასთანავე, აღსანიშნავია, რომ კავაბატამ თავისი გამოსვლა ამ სიტყვებით დაასრულა:
“ჩემს ნაწარმოებებს ყოველთვის მოიხსენიებდნენ როგორც სიცარიელის ნაწარმოებებს, ოღონდ ეს სიცარიელე არ უნდა გავიგოთ, როგორც დასავლური ნიჰილიზმი. სულიერი საფუძველი სულ სხვაგვარია. დოგენმა თავისი ლექსი წელიწადის დროებზე დაასათაურა როგორც “თანდაყოლილი რეალობა” და მაშინაც კი, როცა წელიწადის სხვადასხვა დროის სილამაზეს უმღეროდა, ღრმად იყო ჩაძირული ძენში”.
აქაც ვპოულობ გაბედულ და გულახდილ თვითდამკვიდრებას. ერთი მხრივ, კავაბატა აცხადებს თავის არსებით მიკერძოებულობაზე ძენის ფილოსოფიის ტრადიციისა და იმ ესთეტიკის მიმართ, რომლითაც იკვებება აღმოსავლეთის კლასიკური ლიტერატურა. მეორე მხრივ, ცდილობს განასხვაოს ერთმანეთისაგან თავისი ქმნილებების სიცარიელე და დასავლური ნიჰილიზმი. ამბობდა რა ამას, გულწრფელად მიმართავდა კაცობრიობის მომავალ თაობებს, ვისი დიდი იმედი და რწმენა ჰქონდა ალფრედ ნობელს.
მართალი რომ ითქვას, ჩემს თანამემამულე კავაბატაზე უფრო, ამ ტრიბუნაზე რომ იდგა ოცდაექვსი წლის წინ, ძლიერ სულიერ ახლობლობას ვგრძნობ ირლანდიელ პოეტ უილიამ ბატლერ იეიტსთან, რომელსაც ნობელის პრემია გადაეცა სამოცდათერთმეტი წლის წინ. მაშინ იგი დაახლოებით იმ ხნისა იყო, რა ხნისაც მე ვარ. რა თქმა უნდა, თავს არ ვადრი გენიალურ პოეტს, მე მხოლოდ მისი მოკრძალებული მიმდევარი ვარ შორეული ქვეყნიდან (…).
უკანასკნელი რამდენიმე წლის განმავლობაში ვწერდი ტრილოგიას, რომელიც ჩემი ლიტერატურული მოღვაწეობის კულმინაციად უნდა იქცეს. დაიბეჭდა მხოლოდ ორი ნაწილი. ამას წინათ დავამთავრე მესამე, დასკვნითი ნაწილი და ვუწოდე “მოგიზგიზე მწვანე ხე”. ეს სათაური მიკარნახა იეიტსის პოემის ამ სტროფმა:
“არის ხე, რომელიც ყველაზე ზედა რტოდან (ნახევრად რომ სულ მოციმციმე ალისფერია, ნახევრად – სულ მწვანე) დაფარულია ცვარნამით სველი ფოთლებით”.
მართლაცდა, ჩემი ტრილოგია გაჟღენთილია იეიტსის მთელი პოეზიის გავლენით. იეიტისისათვის ნობელის პრემიის მინიჭებასთან დაკავშირებით ირლანდიის სენატმა გამოაქვეყნა მილოცვა, რომელშიც ასეთი სიტყვებით ურევია: “… აღიარება, რომელიც პოვა ხალხმა მსოფლიო კულტურაში შეტანილი წვლილისათვის იეიტსის წარმატების წყალობით”, “… ხალხი, რომლის კანონებსა და ზნე-ჩვეულებებს აქამდე სხვა ერები არ ცნობდნენ”, “… იეიტსის სახელი ჩადგა ჩვენი ცივილიზაციის დაფასების სამსახურში”, “… ყოველთვის იარსებებს იმის საშიშროება, რომ ბრბომ გაიყოლიოს ნგრევით გატაცების უგუნურებისაგან შორს მდგომი ადამიანებიც”.
იეიტსი ის მწერალია, რომლის მიბაძვასაც ვისურვებდი. ვისურვებდი იმ ხალხის ინტერესების გათვალისწინებითაც, რომლის კანონები და ზნე-ჩვეულებანიც ახლა უკვე ცნეს სხვა ერებმა, თუმცა, ეტყობა, მხოლოდ ელექტრონული და საავტომობილო მრეწველობის მიღწევების წყალობით. მისი მიბაძვა იმიტომაც მინდა, რომ წარმომადგენელი ვარ იმ ხალხისა, რომელიც ნგრევით გატაცების უგუნურებაში იყო ჩაბმული როგორც საკუთარი, ასევე მეზობელი ხალხების ტერიტორიებზე.
როგორც ადამიანმა, რომელიც ცხოვრობს თანამედროვე სამყაროში, ისეთში, როგორიცაა, და როგორც ადამიანმა, რომელსაც წარსულთან მწარე მოგონებები აკავშირებს, არ შემიძლია კავაბატასთან ერთად წარმოვთქვა ფრაზა: “იაპონია, მშვენიერი და მე”. ზემოთ შევეხე კავაბატას ლექციის სათაურისა და შინაარსის “ბუნდოვანებას”. ჩემი ლექციის დარჩენილ ნაწილში მინდა გამოვიყენო სიტყვა “გაორებული”, ვითვალისწინებ რა განსხვავებას, რომელიც აღნიშნა ცნობილმა ბრიტანელმა პოეტესამ კეტლინ რეინმა უილიამ ბლეიკზე საუბრისას: იგი იმდენად ბუნდოვანი არაა, რამდენადაც გაორებულიო. საკუთარ თავზე არ შემიძლია ვთქვა სხვა რამ, გარდა ამისა: “იაპონია, გაორებულობა და მე”.
ჩემი დაკვირვებით, ას ოცი წლის მოდერნიზაციის შემდეგ, რაც ქვეყანა ღია გახდა გარე სამყაროსათვის, თანამედროვე იაპონია იხლიჩება გაორებულობის ორ პოლუსს შორის. და მე, როგორც მწერალს ამ პოლარიზაციამ ღრმა დაღი დამასვა.
ეს ორაზროვნება, მძლავრი და ყოვლისგამმსჭვალავი, ხლეჩს ქვეყანასა და ხალხსაც და ვლინდება სხვადასხვა ფორმით. იაპონიის მოდერნიზაცია მიმართული იყო იქით, რომ გვესწავლა დასავლეთისაგან და მიგვებაძა მისთვის. მაგრამ იაპონია აზიური ქვეყანაა და დღემდე ჯიუტად ერთგულია თავისი ტრადიციული კულტურისა. ორაზროვანმა ორიენტაციამ იაპონია იქამდე მიიყვანა, რომ აზიის აგრესორად იქცა. მეორე მხრივ, ახალი იაპონიის კულტურა, რომელსაც განზრახული ჰქონდა სრულად გახსნილიყო დასავლეთისათვის, დიდხანს ბნელით მოცული იყო მისთვის, მიუწვდომელი და, უფრო რბილად, ძნელად გასაგები. უფრო მეტიც, იაპონია იზოლირებული აღმოჩნდა სხვა აზიური ქვეყნებისაგან არა მარტო პოლიტიკურად, არამედ სოციალურად და კულტურულადაც.
თანამედროვე იაპონურ ლიტერატურაში ყველაზე გულწრფელები, თავის მისიაში ყველაზე უფრო დარწმუნებული იყვნენ ეგრეთ წოდებული “ომისშემდგომი მწერლები”, სამწერლო არენაზე ბოლო ომის დამთავრებისთანავე გამოსულნი, კატასტროფისაგან ღრმად ტრავმირებულნი, მაგრამ აღორძინების მაინც დიდად მოიმედენი. ისინი მთელი ძალ-ღონით ცდილობდნენ გამოესყიდათ იაპონიის არმიის მიერ აზიის ქვეყნებში ჩადენილი არაადამიანური დანაშაულობანი, აგრეთვე გაედოთ ხიდი ღრმა უფსკრულზე, რომელიც იაპონიას ყოფდა არა მარტო დასავლეთის განვითარებული ქვეყნებისაგან, არამედ აფრიკისა და სამხრეთ ამერიკისაგანაც. ამით მათ სურდათ შერიგებოდნენ დანარჩენ მსოფლიოს. ყოველთვის მქონდა დიდი სურვილი ბოლოში მაინც ვმდგარიყავი იმ ავტორთა რიგში, ამ მწერალთა ტრადიციები რომ აითვისეს.
იაპონიისა და მისი ხალხის მდგომარეობა თანამედროვე, პოსტმოდერნიზაციის პერიოდში არ შეიძლება არ იყოს ამბივალენტური. იაპონიის მოდერნიზაციის შიგ შუაგულში დაიწყო მეორე მსოფლიო ომი – ომი, რომელიც გამოიწვიეს თვით მოდერნიზაციის პროცესში მომხდარმა გადახრებმა. ორმოცდაათი წლის წინ განცდილმა მარცხმა იაპონიასა და იაპონელებს, ამ ომის აქტიურ მონაწილეებს, მისცა შანსი კვლავ აღორძინებულიყვნენ სიღატაკისა და ტანჯვის ჯოჯოხეთიდან, რომელსაც ასახავდნენ სწორედ “ომის შემდგომი მწერლები”. ზნეობრივი ბაზა ამ აღორძინების მსურველი იაპონელებისა იყო დემოკრატიის იდეები და გადაწყვეტილება, აღარასოდეს დაეწყოთ ომი. პარადოქსულია, რომ ხალხიც და სახელმწიფოც, ვინც ეს ზნეობრივი საფუძველი აირჩია, წარსულისაგან ლაქამოცხებული იყვნენ აზიის სხვა სახელმწიფოებში შეჭრით. ამ ზნეობრივ საფუძველს მნიშვნელობა ჰქონდა მათთვისაც, ვინც ჰიროსიმასა და ნაგასაკში ატომური იარაღით დაიღუპა, მათთვისაც, ვინც გადარჩა და ამ გადარჩენილთა შთამომავლებისთვისაც, რომელთაც რადიაციის ზემოქმედებამ თავისი კვალი დაატყო (ათეულ ათასობით იმ ადამიანის ჩათვლით, რომელთა მშობლიური ენა კორეული იყო).
ბოლო წლებში იაპონიის მისამართით გაისმის საყვედურები, რომელთა აზრიც ისაა, რომ მან მეტი სამხედრო ძალა უნდა გამოყოს გაეროსათვის და ამით უფრო აქტიური როლი ითამაშოს მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებში მშვიდობის შენარჩუნებასა და აღდგენაში. სამწუხაროა ეს საყვედურები. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ იაპონიისათვის კატეგორიულ იმპერატივად იქცა ომების სამუდამო უარყოფა, რაც აისახა კიდეც ახალი კონსტიტუციის მთავარ მუხლში. იაპონელებმა აირჩიეს მარადიული მშვიდობის პრინციპი, როგორც ზნეობრივი საფუძველი ომისშემდგომი აღორძინებისათვის.
მგონია, რომ ამ პრინციპს ძალიან კარგად გაიგებენ დასავლეთში, სადაც არსებობს დიდი ხნის ტრადიცია რელიგიური მოსაზრებით სამხედრო სამსახურზე უარის თქმისადმი შემწყნარებლური დამოკიდებულებისა. თვით იაპონიაში არიან ადამიანები, უცხოელთა ზემოქმედებით რომ ცდილობენ კონსტიტუციიდან ამ მუხლის ამოღებას. მაგრამ კონსტიტუციიდან მარადიული მშვიდობის მუხლის ამოღება ღალატი იქნება აზიის სხვა ხალხებისა და ჰიროსიმასა და ნაგასაკში ატომური ბომბით დაღუპულთა წინაშე. მწერალს არ მიჭირს წარმოვიდგინო რა მოჰყვება შედეგად ამ ღალატს.
იაპონიის ომამდელ კონსტიტუციას, რომელიც ამკვიდრებდა აბსოლუტურ ძალაუფლებას ნებისმიერ დემოკრატიაზე უფრო, მაშინ მოსახლეობის ერთგვარი მხარდაჭერა ჰქონდა. თუმცა ახლანდელი კონსტიტუცია ორმოცდაათი წლისაა, მოსახლეობის ნაწილს მაინც ძველი ურჩევნია. თუკი იაპონია ოფიციალურად სხვა პრინციპს გააფორმებს და არა იმას, რომელსაც ორმოცდაათი წელია ვიცავთ, ნანგრევებად ქცეულ ქვეყანაში ჩვენ მიერ მიღებული გადაწყვეტილება საყოველთაო ადამიანურობის პრინციპის უზენაესობის თაობაზე არარაობად იქცევა. აი, ასეთი აჩრდილი წარმომიდგება თვალწინ უბრალო ადამიანს.
რასაც ჩემს ლექციაში იაპონიის “გაორებულობას” ვუწოდებ, თანამედროვე ეპოქაში ფართოდ გავრცელებული ქრონიკული დაავადებაა. იაპონიის ეკონომიკური აყვავებაც არაა მისგან თავისუფალი, რამდენადაც პოტენციური საფრთხეა მსოფლიო ბაზრის ცვალებადობაც და გარემოს დაბინძურებაც. “გაორებულობა” ამ აზრით ძლიერდება. და ეს, ალბათ, უფრო შესამჩნევია გარეშე კრიტიკული თვალისათვის, ვიდრე ჩვენთვის, იაპონიაში მცხოვრებთათვის. ომისშემდგომი სიღატაკის სულ ბოლო წერტილზე მყოფებმა გავძელით და გაჯანსაღების იმედი არ დაგვიკარგავს. რაც არ უნდა გასაოცარი იყოს, ჩვენგან ნაკლებ ძალისხმევას არ ითხოვს დღევანდელი შიში, რომ ახლანდელი აყვავება დიდხანს არ გასტანს. თუ ამას სხვაგვარად შევხედავთ, იქმნება ახალი სიტუაცია, რომლის დროსაც იაპონიის კეთილდღეობა უფრო და უფრო დამოკიდებული ხდება მთლიანად აზიაში მზარდ წარმოებასა და მოხმარებაზე.
მე ერთი იმ მწერალთაგანი ვარ, რომელიც ცდილობს შექმნას სერიოზული ლიტერატურული ნაწარმოები, არაფერი საერთო რომ არა აქვს ფართო სამომხმარებლო ბაზრისათვის გათვალისწინებულ რომანებთან. როგორი უნდა გავხდე მე, როგორც იაპონელი?
უ. ჰ. ოდენმა ერთხელ რომანისტი ასე დაახასიათა:
იგემე მოწყენილობა ცხოვრებისა და ცდუნების,
სურვილებს და მისწრაფებებს, დაგჭირდეს, ურტყი წიხლები,
კეთილს კეთილად მოექეც, ბოროტს ნუ ესალბუნები,
შენც ებოროტე, სიძვასაც ემონე, ნუ ეტიხრები.
და როცა ყელში ამოვა სისაძაგლეთა ყურება,
წვრილ-წვრილად გეცოდინება, კაცთ სჭირთ რა უბედურება.
ესაა ის, რაც ჩემს “ცხოვრებისეულ ჩვევად” იქცა, რაკიღა პროფესიით მწერალი ვარ.
პიროვნების სასურველი იაპონური ტიპის აღსაწერად გამოვიყენებდი სიტყვა “ზრდილობიანს”, ჯორჯ ორუელის მიერ მისთვის სასურველი ხასიათის ტიპების ასახვისათვის ხშირად გამოყენებულ ზედსართავს, ისეთებთან ერთად, როგორიცაა “ჰუმანური”, “გონიერი” და “სასიამოვნო”. ეს მაცდურად მარტივი ეპითეტი შეიძლება მკვეთრად დაუპირისპირდეს სიტყვა “გაორებულს”, რომლითაც დავახასიათე საკუთარი თავი სათაურში “იაპონია, გაორებულობა და მე”. არსებობს ძალიან დიდი და ირონიული შეუსაბამობა მათ შორის, როგორები არიან იაპონელები გარეშე თვალისათვის და როგორები უნდათ, რომ გამოჩნდნენ.
ვიმედოვნებ, ორეულს საწინააღმდეგო არაფერი ექნებოდა, თუკი სიტყვა `ზრდილობიანს~ ვიხმარ როგორც სინონიმს “ჰუმანისტისა” რამდენადაც ერთიც და მეორეც მოიცავენ ისეთ თვისებებს, როგორიცაა შემწყნარებლობა და კაცთმოყვარეობა. ჩვენს წინამორბედებში გვხვდებიან პირველმკვალავები, იაპონელის გადაქცევას რომ ცდილობდნენ “ზრდილობიანად” და “ჰუმანისტად”.
ერთ-ერთი ასეთი ადამიანი იყო განსვენებული პროფესორი კაძურო ვატანაბე, ლიტერატურისა და ფრანგული რენესანსის იდეების სპეციალისტი. ომამდელი და მეორე მსოფლიო ომის დროინდელი პატრიოტული ისტერიის ვითარებაში მარტოსული ვატანაბე ოცნებობდა ჰუმანისტური შეხედულებანი დაემყნო მშვენიერებისა და ბუნებისადმი იაპონელთა ტრადიციულ მიდრეკილებებზე, ჯერ კიდევ სავსებით რომ არ იყო დაკარგული. ვჩქარობ აღვნიშნო, რომ მშვენიერებისა და ბუნების ვატანაბესეული გაგება განსხვავდება იმისაგან, რასაც ვეცნობით კავაბატას ლექციაში “იაპონია, მშვენიერი და მე”.
გზამ, რომლითაც იაპონია ცდილობდა ახალი სახელმწიფოს აშენებას, კატაკლიზმამდე მიგვიყვანა. სხვა გზებით იაპონელი ინტელექტუალები ცდილობდნენ უაღრესად სიღრმისეულ დონეზე გადაელახათ უფსკრული დასავლეთსა და მათ ქვეყანას შორის. ეს, ალბათ, მეტად ძნელი სამუშაო იყო, მაგრამ სიხარულის მომგვრელი. ფრანსუა რაბლესადმი მიძღვნილი პროფესორ ვატანაბეს გამოკვლევა იყო იაპონიის ინტელექტუალური ცხოვრების ერთ-ერთი უშესანიშნავესი მიღწევა.
მეორე მსოფლიო ომამდე ვატანაბე პარიზში სწავლობდა. როცა მან თავის სამეცნიერო ხელმძღვანელს განუცხადა, რაბლე მინდა ვთარგმნო იაპონურადო, მან პასუხად ასეთი ფრაზა წარმოთქვა: გაუგონარი წამოწყება უთარგმნელი რაბლეს თარგმნისა იაპონურად. მეორე ფრანგმა მეცნიერმაც არ დამალა განცვიფრება: პანტაგრუელისეული წარმტაცი წამოწყება. ამისდა მიუხედავად, ვატანაბემ არა მარტო გაასრულა თავისი დიადი წამოწყება ომისდროინდელი უკიდურესი სიღატაკისა და ამერიკული ოკუპაციის წლებში თავგანწირული მუშაობით, არამედ მთელი ძალ-ღონით ცდილობდა დაბნეული, ორიენტაციადაკარგული იმდროინდელი იაპონიისათვის მაგალითად დაესახა ცხოვრება და აზროვნება ფრანგი ჰუმანისტებისა, ფრანსუა რაბლეს წინამორბედთა, თანამედროვეთა და მიმდევართა.
ცხოვრებითაც და შემოქმედებითაც ყოველთვის ვატანაბეს მოწაფე ვიყავი. მან ჩემზე უზარმაზარი გავლენა მოახდინა ორი ასპექტით. პირველია – ჩემი როგორც რომანისტის მეთოდი. უშუალოდ რაბლეს მისეული თარგმანიდან გავიგე ის, რაც მიხეილ ბახტინმა განსაზღვრა, როგორც “გროტესკული რეალიზმის სახეობრივი სისტემა, ანუ ხალხური სიცილის კულტურა”; გავიგე მატერიალური და ხორციელი პრინციპების მნიშვნელობა, კოსმოსური, სოციალური და ხორციელი პრინციპების ურთიერთშესატყვისობა, განუწყვეტელი კავშირი სიკვდილსა და ახლადშობისაკენ მისწრაფებას შორის და როლი სიცილისა, თავდაყირა რომ აყენებს იერარქიულ ურთიერთობებს.
ამ სახეობრივმა სისტემამ მისცა შესაძლებლობა მოეძია ლიტერატურული მეთოდები კაცობრიულის მისაღწევად ისეთ ადამიანს, როგორიცა ვარ მე, დაბადებული და გაზრდილი პერიფერიული, მარგინალური და განაპირა ქვეყნის იაპონიის პერიფერიულ, მარგინალურ და განაპირა რაიონში. ასეთი წარმოშობის კაცი გამოვხატავ არა აზიას – ახალ ეკონომიკურ ძალას, არამედ აზიას – სიუხვეში აღრეული მარადიული სიღატაკით გაჟღენთილს. ძველი ნაცნობი და მაინც ისევ ცოცხალი მეტაფორები უფლებას მაძლევს დავაყენო ჩემი თავი ისეთი მწერლების გვერდით, როგორებიცაა კორეელი კიმ ჯი-ხა და ჩინელები გხონ ი და მუ ჯენი. ჩემთვის მსოფლიო ლიტერატურის ძმობა ასეთი კონკრეტულად გამოხატული ურთიერთობებისაგან შედგება. ერთხელ მონაწილეობა მივიღე შიმშილობაში ერთი ნიჭიერი კორეელი პოეტის პოლიტიკური უფლებების დასაცავად. ახლა ღრმად ვარ შეშფოთებული ნიჭიერი ჩინელი მწერლების ბედით, თავისუფლება რომ აღუკვეთეს ტიანიანმენის მოედანზე მომხდარი ამბების შემდეგ.
მეორე ასპექტი ჩემზე ვატანაბეს გავლენისა, მისი ჰუმანიზმის იდეაა. ჰუმანიზმი მიმაჩნია ევროპის როგორც ცოცხალი მთლიანობის კვინტესენციად. ასეთივე აზრი შეიძლება შევამჩნიოთ მილან კუნდერას მიერ რომანის სულის განსაზღვრებაში. ისტორიული წყაროების გულდასმით შესწავლის შემდეგ ვატანაბემ დაწერა რამდენიმე კრიტიკული ბიოგრაფია, რაბლეს ბიოგრაფიის მოთავეობით, ისტორიული პიროვნებებისა ერაზმ როტერდამელიდან სებასტიან კატელონამდე და ჰენრიხ მეოთხესთან დაახლოებულ ქალთა ბიოგრაფიები მარგარიტა ნავარელიდან გაბრიელა დესტრემდე. ამ შრომით ვატანაბემ განიზრახა იაპონელთათვის მოეთხრო ჰუმანიზმისა და შემწყნარებლობის მნიშვნელობის შესახებ, იმაზე, თუ როგორ ხდება ადამიანი მსხვერპლი ცრურწმენებისა და თავის მიერვე შექმნილი მანქანებისა. გულახდილობამ დაამოწმებინა ჩემს მასწავლებელს დანიელი ფილოლოგის ქრისტოფერ ნიულოპის ნათქვამი: “ვინც ომს პროტესტს არ უცხადებს, ის მისი მომხრეა”.
დასავლური აზრის ძირითადი დასაყრდენის ჰუმანიზმის იაპონურ ნიადაგში გადასანერგად ვატანაბე გაბედულად იმეორებდა “გაუგონარ წამოწყებასა” და “პანტაგრუელისეულ წარმტაც წამოწყებასაც”.
როგორც ადამიანი, რომელზეც ვატანაბეს ჰუმანიზმმა მოახდინა ზემოქმედება, ჩემს მწერლურ ამოცანად მივიჩნევ მივცე შესაძლებლობა, ვინც საკუთარ თავს სიტყვის საშუალებით გამოხატავს და მათ მკითხველებსაც, თავი დააღწიონ საკუთარ და თავისი დროის ტანჯვა-წამებას და მოიშუშონ სულის ჭრილობები. უკვე ვთქვი, რომ ვიხლიჩები იაპონელი ხალხისათვის დამახასიათებელი გაორებულობის ორ პოლუსს შორის. ყოველთვის ვცდილობ განვიკურნო ამ ტკივილისა და იარებისაგან ლიტერატურის მეშვეობით. ვლოცულობ ჩემი თანამემამულე იაპონელების განკურნებისთვისაც.
თუ ნებას მომცემთ, ისევ ჩემს შვილს გავიხსენებ. ჩიტების ხმებმა მიიყვანეს ხიკარი ბახისა და მოცარტის მუსიკასთან და ახლა თვითონაც ქმნის საკუთარ ნაწარმოებებს. პირველივე მისი შეთხზული პიესები აღსავსე იყო სიხარულითა და ჭაბუკური ხიბლით, ჩამოჰგავდნენ ბალახის ფოთლებზე მოციმციმე ცვარ-ნამს (…).
ხიკარი განაგრძობდა მუსიკის თხზვას და არ შემეძლო არ შემემჩნია მის ქმნილებებში “მოტირალი ბუნდოვანი სულის ხმა”. თუმცა გონებრივად ჩამორჩენილია, ბეჯითმა შრომამ ნაყოფი გამოიღო, ოსტატობა მოემატა, მუსიკა უფრო ღრმა გახდა. ამან, თავის მხრივ, აპოვნინა საკუთარი სულის სიღრმეში ბუნდოვანი სევდის შენადედი, რომლის გამოხატვაც სიტყვებით მან ვერ შეძლო.
“მოტირალი ბუნდოვანი სულის ხმა” მშვენიერია და ის, რომ ხიკარი მას მუსიკის საშუალებით გამოსცემს, კურნავს მას ბუნდოვანი სევდისაგან. უფრო მეტიც, აღიარეს, რომ მისი მუსიკა აგრეთვე კურნავს თანამედროვე მსმენელებსაც. ესაა ჩემთვის საფუძველი, მწამდეს ხელოვნების დიადი განმკურნავი ძალა.
ჩემს რწმენას ჯერაც ვერ უპოვია სრული დადასტურება. და თუმცა “სუსტი ბუნებისა” ვარ, ამ რწმენის შეწევნით ვისურვებდი “უსიხარულოდ ვიტანჯო იმ ბოროტებათათვის”, XX საუკუნეში რომ დაგროვდა საზარელი ტექნიკური პროგრესის შედეგად. როგორც ადამიანი, რომელიც ეწევა პერიფერიულ, მარგინალურ და განაპირა ცხოვრებას ამ სამყაროში, მინდა გავერკვე, – იმედი მაქვს, ეს იქნება მოკრძალებული ჰუმანისტური წვლილი, – როგორ შევძლო დავეხმარო კაცობრიობას განიკურნოს და მიაღწიოს საყოველთაო შერიგებას.
