პოეზიის გონებაში წვდომის მცდელობა – ჰაინრიხ ბიოლი

საქმეში ჩახედულ ადამიანებში ეჭვს არ იწვევს, ნაკლებად ჩახედულებს კი სადავოდ გაუხდიათ ისეთი, ერთი შეხედვით, რაციონალური საკითხი, რომელიც გაანგარიშებებს ექვემდებარება და, ამასთან, არქიტექტორების, მხაზველების, ინჟინრებისა და მუშების ერთობლივ შრომის ნაყოფს წარმოადგენს; მიუხედავად ამისა, ამ დროს ყველასგან გაუთვალისწინებლად, წესებიდან რამდენიმე მილიმეტრით გადახრა მაინც ხდება ხოლმე. ამრიგად, ამ კარგად დამუშავებულ და ჩამოყალიბებულ მთლიანობაში გაპარული წუნის მიზეზი ის უნდა იყოს, რომ წინასწარ ვერავინ ვერ გაითვალიწინებს, რა შედეგი შეიძლება მოჰყვეს ტექნიკური მასებისა და ქიმიური ელემენტების ურთიერთრეაქციას, მით უფრო, რომ ამ დროს მოქმედებაში ჩაერთვება ოთხი ისეთი კლასიკური სტიქიონი, როგორიცაა: ჰაერი, წყალი, ცეცხლი და მიწა.

როგორც ჩანს, პრობლემას ამ დროს ქმნის არა იმდენად თავად იდეა ან ტექნიკურ-ქიმიური და სტატისტიკური სინთეზი, რომელიც მუდმივად მოწმდება და კონტროლს ექვემდებარება, რამდენადაც ის პროცესი, რომელსაც მე იდეის სისრულეში მოყვანას ან განხორციელებას დავარქმევდი. მაგრამ რა ვუწოდოთ იმ გაუთვალისწინებელ წუნს, რომელიც, მართალია, მილიმეტრებში იზომება, მაგრამ დეფორმაციის დროს ასევე გაუთვალისწინებელი განსხვავებების სახით იჩენს ხოლმე თავს? რას მალავს ეს ხვრელი? იმას ხომ არა, რასაც ჩვეულებრივ ირონიას ვეძახით, ან იქნებ ეს თავად ღმერთი, წინააღმდეგობა ან, თანამედროვე ენით რომ ვთქვათ, ირეალობაა?

ერთმა, ამ საქმეში ჩახედულმა მხატვარმა, რომელიც ადრე ხაბაზი ყოფილა, ასეთი რამ მითხრა: ფუნთუშების გამოცხობას ჩვეულებრივ, უთენია დილით, გარიჟრაჟზე უნდა შეუდგეს კაცი; ეს არცთუ მთლად იოლი საქმეა, რადგან ამ დროს აუცილებლად გარეთ უნდა გამოყო ცხვირი, რათა გუმანით მივხვდე, რა ტემპერატურას, ინგრედიენტებს და დროს საჭიროებს ფუნთუშების გამოცხობა, რადგან უფალი ყოველ ცისმარე დღეს ითხოვს დილის საუზმის ამ მნიშვნელოვან და წმიდათაწმიდა კომპონენტს მათთვის, ვინც საკუთარი მხრებით ეწევა ახალ დღის ჭაპანსო. ჰოდა, რა დავარქვათ ამ მოვლენას, რომლის გათვალისწინებაც თითქმის შეუძლებელია? იქნება მისთვის ირონია, პოეზია, ღმერთი, წინააღმდეგობა ან ირეალობა გვეწოდებინა? როგორ გავალთ ფონს მის გარეშე? მით უფრო, რომ ჯერაც არაფერი გვითქვამს სიყვარულზე. ჩვენ ხომ ვერასოდეს ვერ შევიტყობთ, რამდენ რომანს, ლექსს, მოსაზრებას, აღიარებას, ტანჯვასა და სიხარულს იტევს სიყვარულის კონტინენტი, რომელიც დღემდე გამოწვლილვით არავის შეუსწავლია?!

როდესაც მეკითხებიან, როგორ ან რატომ დავწერე ესა თუ ის ნაწარმოები, ერთობ უხერხულ მდგომარეობაში ვვარდები. ამაზე არათუ ამ შეკითხვის ავტორს, საკუთარ თავსაც სიამოვნებით გავცემდი პასუხს, მაგრამ საამისოდ სავსებით უძლური ვარ. დიახ, არ უნდა მოვინდომო, არ ძალმიძს, აღვადგინო ამასთან დაკავშირებული ურთიერთმიმართებები, რათა თუნდაც საკუთარი საქმიანობა – ლიტერატურა უფრო ნაკლებად მისტიკური პროცესის სახით წარმოვადგინო, ვიდრე ეს ხიდების მშენებლობა ან ფუნთუშების ცხობაა.

და, რაკი ლიტერატურას შეუძლია ადამიანებს თავისუფლება მოუტანოს და შესწევს უნარი, თხრობის წყალობით, სხვადასხვა ხერხით ხორცი შეასხას ამ საქმეს, ერთობ სასარგებლო იქნებოდა იმის ახსნა, თუ როგორ ახერხებს იგი ამ ხორცშესხმას, რათა ამით უფრო აქტიური გახადოს ამ პროცესში საკუთარი თანამონაწილეობა. მაგრამ, რა ჰქვია ამ საქმიანობას, რომელსაც ნამდვილად ვეწევი, მაგრამ მიახლოებითაც კი არ შემიძლია ამის ახსნა? რა ხდება ამ დროს, როდესაც მე ყველა სტრიქონი თავიდან ბოლომდე გადამაქვს ქაღალდზე, ათასნაირად ვცვლი, ვამუშავებ და საკუთარ თარგზე ვჭრი მათ, მაგრამ მერე გადის დრო და ეს სტრიქონები თითქოს გვერდით ჩამიქროლებენ, უჩინარდებიან და ფორმაში ჩამოსხმული საზრისის სახით, განსაზღვრულ მნიშვნელობას სხვებისთვის იძენენ. თეორიულად შესაძლებელია ეს პროცესი სრულად აღვადგინოთ და წარმოვადგინოთ როგორც ოქმის მსგავსი რამ, რომლის წარმოებაც ლიტერატურული საქმიანობის პარალელურად ხდება, რათა ამ ოქმში დაწვრილებით იქნეს აღნუსხული ეს მრავალგანზომილებიანი შრომა. ოქმი აუცილებლად უნდა მოიცავდეს არა მხოლოდ ინტელექტუალურ და სოციალურ, არამედ გრძნობად და მატერიალურ ასპექტებსაც; მან უნდა დაადგინოს და გამოავლინოს როგორც კვების, ნივთიერებათა ცვლისა და გუნება-განწყობის, ასევე გარემო პირობების მნიშვნელობა, და, ეს ყველაფერი, მხოლოდ მასალა კი არ უნდა იყოს, არამედ ფონსაც უნდა ქმნიდეს. მაგალითად, რომელიმე სპორტულ გადაცემას ზოგჯერ ცალი თვალით ვუყურებ ხოლმე, და, უნდა გითხრათ, ასეთ დაბნეულ მდგომარეობაში აზროვნება, თავისებურად იდუმალი საქმიანობა მგონია. ამიტომაც გამოდის, რომ ყველა ეს გადაცემა, ყოველგვარი შემოკლების გარეშე, შეტანილ უნდა იქნეს ზემოხსენებულ ოქმში, რადგან შესაძლოა ისე მოხდეს, რომ რომელიმე დარტყმამ ან ნახტომმა ჩემს გაფანტულ ფიქრებში გადამწყვეტი როლი ითამაშოს. ამასთან, ეს შეიძლება ხელის ერთი მოძრაობა, ღიმილი, კორესპონდენტის სიტყვა ან რეკლამაც იყოს. რა თქმა უნდა, ამ დროს უყურადღებოდ არ უნდა დარჩეს არც ერთი სატელეფონო საუბარი, მოსალოდნელი ამინდი, მიღებული კორესპოდენცია და ყოველი ახალი სიგარეტიც კი; მოკლედ, გათვალისწინებულ უნდა იქნეს ყველაფერი, რაც ხელს უშლის მოვლენებს შორის კავშირის დამყარებას, იქნება ეს სადღაც ხმაურით მიმავალი მანქანა, პნევმატიური უროს გრუხუნი თუ ქათმის კაკანი.

მაგიდის სიმაღლე, რომელზედაც ახლა ვწერ, 76,5 სმ-ია; მისი ზედაპირის სიგრძე 111 სმ-ს, ხოლო სიგანე 69,5სმ-ს შეადგენს. მაგიდას გრძელი ფეხები და დიდი უჯრა აქვს, თავისი არსებობის 70 თუ 80 წელს ითვლის და ჩემი ცოლის ბებიდის საკუთრებაა; ქალს ქმარი ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში გარდაეცვალა, რის შემდეგაც იგი უფრო პატარა ბინაში გადავიდა, მაგიდა კი თავის ძმას, ანუ ჩემი ცოლის პაპას მიჰყიდა; მერე კი როდესაც პაპა გარდაიცვალა, ეს სავსებით უფუნქციო მაგიდა ჩვენს ოჯახში მოხვდა, და, ვერ გეტყვით, საერთოდ სად იყო შეკუჭული, ვიდრე ერთ დღეს, სხვა ბინაში გადასვლის დროს, უეცრად არ მოგვხვდა თვალში; ამასთან, აღმოჩნდა, რომ მაგიდას ზედაპირი დაზიანებული ჰქონდა, რადგან მეორე მსოფლიო ომის დროს, დაბომბვისას, ჭურვის ნამსხვრევი მოხვედროდა; ასე და ამრიგად, წმინდა სენტიმენტალური ფასეულობების გარდა, ეს მაგიდა თითქოსდა იმ სოციალურ-პოლიტიკურ სივრცეში შესასვლელი, კარიბჭე აღმოჩნდა რომლის მოხსენიებაც აქ უპრიანი იქნება. დიახ, მაგიდას ამიერიდან ამ სივრცეში შესვლის საშუალებად აღვიქვამდი. ამასთან, მტვირთავი, რომელიც მაგიდის გადატანაზე ვაივაგლახით დავითანხმე, მისმა დანახვამ ისე აღაშფოთა, რომ მისი ეს აღშფოთება ლამის არის უფრო მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა, ვიდრე ამ ნივთის ამჟამინდელი დანიშნულება; მაგრამ ეს შემთხვევითი ამბავი, რა მოსატანი იყო იმ დაჟინებულობასთან შედარებით, რომელიც ჩვენ არა გულაჩუყებულობით ან წარსულისადმი პატივისცემით, არამედ იმის გამო გამოვიჩინეთ, რომ მაგიდა ნაგავსაყრელზე გადასაგდებად არა და არ გვემეტებოდა. და, რაკი ამასობაში ამ მაგიდაზე რაღაც-რაღაცების დაწერაც მოვასწარი, მის მიმართ დროდადრო ნაზი გრძნობებიც კი გამიჩნდა და ეს “დროდადრო” ხაზგასმით მინდა აღვნიშნო. ახლა აღარაფერს ვიტყვი ნივთებზე, მაგიდაზე რომ აწყვია. ისინი მეორეხარისხოვან როლს თამაშობენ, რადაგნ მათ მაგივრობას ნივთებიც გასწევენ, და, მათი არსებობა შემთხვევითია, თუ არ ჩავთვლით 1957 წელს გამოშვებულ “რემინგტონის” მარკის საბეჭდ მანქანას, რომელსაც ისე შევეჩვიე, რომ იგი ჩემთვის რაღაც საწარმოო იარაღის ტოლფასი გახდა.

ამ ნივთისადმი საგადასახადო უწყებამ უკვე კარგა ხანია ინტერესი დაკარგა, თუმცა იგი ნამდვილად უწყობდა და დღესაც უწყობს ხელს შემოსავლების ზრდას. ამ მანქანას საქმეში ჩახედული კაცი ალბათ დამცინავ მზერას თუ შეავლებს, მე კი მისი წყალობით ოთხი რომანი და ასობით სტატია თუ კომენტარი დავწერე. მაგრამ უნდა გითხრათ, რომ ეს საწერი მანქანა ჩემთვის ამის გამო არ არის ღირებული, და ჩემი ამგვარი დამოკიდებულება ისევ და ისევ იმ პრინციპით აიხსნება, რომ იგი ძველებურად მუშაობს და ადასტურებს, თუ რაოდენ მცირე საშუალებები გააჩნია მწერალს კაპიტალდაბანდებებისათვის.

მაგიდასა და საბეჭდ მანქანაზე ჩამოვაგდე სიტყვა, რათა თავად დავწმუნებულიყავი, რომ სულაც არ მესმის თვით ამ პირველადი მოხმარების ორი საგნის მნიშვნელობა; ამიტომ, თუკი შევეცდებოდი მათი წარმოშობისა თუ მატერიალური, საწარმოო და სოციალური ისტორიის წვრილმანებიც მათთვის საკადრისი გულისხმიერებით შემესწავლა, შედეგად ნამდვილად მივიღებდი კომპენდიუმს ინგლისისა და დასავლეთ გერმანიის საწარმოო და სოციალური განვითარების შესახებ. მაგრამ ჩვენ ხომ ჯერაც არაფერი გვითქვამს იმ სახლზე და ოთახზე, სადაც ეს მაგიდა დგას, იმ მიწაზე, რომელზედაც აღმართულია ეს სახლი; მით უფრო, არ გაგვიხსენებია ამ სახლის ცოცხალი თუ აწ გარდაცვლილი ბინადარნი, და, ის ადამიანები, რომლებიც გვამარაგებენ ნახშირით, რეცხავენ ჭურჭელს, დაატარებენ წერილებსა და გაზეთებს, და მით უფრო, ისინი, ვისთანაც უბრალოდ ახლობლობა, უფრო მეტი ახლობლობა და ყველაზე დიდი ახლობლობა გვაკავშირებს; ისე კი, საჭიროა ამ საქმეში ჩაგვერთო აბსოლუტურად ყველაფერი, იქნებოდა ეს მაგიდა თუ ზედ დაგდებული ფანქარი, ამასთან, მოგვეთხრო ყოველი ნივთის ისტორია და, რა თქმა უნდა, ჩვენ ახლობელ, უფრო ახლობელ თუ ყველაზე ახლობელ ადამიანებთან დაკავშირებული ამბები. განა ამ დროს ნაკლებად გვექნებოდა საქმე მონარჩენებთან, ხვრელებთან, წინააღმდეგობებთან, პოეზიასთან, ღმერთთან და ირეალობასთან, ვიდრე ეს ყველაფერი ხიდის მშენებლობის ან ფუნთუშების ცხობისას იჩენს თავს?

არ გამიჭირდება ამის თქმა, და, მართალიც ვიქნები, თუ ვიტყვი, რომ ენა მხოლოდ მასალაა, წერის დროს კი რაღაცის მატერიალიზაცია ხდება, მაგრამ, როგორ ავხსნათ ის ფაქტი, რომ როგორც ხანდახან ამბობენ, ამ დროს სიცოცხლის მსგავსი ჩაისახება, რომელიც ხორცს შეასხამს მათ ბედ-იღბალსა და გარემოებებს, და ეს ხორცშესხმა სადმე სხვაგან კი არა, სიცოცხლის ყოველგვარ ნიშანწყალს მოკლებულ ქაღალდის ფურცელზე ხდება; დიახ, ამ ფურცელზე ავტორის წარმოსახვა დღემდე ამოუცნობი წესით მკითხველის წარმოსახვას უკავშირდება; სწორედ აქედან იწყება მათი მსვლელობა საერთო გზაზე, რომლის რეკონსტრუქციაც შეუძლებელია, რადგან თვით ყველაზე გონივრული და ალღოიანი ინტერპრეტაციაც კი მასთან მიახლოების მხოლოდ მეტ-ნაკლებად წარმატებულ მცდელობას წარმოადგენს. მართლაცდა, აბა, როგორ შეიძლება იმის ზუსტად აღნუსხვა და აღწერა, თუ ყოველ ჯერზე როგორ გადაინაცვლებს მწერლისა და მკითხველის ცნობიერი მათ არაცნობიერში; და, ამასთან, მხედველობაში უნდა მივიღოთ მწერალსა და მკითხველს შორის არსებული ეროვნული, გეოგრაფიული, რელიგიური და მსოფლმხედველობრივი განსხვავებები და მათი ურთიერთმიმართების მუდმივი ცვალებადობა, რომელსაც ერთიც გრძნობს და მეორეც; მერედა, როგორ გინდა აღწერო ის უეცარი ფერისცვალება, რომლის წყალობითაც ერთი მათგანი მეორედ გარდაისახება და ამგვარი მოულოდნელი მონაცვლეობის გამო, მათ ერთმანეთისაგან უკვე ვეღარ განასხვავებ? რაც გინდა დაარქვი ამას, მონარჩენი თუ წუნი, ის ყოველთვის დარჩება ამოუცნობ საიდუმლოდ, და თუ გნებავთ, იგი არსებობს და იარსებებს თუნდაც სულ პაწაწინა ღრიჭოს სახით, რომელშიც ადამიანის გონებას შეღწევა არ ძალუძს, რადგან იქ იგი გადააწყდება პოეზიისა და წარმოსახვის აქამდე ამოუცნობ გონებას, რომელიც ჩვენთვის, ხორცშესხმულიც კი ქალის, მამაკაცისა თუ თვით ცხოველის სხეულივით შეუცნობელი დარჩება.

წერა, ყოველ შემთხვევაში, ჩემთვის, ჟინია, აქამდე ამოუცნობი სხეულის დამორჩილებას რომ ელტვის. ეს არის მოძრაობა არსაიდან არსაითკენ, რაღაც იდუმალის შესაცნობად, ამ დროს წინასწარ არასოდეს არ ვიცი, რით დამთავრდება ეს ყველაფერი, თუმცა, როდესაც “დამთავრებაზე” ვლაპარაკობ, კლასიკურ დრამაში კვანძის გახსნა არა მაქვს მხედველობაში; აქ მე იმ რთული და მრავალმხრივი ექსპერიმენტის შედეგს ვგულისხმობ, რომელშიც წარმოსახვაში ამოტივტივებული და უწესრიგოდ მიმოფანტული ეს სულიერი, ინტელექტუალური თუ გრძნობადი მასალა ხორცშესხმას ელტვის – და, თანაც ქაღალდის ფურცელზე! ამ აზრით, საერთოდ არ შეიძლება არსებობდეს წარმატებული ლიტერატურა, წარმატებული ფერწერისა და წარმატებული მუსიკის მსგავსად, რადგან არავის არ ძალუძს, წინასწარ დაინახოს სხეული, რომელსაც ელტვის; ამიტომაც ხელოვნების ნებისმიერი ნაწარმოები, რომელსაც აღნიშნავენ ზერელე სიტყვით “თანამედროვე” (უფრო კი უპრიანი იქნებოდა, მისთვის “ცოცხალი” გვეწოდებინა), ექსპერიმენტსაც წარმოადგენს, აღმოჩენასაც და დროების გამოვლინებასაც, რამდენადაც მისი შეფასება და სხვა ნაწარმოებებთან შედარება მხოლოდ ისტორიულ პერსპექტივაშია შესაძლებელი; ამასთან, მარადიულ ფასეულობებზე ლაპარაკი და მათი მოძიება არცთუ მთლად აუცილებელი მგონია. მაშ, როგორღა გავიდეთ ფონს იმ ხვრელისა თუ მონარჩენების გარეშე, რომელსაც შეიძლება ირონიაც ვუწოდოთ, პოეზიაც, ღმერთიც, ირეალობაც და წინააღმდეგობაც?

სახელმწიფოებიც კი მხოლოდ ნაწილობრივ ახერხებენ იმის განხორციელებას, რასაც უკვე არსებულად აცხადებენ; არ არსებობს სახელმწიფო, რომელსაც არ ექნებოდა ხვრელები კონსტიტუციასა და მის მოქმედებას შორის. ეს ის მორჩენილი სივრცეა, რომელშიც ღვივდება, – და ღმერთმა ქნას, რომ ყვაოდეს! – პოეზია და წინააღმდეგობა. ამ ხვრელის გარეშე ვერ იარსებებს ვერც ერთი ლიტერატურული ჟანრი: ნებისმიერ, თვით ყველაზე დახვეწილ რეპორტაჟშიც კი, რაღაცის გამოტოვება ხდება; მაგალითად, ყოფითი საგნების გამოწვლილვით აღწერა ვერ მოხერხდება მონტაჟისა და ადგილმონაცვლეობის გარეშე. ამ შემთხვევაში ვერც ინტერპრეტაცია და ვერც მუშაობის პროცესში წარმოებული ოქმი იმიტომაც ვერ გაგვიწევს დახმარებას, რომ ენის მასალა არ დაიყვანება ყველასათვის გასაგებ ინფორმაციამდე, რადგან ყოველ სიტყვას ამძიმებს ისტორიის, მითების, ეროვნული და სოციალური განვითარებისა თუ ისტორიული პერსპექტივის ტვირთი; ჰოდა, ამ ტვირთის გადმოტანაც აუცილებელია და ამის ჩვენებას ჩემი საწერი მაგიდის მაგალითზე შევეცადე. მნიშვნელობის განმარტება მხოლოდ ერთი ენიდან მეორე ენაზე თარგმნის პრობლემა არ არის; იგი ბევრად უფრო სერიოზულად იჩენს ხოლმე თავს ერთი ენის საზღვრებში, სადაც შესაძლოა, განმარტებამ მსოფლმხედველობის მნიშვნელობა მიიღოს, და, ამ დროს, მსოფლმხედველობა ომის დაწყებას ნიშნავდეს. გავიხსენოთ თუნდაც რეფორმაციის შემდგომი ომები, რომლებიც მხოლოდ ძალაუფლებისა და პოლიტიკური ბატონობისათვის ბრძოლას კი არ უკავშირდება, არამედ რელიგიური თვითგამორკვევის ბრძოლებსაც წარმოადგენს. სხვათა შორის, უნდა შევნიშნო, რომ, თუ უგულებელვყოფთ ტვირთს, რომლის ზიდვაც ყოველ სიტყვას მისმა რეგიონალურმა და, თუნდაც, ადგილობრივმა ისტორიამ დააკისრა, მაშინ, რა თქმა უნდა, ენაც ცვლილებას განიცდის. თავად მე, როდესაც გერმანულს ვკითხულობ ან ვისმენ, ეს ენა უფრო მეუცხოება, ვიდრე შვედური, რომელიც, სამწუხაროდ, თითქმის არ მესმის.

პოლიტიკოსები, იდეოლოგები, ღვთისმეტყველნი და ფილოსოფოსები კვლავაც ცდილობენ შემოგვთავაზონ ისეთი ვარიანტები, სადაც ყველაფერი, ყოველგვარი მონარჩენის გარეშე, მკაფიოდ და ნათლად წყდება. ეს მათი მოვალეობაა, ხოლო ჩვენი, მწერლების ვალია, შევაღწიოთ იმ ხვრელში, რადგან ვიცით, რომ არც ერთი საკითხი არ გადაიჭრეს იმ მონარჩენისა და წინააღმდეგობის გარეშე. უამრავი ამოუცნობი და აუხსნელი მონარჩენების მთებია აღმართული ირგვლივ. ადამიანები, რომლებიც აშენებენ ხიდებს, აცხობენ ფუნთუშებს და წერენ რომანებს, როგორც წესი, თავიანთ მონარჩენებს, ასე თუ ისე, აუდიან, და მათთვის ეს დიდ სირთულეს არ წარმოადგენს. სუფთა და ანგაჟირებულ ლიტერატურაზე როცა ვლაპარაკობთ, მათ ერთმანეთს ვუპირისპირებთ ხოლმე; ეს არასწორად მიმაჩნია, და, ამ საკითხს მოგვიანებით კვლავ დავუბრუნდები. საქმე ისაა, რომ ამ დროს ყოველთვის არ ვაცნობიერებთ ანდა ვცდილობთ აზრები ქვეცნობიერში გადავიტანოთ, როდესაც საქმე სუფთა და ანგაჟირებულ ფულს ეხება. როდესაც ვხატავთ და გვესმის, როგორ მსჯელობენ პოლიტიკოსები და ეკონომისტები ისეთ, ერთი შეხედვით, რაციონალურ საკითხზე, როგორც ფულია, მაშინ ზემოხსენებული სამი პროფესიის ფარგლებში არსებული იდუმალი, და, ლამის არის, მისტიკური სფერო, საოცრად უწყინარი ჩანს. მაგალითისთვის ავიღოთ ამასწინათ ჩატარებული ღონისძიება, რომელიც დოლარის თავხედურ შემოტევას უკავშირდება (და თავმდაბლობით დოლარის კრიზისად რომ მოიხსენიებენ). ჩემისთანა უნიჭო დილეტანტსაც კი თვალში მოხვდა ერთი გარემოება, რომელსაც თავის სახელს არავინ არქმევდა: ორ სახელმწიფოს, რომელსაც ეს კრიზისი სხვებზე მეტად შეეხო, დაჟინებით უბიძგებდნენ, ერთი უაღრესად უცნაური საქმისაკენ (თუკი, რა თქმა უნდა, ამ დროს “თავისუფლების” ცნებას უბრალო ფიქციად არ ჩავთვლით): მათ საქონელი იძულების წესით უნდა შეეძინათ, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ვალი უნდა გადაეხადათ. ამ ორ ქვეყანას, ისტორიულად რაღაც საერთო გააჩნია; ესაა წაგებული მეორე მსოფლიო ომი, და, თუ ჭორებს დავუჯერებთ, – მუყაითობა და სიბეჯითე. ნუთუ ამ დროს არ უნდა ავუხსნათ იმას, ვისაც ეს ამბავი უშუალოდ ეხება, ვინც ხურდა ფულს აჩხრიალებს ჯიბეში და ჰაერში აფრიალებს სახელმწიფო სიმბოლოებით აჭრელებულ კუპიურებს, დიახ, ნუთუ მას არ უნდა ავუხსნათ, რა არის მიზეზი იმისა, რომ, თუმცა ის უწინდელზე ნაკლებს არ შრომობს, მაგრამ ამ ფულით უფრო ნაკლებ პურს, რძესა და ყავას ყიდულობს, ამასთან, ტაქსისთვის უფრო ნაკლები ფული რჩება?

მერედა, რამდენი ხვრელი აღმოჩნდება ხოლმე ფულის მისტიკაში და რომელ სეიფებში ინახება ამ მისტიკის პოეზია? იდეალისტურად განწყობილი მშობლები და აღმზრდელები დღენიადაგ შთაგვაგონებდნენ, ფული ხელის ჭუჭყიაო. ჩემთვის ეს ყოველთვის გაუგებარი იყო, რადგან ფულს მხოლოდ საკუთარი შრომით ვშოუ­ლობდი (აქ არ ვგულისხმობ იმ უზარმაზარ პრემიას, შვედეთის აკადემიამ რომ მომანიჭა), ამიტომ, ვინც თვით ყველაზე ჭუჭყიან სამუშაოს ასრულებს, იმიტომ, რომ სხვა გამოსავალი არა აქვს, ამ სამუშაოში აღებული ფული სუფთა ფულია; მას და მის ახლობლებს იგი ხომ არსებობისთვის სჭირდებათ! ფული შრომის საზღაურია, ლაპარაკი კი მხოლოდ სუფთა შრომაზე შეიძლება. თავად შრომასა და შრომით მონაგარს შორის, რა თქმა უნდა, რჩება ის ამოუცნობი მონარჩენი, რომლის ახსნაც ისეთი ბუნდოვანი ფორმულირებით, როგორიცაა “კარგი და ცუდი ხელფასი”, უფრო რთულია, ვიდრე იმ ხვრელის ამოვსება, რომელიც წარმოიქნება რომანის ან ლექსის ანალიზის შემდეგ.

ლიტერატურაში არსებული გაურკვეველი მონარჩენები, ფულის მისტიკაში არსებულ აუხსნელ ხვრელებთან შედარებით, გვაოცებენ თავისი უწყინარობით, და, მაინც, ჯერ კიდევ არსებობენ ადამიანები, დანაშაულებრივი ქარაფშუტობით რომ გვიქადაგებენ თავისუფლებას; ამით ისინი, რა თქმა უნდა, ხელს უწყობენ გარკვეული მითისადმი მორჩილებას და აკმაყოფილებენ ამ მითის პრეტენზიებს ბატონობაზე. ასეთ შემთხვევებში გაისმის ხოლმე მოწოდება პოლიტიკური სიფხიზლისაკენ, ეს კი, სახელდობრ, იქ ხდება, სადაც არამც­თუ სიფხიზლეს, არამედ უბრალოდ პრობლემის განხილვასაც კი უამრავ წინააღმდეგობას უქმნიან. ჩემი საბანკო ჩეკის ქვედა კიდეზე ოთხ ჯგუფად ჩამორიგებულ ციფრებს ვხედავ; მთლიანობაში ეს 32 ნიშანია, რომელთაგან ორი იეროგლიფებს მაგონებს. ამ ოცდათორმეტი ნიშნიდან ხუთს ვცნობ: სამი მათგანი ჩემი ანგარიშის ნომერია, ორი კი – ბანკის განყოფილებებზე მიუთითებს; მაგრამ, რა მოვუხერხო იმ დანარჩენ ოცდაშვიდ ნიშანს, უამრავი ნულით რომაა აღჭურვილი? დარწმუნებული ვარ, რომ შეიძლება ყველა ამ ნიშნის გონივრულად, გააზრებულად, და, – როგორ ვთქვა უფრო ლამაზად, – გამჭვირვალედ ახსნა. მაგრამ ჩემს ტვინსა და ცნობიერებაში ვერ გამოინახა ადგილი ამგვარი გამჭვირვალე განმარტებისათვის, და, ამ საიდუმლო დამწერლობიდან მეხსიერებას მხოლოდ იმ ციფრების მისტიკა შემორჩა, რომელიც თავისი პოეზიითა და სიმბოლიკით ბევრად უფრო მიუწვდომელია ჩემთვის, ვიდრე მარსელ პრუსტის “დაკარგული დროის ძიებაში” ან “ვესობრუნული ლოცვა”. ერთადერთი რამ, რასაც ჩემგან ეს 32 ნიშანი მოითხოვს, არის სრული ნდობა, რომელიც ამ დროს უნდა გამოვიჩინო და დავიჯერო, რომ მათ სისწორეში ეჭვი არ მეპარება, და, რომ ყველაფერი ნათელი და გასაგებია ყოველგვარი მონარჩენის გარეშე; ამასთან, ოდნავ მაინც რომ მომენდომებინა, შესაძლოა, ჩემთვისაც კი ძნელი არ ყოფილიყო ამ ნიშნების გაგება; მიუხედავად ამისა, ჩემში კვლავაც რჩება მისტიკისა და თვით ბევრად უფრო ძლიერი შიშის შეგრძნება, ვიდრე ეს შეეძლო გამოეწვია ნებისმიერ პოეტურ ნაწარმოებს. ეჭვი მაქვს, რომ ეს ფინანსურ-პოლიტიკური ამბები სავსებით მათთვისაც კი არ უნდა იყოს მთლად გასაგები, ვის ფულზეც აქ მიხდება ლაპარაკი.

აი, კიდევ, ოცდაათ ციფრს სატელეფონო ანგარიშზე და რამდენიმეს სადაზღვევო პოლუსებზე ვხედავ, ამას გარდა, მართვის მოწმობის, მანქანისა და ტელეფონის ნომრებიც ხომ არსებობს?! ჰოდა, არ შემწევს ძალა, ჩამოვთვალო ყველა ის ციფრი, რომლებიც უნდა დავიმახსოვრო ან სადმე ჩავიწერო, რათა ნებისმიერ დროს შევძლო, ადგილის დამკვიდრება საზოგადოებაში. ახლა ჩემი ჩეკის ოცდათორმეტ ციფრს ექვსზე ან, ოდნავ გამარტივებული სახით, ოთხზე თუ გადავამრავლებ, მერე ამ ნამრავლს ჩემი დაბადების წელს და რამდენიმე ციფრულ კოდსაც მივუმატებ, ჩემს აღმსარებლობასა და ოჯახურ მდგომარეობას რომ აღნიშნავენ, შევძლებ კი, ბოლოს და ბოლოს, ვეზიარო დასავლურ აზროვნებას, მისთვის აგრერიგად ნიშნეული შეკრება-გამოკლებითა და გამრავლებით? ვინ იცის, ეს ჩვენ მიერ გაცნობიერებული და აღიარებული გონება, რომელიც ჩვენივე შემეცნებასაც გულისხმობს, მხოლოდ და მხოლოდ ჩვენეული, დასავლური ზესთამჩენობაა, მთელ მსოფლიოში კოლონიზაციისა და მისიონერობის საფარქვეშ რომ ვავრცელებდით, როგორც დათრგუნვის იარაღს? ვისაც ეს ეხება, დაე, მათთვის არავითარი მნიშვნელობა არ ჰქონოდა განსხვავებებს ქრისტიანობას, სოციალიზმს, კომუნიზმსა და კაპიტალიზმს შორის, დაე, ამ გონების პოეზიას ხანდახან რაღაც შეეგონებინა მათთვის, განა გამარჯვებული მაინც მათი პოეზიის გონება არ დარჩებოდა? რაში მდგომარეობდა ინდიელების მთავარი დანაშაული, როდესაც ისინი პირისპირ შეეჯახნენ ამერიკაში ჩატანილ ევროპულ გონებას? დიახ, მათ არ ესმოდათ ოქროს ფასი, ფულის ფასი! მერე ინდიელებმა იმის წინააღმდეგ დაიწყეს ბრძოლა, რასაც დღესდღეობით ჩვენც ვებრძვით, და ეს ჩვენი გონების უახლესი მიღწევა გვგონია. ისინი იბრძოდნენ სამყაროსა და ბუნების განადგურების, სიმდიდრის მოსახვეჭად მიწის გამოყენების წინააღმდეგ, და, ეს ყველაფერი ამ ადამიანებისთვის ბევრად უფრო უცხო იყო, ვიდრე ჩვენთვის მათი ღმერთები და სულები არიან. რა შეეძლო მიეცა ინდიელებისთვის ქრისტიანობას ან თუნდაც სიკეთის მაუწყებელ ხმას, როდესაც ხედავდნენ, მათი დამპყრობლები კვირაობით ეკლესიებში რა გიჟური და პირმოთნე თვითკმაყოფილებით შეჰღაღადებდნენ მაცხოვრად წოდებულ ღმერთს, ორშაბათობით კი, როგორც წესი, აღებდნენ ბანკებს, სადაც ყველაფრის ღირებულებას ფული, საკუთრება და მოგება განსაზღვრავს? წყლის, ქარის, კამეჩებისა და ბალახის პოეზიას, რომელიც ინდიელთა ცხოვრების არსს შეადგენდა, დაცინვით ვუყურებდით. ჩვენ, დასავლეთის ადამიანები, ჩვენი ყოვლისმომცველი გონების უკანასკნელ ქმნილებებში – ქალაქებში გამოვიკეტეთ (სამართლიანობა მოითხოვს, ისიც ითქვას, რომ ჩვენ საკუთარი თავიც არ დავინდეთ), და ახლაღა ვიწყებთ იმის გაცნობიერებას, თუ რას ნიშნავს წყლისა და ქარის პოეზია და, რას განასახიერებს იგი! ეკლესიის ტრაგედია ის კი არ არის, რასაც განმანათლებლობის ეპოქის სულისკვეთებიდან გამომდინარე, შეიძლება მისი არაგონივრულობა ვუწოდოთ; არა, ეს არის სასოწარკვეთილი და მარცხისთვის განწირული, უიმედო მცდელობა, დაეწიოს და გაუსწროს გონებას, რომელიც ვერასოდეს ვერ შეეგუება ისეთ აშკარა უგონობას, როგორიცაა სხეულმოვლენილი ღმერთი. მითითებები, წესდებები, სპეციალისტთა დასკვნები, დანომრილი დირექტივებისა და ცრურწმენების ურიცხვი რაოდენობა ჩაბეჭდილია ჩვენში და მიედინება ისტორიის სწავლების კონვეიერზე; ეს ყველაფერი კი იმისთვის ხდება, რომ, რაც შეიძლება, მეტად მოხდეს ადამიანთა გაუცხოება. ევროპის უკიდურეს დასავლეთშიც მის გონებას რაღაც ისეთი უპირისპირდება, რასაც ჩვენ არაგონივრულობას ვუწოდებთ. ჩრდილოეთ ირლანდიის საშინელი პრობლემა სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ ორი სხვადასხვა გონება ასწლეულობით ჩაბმულია ბრძოლაში, რომელსაც არა და არ უჩანს ბოლო.

ისტორიამ მემკვიდრეობით დაგვიტოვა უზარმაზარი სფეროები, რომელთა არსებობასაც უარვყოფთ და სიძულვილით ვუყურებთ. ჩვენი გონების გამარჯვების მაუწყებელი დროშები უკვე ფრიალებს მთელი კონტინენტების თავზე. მოსახლეობის სხვადასხვა ფენა კვლავინდებურად უცხო რჩებოდა ერთმანეთის მიმართ, თუმცა თითქოს ერთსა და იმავე ენაზე ლაპარაკობდა. ცოლქმრობის ევროპულმა ნიმუშმა მაორგანიზებელი საწყისის სახე მიიღო, მაგრამ, ამასთან, მიჩუმათებული იყო ის ფაქტი, რომ ეს ნიმუში პრივილეგიას წარმოადგენდა, და, მაშასადამე, მასზე ხელი არ მიუწვდებოდათ ბოგანო გლეხებსა და მოჯამაგირეებს, რომლებსაც ზეწრის საყიდელი ფულიც კი არ ჰქონდათ; საქმე ისაა, რომ მათ ეს ფული გინდაც დაეგროვებინთ ან ქურდობით ეშოვათ, მერე მაინც ვერ იყიდიდნენ საწოლს, რომელზედაც ამ ზეწარს გადააფარებდნენ. ამგვარი გულგრილობის წყალობით, გლეხები კანონგარეშე აგრძელებდნენ ცხოვრებას, არადა, მათ ხომ ამასობაში შვილები უჩნდებოდათ! თუმცა საიდანაც არ უნდა შეგეხედა, ამ საქმეში ყველაფერი თითქოს მონარჩენების გარეშე გადაწყვეტილი იყო. ფსევდოკატეხიზმოს წყალობით ყველაფერზე ზუსტი პასუხები, ზუსტი კითხვები და ზუსტი მითითებები არსებობდა. ჰოდა, აბა, რა გასაკვირია, რომ პოეზიას ყოველთვის აღიქვამდნენ როგორც არამიწიერ მოვლენას, რომელიც არანაირად არ იყო დაკავშირებული ამქვეყნიურ ცხოვრებასთან. ახლა კი ძველ წესრიგს მისტირიან და გაკვირვებას ვერ მალავენ, როდესაც მათთვის საძულველ, მიგდებულ პროვინციაში მღელვარება იწყება, რასაც ესა თუ ის პარტია, რა თქმა უნდა, საკუთარი მატერიალური და პოლიტიკური მიზნებისთვის იყენებს. იმასაც კი ცდილობენ, სქესობრივ სიყვარულად წოდებული დღემდე შეუსწავლელი კონტინენტი იმ მკაცრი მითითებების ჩარჩოებში მოაქციონ, დამწყები ფილატელისტებისთვის მიცემულ მითითებებს რომ მოგვაგონებს. ასე და ამგვარად, ზუსტად ჰქონდათ დადგენილი ნებადართული და აკრძალული ნაზი გრძნობების ნუსხა, და, აი, შეძრწუნებულმა ღვთისმეტყველებმა და იდეოლოგებმა უეცრად აღმოაჩინეს, რომ იმ კონტინენტზე, რომელიც მშვიდი, მოწესრიგებული და ჩამცხრალი ეგონათ, თურმე მაინც დარჩენილა მოქმედი ვულკანები, და, თვით თავდადებულ მეხანძრეებსაც კი აღარ ძალუძთ მათი ჩაქრობა. მერე კი, რა ცოდვა აღარ აჰკიდეს უფალ ღმერთს, სიბრალულის ღირს ამ ინსტანციას, რომლის სახელსაც გამუდმებით ბოროტად იყენებენ. დიახ, ყველაფერს, რაც ისევ და ისევ პრობლემად რჩება, იქნება ეს სოციალური, ეკონომიკური და სექსუალური საკითხები, მას აბრალებენ, ყველა გზა მისკენ მიდის, მასზე გადააქვთ შეურიგებელი სიძულვილი და ყველა გზა მისკენ მიდის და ყველა იმ მშფოთვარე “მონარჩენსაც” მის სახელს უკავშირებენ; თუმცა იმავდროულად სხეულმოვლენილ ღმერთზე ლაპარაკობენ და არ სურთ დაფიქრება იმაზე, რომ, დაე, თუნდაც ვაღიაროთ ეს სხეულმოვლენილი ღმერთი, მაინც არც ის შეიძლება, რომ ადამიანი მოახვიო თავს ღმერთს, და, არც ის, ღმერთი მოახვიო თავს ადამიანს. მაშ, რაღად გვიკვირს, რომ ღმერთი გადარჩა იმ ადგილას, რომელსაც უღმერთობას მიაწერდნენ, ხოლო ქვეყნისა და საზოგადოების უბადრუკობას, დოგმატური კატეხიზმოს და იმ სულ უფრო და უფრო შორეული მომავლის მეშვეობით ამართლებდნენ, აუცილებლად პირქუშ აწმყოდ რომ გადაიქცეოდა ხოლმე? ჩვენ კი ისევ და ისევ მხოლოდ აუტანელ ზესთამჩენობას ვიჩენთ და, თავს უფლებას ვაძლევთ, ამაზე ისე ვიმსჯელოთ, თითქოს ეს რეაქციული პროცესი იყოს; ჩვენი ზესთამჩენობა კი იმ სახისაა, რომელიც ადგილობრივ ჩინოვნიკ ღვთისმსახურებს აგულიანებს, რათა ღმერთი, თითქოსდა საბჭოთა კავშირში რომ გადარჩა, თავისად მიიჩნიონ, მაგრამ ისე, რომ არ გაწმინდონ ის ჩვენი ნაგავსაყრელები, სადაც ეს ღმერთია ჩამარხული; ამგვარად, ღმერთის მოვლინებას იქ იმისთვის გამოიყენებენ, რათა გაამართლონ გარკვეული საზოგადოებრივი წყობის არსებობა აქ. როდესაც თავი მოგვაქვს ჩვენი რწმენით, სულერთია, ქრისტიანული იქნება ის თუ ათეისტური, გამუდმებით იქითკენ მივილტვით, რათა ესაა თუ ის კატეგორიულად გამოხატული აზრთა წყობა ჩვენს სასარგებლოდ გამოვიყენოთ. ამ დროს ჩვენი სიგიჟე და ზესთამჩენობა ასამარებს ერთსაც და მეორესაც: სხეულმოვლენილ ღმერთს, ანუ ღმერთკაცსაც, და, კაცობრიობის იმ ნათელ მომავალსაც, ამ ღმერთის ადგილას რომ აღმართულა. ისეთ კანონმორჩილ არსებებს, როგორებიც ჩვენ ვართ, არ გაგვაჩნია ერთი საგულისხმო თვისება, სახელდობრ კი, თვინიერება, რომელიც არ უნდა გავაიგივოთ თავმდაბლობასთან, და, მით უფრო, მორჩილებასთან. არადა, სწორედ ასე მოვექეცით კოლონიალურ ხალხებს, როდესაც მათთვის დამახასიათებელი თვინიერება და ამ თვინიერების პოეზია დამცირების იარაღად გამოვიყენეთ; ყოველთვის დათრგუნვისა და დაპყრობის ჟინით რომ ვიყავით შეპყრობილი, კაცმა რომ თქვას, ეს არც გასაკვირია იმ ცივილიზაციისათვის, რომლის უცხოურ ენაზე საკითხავ ნაწარმოებებსაც, წლების მანძილზე, იულიუს კეისრის “Bელლუმ ჩალლიცუმ-ი” წარმოადგენდა, ხოლო თვითკმაყოფილების მომგვრელ სავარჯიშოებად იმ კატეხიზმოს მარტივი და მკაფიო პასუხები გამოიყენებოდა, რომელიც უცდომელობისა და “მონარჩენების” გარეშე, სწრაფად გადასაჭრელი პრობლემების ნიმუშად იყო მიჩნეული.

ასე და ამრიგად, რამდენადმე დავშორდი ხიდების მშენებლობის, ფუნთუშების ცხობისა და რომანების შექმნის საკითხს და ყურადღება ხვრელებზე, ირონიაზე, ფანტასტიკის სფეროზე, და, ასევე “მონარჩენებზე”, ღმერთებზე, მისტიფიკაციასა და წინააღმდეგობაზე გადავიტანე. რატომღაც ვიფიქრე, ეს რთული საკითხები უფრო საჭიროებს ახსნა-განმარტებას, ვიდრე ის ამოუცნობი კუთხე-კუნჭულები, რომლებშიც ჩვენი დამთრგუნველი გონება კი არა, ის პოეტური გონება იმალება, აგრერიგად რომ ახასიათებს, მაგალითად, რომანს. ის ორასი ციფრი, რომლებიც ერთმანეთის მიყოლებით, რამდენიმე წყვილ კოდთან ერთად, ზედმიწევნით ზუსტად, მეხსიერებაში, ანდა, უკიდურეს შემთხვევაში, ქაღალდზე მაინც უნდა შემოვინახო, ჩემს არსებობას ადასტურებს, თუმცა ვერა და ვერ გამიგია მათი მნიშვნელობა. ჰოდა, ეს ორასი ციფრი მხოლოდ და მხოლოდ რამდენიმე ზოგადი პრეტენზიისა და იმ ბიუროკრატიის არსებობის ფაქტზე მიუთითებს, რომელიც არამც­თუ უბრალოდ თავს იკატუნებს, რომ გონიერია, არამედ ნამდვილად გონიერია. ამ ბიუროკრატიისადმი ბრმა ნდობას შთამაგონებდნენ და შემაჩვიეს კიდეც ამას, მაგრამ ისიც ხომ შესაძლებელია, რომ პოეზიის გონებასაც არა მხოლოდ ნდობით მოეკიდებიან, არამედ მის მომძლავრებასაც შეუწყობენ ხელს და მხოლოდ სიმშვიდეში კი არ ამყოფებენ, არამედ, პირიქით, მოახერხებენ, სიმშვიდესა და სიამაყეში მიბაძონ მას; ეს სიამაყე ხომ სათავეს იმ თავმდაბლობაში იღებს, არა ზემდგომის, არამედ ქვემდგომის წინაშე რომ წარმოჩნდება. ამგვარ გონებაში იმალება პატივისცემაც და სინატიფეც, სამართლიანობაც და სურვილიც, აღიაროს სხვა და აღიარებულ იქნეს სხვის მიერ.

აქ არ ვაპირებ რაიმე ახალი მისიონერული გზებისა და საშუალებების შემოთავაზებას, მაგრამ რატომღაც მგონია, როდესაც თვინიერებაზე, სინატიფესა და სამართლიანობაზე ვლაპარაკობ, ისიც უნდა ვაღიარო, რომ ბევრ მსგავსებასა და სიახლოვეს ვხედავ, ერთი მხრივ, “უცხოს” კამიუსეულ თვალსაზრისსა და კაფკას გმირების გაუცხოებას, ხოლო, მეორე მხრივ, სხეულმოვლენილ ღმერთს შორის, რომელიც ასევე უცხო დარჩა, მაგრამ, რომელსაც თუ არ მივიღებთ მხედელობაში რამდენიმე ემოციურ აფეთქებას – ნამდვილად ახასიათებს სინატიფე და სიტყვიერი სიზუსტე.

რატომ ხდებოდა, კათოლიკური ეკლესია ძალიან დიდხანს, – თქმაც კი მიჭირს, რამდენ ხანს, გმანავდა წმინდა ტექსტებთან მისასვლელ ყველა გზას და მათ მხოლოდ ლათინურ და ბერძნულ ენებზე არსებობის უფლებას აძლევდა, რაც იმას ნიშნავდა, რომ ამ ტექსტებზე მხოლოდ განდობილთ მიუწვდებოდათ ხელი? ამის მიზეზი ალბათ ის უნდა ყოფილიყო, რომ ეკლესია ცდილობდა თავიდან აეცილებინა პოეზიის ხორცშესხმულ სიტყვაში დანახული საფრთხე, რათა საკუთარი გაბატონებული გონება ამ გზით დაეცვა პოეზიის სახიფათო გონებისაგან. შემთხვევით არ იყო, რომ რეფორმაციის ყველაზე მნიშვნელოვან წარმატებად ენებისა და მათი შინაგანი ქსოვილის აღმოჩენა იქცა.

განა შესაძლებელია იმპერიის არსებობა ენობრივი იმპერიალიზმის, ესე იგი, საკუთარი ენის საზღვრების გაფართოებისა და დამარცხებულთა ენების დათრგუნვის გარეშე?

სახელდობრ, ამასთან დაკავშირებით განვიხილავ არა იმპერიალისტურ, არამედ, ერთი შეხედვით, ანტიიმპერიალისტურ მცდელობებს, სახელი გაუტეხონ პოეზიას, ენის მგრძნობელობას, მის სხეულებრივ ქსოვილსა და წარმოსახვას (რამდენადაც ენა და წარმოსახვა ერთ მთლიანობას ქმნის) და ძველი “გათიშე და იბატონეს”@ პრინციპის თანახმად, წამოაყენონ მორიგი, მცდარი ალტერნატივა: ინფორმაცია თუ პოეზია. ამ ახალი გონების ახალთახალ და საყოველთაოდ გავრცელებულ ზესთამჩენობას შეუძლია აღიაროს, ვთქვათ, ინდიელების პოეზია, იმ ძალად, ბრძოლისკენ რომ მოუწოდებს და ძირეულ აუცილებლობას რომ წარმოადგენს ქვეყანაში კლასების გასათავისუფლებლად, თუმცა მას მაინც ურჩევნია, საკუთარ პოეზიას დაუჭიროს მხარი. მაგრამ პოეზია კლასობრივ პრივილეგიას არ წარმოადგენს და არც არასოდეს ყოფილა ასეთი. ფეოდალიზმისა და ბურჟუაზიული ეპოქის ლიტე­რატურა იმ ენაში იღებს დასაბამს, საზეიმოდ @ხალხურ ენას@ რომ უხმობდნენ, დღეს კი “ჟარგონი” და “სლენგი” ჰქვია. მაშინაც კი, თუ ამ პროცესს ენობრივ ექსპლოატაციად მოვნათლავთ და მის ყალბ ალტერნატივად ინფორმაციასა და პოეზიას თუ წამოვაყენებთ, ექსპლოატაციის ამ პროცესში ვერაფერს ვერ შევცვლით. ნოსტალგიასთან შერწყმული სიძულვილი, რომელსაც მალავენ სიტყვები: “ხალხური ენა”, “სლენგი” და “ჟარგონი”, ჯერ კიდევ არ გვაძლევს საფუძველს, სანაგვეზე მოვისროლოთ პოეზია, და, მასთან ერთად სხვა გამომსახველობითი ფორმები და საშუალებები. აქ ერთობ ძლიერად იგრძნობა სამღვდელოების ხელი: იგი ცდილობს მიჩქმალოს სხვა სახით სხეულმოვლენილი მგრძნობელობა, და, იმავდროულად შექმნას ახალი კატეხიზმო, რომელშიც ლაპარაკი იქნება ერთადერთ სწორ, და, საფუძველშივე ყალბი გამოხატვის საშუალებებზე.

შეუძლებელია ერთმანეთისგან გავმიჯნოთ ინფორმაციისა და იმ გამოხატვის ძალა, რომელიც ამ ინფორმაციას გააჩნია. ღვთისმეტყველების თვალსაზრისიდან გამომდინარე, ეს ნაწილობრივ მოგვაგონებს ზიარების ორი სახეობის გარშემო ატეხილ, საკმაოდ მოსაწყენ, მაგრამ მნიშვნელოვან დებატებს. რის შედეგადაც კათოლიკურ სამყაროში სხეულმოვლენილი ღმერთის უარყოფა უკავშირდება ზიარების პურის ფერს, რომელსაც, კაცმა რომ თქვას, პურსაც ვერ დაარქმევ! უკვე აღარაფერს ვამბობთ მილიონობით ჰექტოლიტრ გადამალულ ღვინოზე! აქ საქმე ეხება არა მხოლოდ მატერიის ამპარტავნულ არაღიარებას, არამედ იმასაც, თუ რას უნდა განასახიერებდეს ეს მატერია.

არავითარი ლაპარაკი არ შეიძლება იყოს რაიმე კლასის გათავისუფლებაზე, თუკი მას წინასწარ რაღაცას უმალავ; დაე, მანიხეიზმის ახალი მიმართულება საკუთარ თავს არარელიგიოზურს, და, ანტირელიგიოზურსაც კი უწოდებს, მას მაინც გადმოაქვს იმ საეკლესიო ხელისუფლების მოდელი, რომლის თანახმადაც ჰუსი კოცონზე დაწვეს, ლუთერი კი – ეკლესიიდან მოკვეთეს.

რა თქმა უნდა, უსასრულოდ შეიძლება კამათი “მშვენიერის” კატეგორიაზე, შეიძლება ახალი ესთეტიკური თეორიების შექმნა, რომლებიც საკუთარ თავს თვითონვე გამოუყვანენ წირვას, მაგრამ არაფრით არ შეიძლება რაიმე საქმის მალულად დაწყება, არ შეიძლება გამოვრიცხოთ სივრცის გადალახვის უნარი, რომელიც გააჩნია ლიტერატურას.

დიახ, ლიტერატურას შეუძლია გადაგვიყვანოს სამხრეთ ან ჩრდილოეთ ამერიკაში, შვედეთში, ინდოეთსა და აფრიკაში, და, ზუსტად ასევე შეიძლება აღმოვჩნდეთ სხვა კლასში, დროში, რელიგიასა თუ რასაში. თვით ბურჟუაზიულ ლიტერატურასაც კი არასოდეს არ დაუსახავს მიზნად ადამიანების გაუცხოება; პირიქით, იგი ყოველთვის ცდილობდა ამ გაუცხოების გადალახვას.

და დაე კლასმა, რომელიც აქამდე ქმნიდა მას, ისტორიულად ამოწურა თავი, მაგრამ ამ კლასის მიერ შექმნილი ლიტერატურა არცთუ იშვიათად ქცეულა მისდამი გამოვლენილი წინააღმდეგობების თავშესაფრად.

რა თქმა უნდა, ამ წინააღმდეგობამ უნდა შეინარჩუნოს საერთაშორისო ხასიათი, რომლის წყალობითაც ერთ-ერთი მათგანი – ალექსანდრ სოლჟენიცინი – მორწმუნე ხდება, მეორე კი – არაბალი, – რელიგიისა და ეკლესიის გააფთრებულ მოწინააღმდეგედ გადაიქცევა. ეს წინააღმდეგობა არ უნდა გავიგოთ, როგორც რაიმე მექანიზმი ან რეფლექსი, რომელიც ერთ შემთხვევაში ღმერთისადმი რწმენას, ხოლო მეორე შემთხვევაში უღმერთობას ბადებს. მას უნდა მივუდგეთ, როგორც ისტორიულად არსებული სულიერი კავშირების განხორციელებას, ჩვენ მიერ უარყოფილ სფეროებსა და იქ აღმოჩენილ ნარჩენებს შორის რომ გამოვლინდა; ამასთან, ეს წინააღმდეგობა უნდა გვესმოდეს როგოც სოლიდარობის აღიარება, რომლისთვისაც უცხოა ამპარტავნობა და უცდომელობაზე პრეტენზია. მართალია, პოლიტპატიმარს ან დისიდენტს საბჭოთა კავშირში, შესაძლოა, არასწორად, და, სიგიჟედაც კი მოეჩვენოს დასავლეთის პროტესტი ვიეტნამის ომის წინააღმდეგ, რაც ციხის საკანში ან საზოგადოებრივ იზოლაციაში მყოფი ადამიანის მხრიდან ფსიქოლოგიურად სრულიად გასაგებია. მაგრამ იგი იმაში მაინც დაგვეთანხმება, რომ ერთი ადამიანის დანაშაული მეორეს დანაშაულით არ გამოისყიდება, და, რომ ვიეტნამის მხარდასაჭერად გამართული დემონსტრაცია მასაც უჭერს მხარს! სწორედ ეს ფაქტი მიმაჩნია ახალი ინტერნაციონალიზმისა და ახალი ნეიტრალიტეტის ერთადერთ შესაძლებლობად, რაგინდ უტოპიურადაც არ უნდა ჟღერდეს ეს. ვერც ერთი მწერალი ვერ დაეთანხმება ყურით მოთრეულ, ყალბ დაპირისპირებებსა და შეფასებებს; ამიტომაც თვითმკვლელობის ტოლფასი მგონია ჩვენი გაუთავებელი მსჯელობა სუფთა და ანგაჟირებული ლიტერატურის დაპირისპერების თაობაზე. ამას იმიტომ კი არ ვამბობ, რომ ერთი ლიტერატურის აღიარების შემთხვევაში მეორეს არსებობაც უნდა ვაღიაროთ! არა, ეს იმას ნიშნავს, რომ ამ დროს ყალბ ალტერნატივასთან ერთად გადმოგვაქვს დაპირისპირების ბურჟუაზიული პრინციპიც, რომელიც გვთიშავს და ერთმანეთს გვაშორებს. ეს კი ამცრობს არა მხოლოდ სავარაუდო ძალას, არამედ – გავბედავ და, დაუმორცხვებლად ვიტყვი, – სავარაუდო სილამაზის წარმოჩენასაც, რადგან ამ სილამაზეს, ზუსტად გამოთქმული აზრის მსგავსად, შესწევს უნარი, მოგვანიჭოს თავისუფლება; ამას კი იგი მოიმოქმედებს თავისთავადაც და მასში არსებული გამოწვევის საშუალებითაც.

ერთიანი ლიტერატურის ძალა მიმართულებათა ნეიტრალიზაციაში კი არა, დაპირისპირების ინტერნაციონალურ ხასიათში მდგომარეობს, რომელიც მოიცავს პოეზიას, გამომსახველობას, მგრძნობელობას, წარმოსახვასა და სილამაზეს. რელიგიის ახალი მანიხეისტური ბრძოლა მიზნად ისახავს, წაგვართვას ეს ყველაფერი და, ამასთან ერთად, მთელი ხელოვნება; იგი გვძარცვას არა მარტო ჩვენ, არამედ იმათაც, ვისი სახელითაც სჩადის ამას. არავითარი შეჩვენება და სისასტიკე, ამა თუ იმ კლასის სასოწარკვეთილი მდგომარეობის შესახებ არავითარი ინფორმაცია არ შეიძლება არსებობდეს პოეზიის გარეშე; თვით მისი შეჩვენების შემთხვევაშიც კი, ჯერ აუცილებლად უნდა აღიარო მისი არსებობა. ნახეთ როზა ლუქსემბურგის ჩანაწერები, ანდა, ყურადღება მიაქციეთ, ვისი ძეგლების აღმართვა ბრძანა ლენინმა თავდაპირველად; ეს იყო გრაფი ტოლსტოი, რომელზედაც იგი ამბობდა, რუსულ ლიტერატურას ამ გრაფის მსგავსი ვაჟკაცი არ ჰყოლიაო, მეორე ძეგლი კი “რეაქციონერი” დოსტოევსკისთვის უნდა დაედგათ.

გარდაქმნათა ასკეტური გზის არჩევის შემთხვევაში, ნებისმიერ ადამიანს აქვს უფლება, უარი თქვას ხელოვნებასა და ლიტერატურაზე, მაგრამ ამგვარი გადაწყვეტილების მიღება არ შეიძლება სხვების მაგიერ, ვიდრე ეს სხვები თავად არ გააცნობიერებენ, რაზე აპირებენ უარის თქმას. უარის თქმა ნებაყოფლობითი აქცია, წინააღმდეგ შემთხვევაში იგი სამღვდელოების მიერ შემოგდებულ, მორიგ მითითებად, ახალი კატეხიზმოს მსგავს მოვლენად გადაიქცევა, რის შემდეგაც მთელ ამ კონტინენტს, სიყვარულის კონტინენტის მსგავსად, გვალვა მოსრავს. ლიტერატურა და ხელოვნება სულაც არ ისახავს მიზნად გართობას ან ვინმეს შოკში ჩაგდებას, როდესაც დროდადრო ახალ ფორმებს გვთავაზობს, ექსპერიმენტის პროცესში რომ იქმნება.

ბევრი რამ თვით ყველაზე ახალ ფორმებში შეისხამს ხორცს, და, თითქმის არასოდეს არ წარმოადგენს უკვე ნაცნობის განმეორებას; და, როდესაც ამ ფორმებს ანადგურებენ, რჩება კიდევ ერთი შესაძლებლობა: ეშმაკობა. ხელოვნება დღემდე შესანიშნავ სამალავს წარმოადგენს, ოღონდ აქ მალავენ არა დენთს, არამედ ნელი მოქმედების სულიერ და სოციალურ ნაღმებს. აბა, მაშ, სხვაგვარად როგორ მოხერხდებოდა მისი ასეთი მრავალმხრივი გამოვლინება? და, სწორედ ამ თავისი საძულველი სილამაზითა და გაუმჭვირვალობით, ხელოვნება საუკეთესო სამალავი გამოდგა იმ კაუჭისთვის, მოულოდნელი ბიძგის ან უეცარი აღმოჩენის პროვოცირებას რომ ახდენს.

დასასრულ, დასკვნის სახით უნდა დავძინო: ჩემი მოსაზრებებისა და მსჯელობის ნაკლი იმაში მდგომარეობს, რომ იმ გონების ტრადიციას, რომელშიც, საბედნიეროდ, არცთუ მთლად წარმატებით, თავად ვიზრდებოდი, იმავე გონების საშუალებებით ვაყენებ ეჭვქვეშ, და, რაღა თქმა უნდა, ყველა თვალსაზრისით უსამართლობა იქნებოდა ამ გონებისთვისს სახელის გატეხა.

აშკარაა, რომ ეს გონება ხანდახან ახერხებდა თავის უნივერსალობაში და ეჭვის შეტანას, და იმასაც ეჭვის თვალით უყურებდა, რასაც მე ამპარტავნობა შევარქვი; ასევე ახერხებდა, შემოენახა მახსოვრობაში ის, პოეზიის გონებად რომ მოვიხსენიებ. და, ჩემის აზრით, არასწორი იქნებოდა და თუ მას პრივილეგიად ან ბურჟუაზიული აზროვნების წესად გამოვაცხადებდით. ეს გონება შეგიძლია სხვებს გადასცე, და, სწორედ იმის გამო, რომ სიტყვაში ხორცშესხმული, იგი უცხო და უცნაური გვეჩვენება, მას შესწევს უნარი, დაუპირისპირდეს საკუთარ უცნაურობასა და გაუცხოებას, და, კიდევაც გადალახოს იგი. “უცხო” ხომ “უცნაურს”, “საოცარს” და “უჩეულოსაც” ნიშნავს. რასაც თვინიერებაზე (რაღა თქმა უნდა, ერთობ მიახლოებით) ვამბობდი, ამას არც რელიგიურ აღზრდას ვუმადლი და არც მეხსიერებას, რომელიც მკარნახობდა, თვინიერებაზე საუბრის დროს, ჩვეულებრივ “დამცირება” აქვთ ხოლმე მხედველობაში, სიჭაბუკეში ან უფრო მოგვიანებით წაკითხული დოსტოევსკის გავლენითო. უდიდესი ლიტერატურული მოვლენა მგონია ის საერთაშორისო მოძრაობა, რომელიც უკლასო ან კლასობრივი ნიშნით თავისუფალი ლიტერატურისთვის და მთელი რიგი ადრე განადგურებული იმ სფეროების გამოსავლენად იბრძვის, ამჟამად რომ გაწმენდილია ნაგვისაგან; დიახ, სწორედ ამის გამო, მინდა გავაფრთხილო ყველა, რომ არსებობს პოეზიის განადგურების, მშრალი მანიქეიზმის და რელიგიური ბრძოლის საფრთხე; ეს უკანასკნელი, ჩემი აზრით, დამახასიათებელია იმ ფანატიზმისათვის, რომელიც დაბანილ წყალს არათუ გადააყოლებს ბავშვს, არამედ საერთოდ წყლის ხსენებასაც კი გაურბის. უაზრობად მიმაჩნია, ახალგაზრდებისა თუ მოხუცების გაკიცხვა ან ქება. ასევე უაზრობაა, იმ ძველ წესრიგზე ოცნება, რომლის აღდგენაც ალბათ მხოლოდ მუზეუმში თუ მოხერხდება; უაზრობა მგონია ასევე “კონსერვატიული პროგრესიული” ტიპის ალტერნატივის წამოყენებაც. იმ ნოსტალგიის ახალი ტალღა, რომელიც ძველ ავეჯს, ტანსაცმელს, გამომსახველობით საშუალებებს და ფასეულობათა სისტემებს ებღაუჭება, მხოლოდ იმის მაუწყებელია, რომ ახალ სამყაროს სულ უფრო და უფრო მოეძალა გაუცხოება და, თუ გონებამ, რომელსაც ასე შევფოფინებდით და ვენდობოდით, ვერ შეძლო, მოეახლოებინა ჩვენთვის ეს სამყარო, გამოდის, რომ “რაციონალობა-ირაციონალობის” ალტერნატივა მცდარი ყოფილა. აქ ბევრ რამეს ავუარე გვერდი და ბევრიც გამოვტოვე, რადგან თავში აზრები ერთმანეთს უსწრებს, და, ყველა კონტინენტის შემოვლა ძალიან შორს წაგვიყვანდა. აი მაგალითად, იძულებული გავხდი, გვერდი ამევლო იუმორისათვის, რომელიც ასევე წარმოადგენს კლასობრივ პრივილეგიას. ჰოდა, იუმორში ვერც პოეზიას გრძნობენ და ვერც ფარულ დაპირისპირებას.