ლამაზ, მხიარულ ხუანიტას გასული წლის ივნისში ესპანეთის ქალაქ სალამანკაში შევხვდი, ერთ-ერთ საერთაშორისო საგანმანათლებლო კონფერენციაზე. კონფერენციას სალამანკას უნივერსიტეტი მასპინძლობდა.
კონფერენციის თემაც ძალიან საინტერესო იყო, მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნიდან ჩამოსული კოლეგების გამოცდილების გაზიარებაც, ხალხიც, ქალაქიც, მაგრამ, ვაღიარებ, თავიდანვე განსაკუთრებულ განწყობას თვითონ უნივერსიტეტი მიქმნიდა. მსოფლიოს ამ, ერთ-ერთი უძველესი უნივერსიტეტით, მისი უნიკალური ბიბლიოთეკით, უნამუნოს რექტორობით, საინტერესო არქიტექტურითა და ისტორიით ჯერ კიდევ წლების წინ დავინტერესდი, ამიტომ პირველივე დღეს, კონფერენციის საზეიმო გახსნის შემდეგ, ყავისა და ჩაის მცირე შესვენებაზე დრო ვიხელთე, ენერგიულად მოსაუბრე კოლეგებს თავი დავაღწიე და უნივერსიტეტის დერეფნების ლაბირინთს გავუყევი.
სრულ სიჩუმესა და სიმარტოვეში ორნამენტების, სხვადასხვა ისტორიული ექსპონატის, დარბაზისა და el cielo de salamanca-ს თვალიერებით ისე გავერთე, ვერ გავიგე, როგორ წამომადგა თავს.
ძველისძველი საათის მექანიზმის შორიახლოს ხის სკამზე ჩამოვჯექი. თვითონაც იქვე, იატაკზე მოკალათდა. ფეხები მოხერხებულად მოიკეცა და ზურგით კედელს მიეყრდნო. სინათლე ისე ეცემოდა, ლამის სპილენძისფერი კანითა და თმით თითქოს მთელი იმ გარემოს ნაწილი იყო.
ესპანელი ხარო?
არა, ქართველი, შენ-მეთქი?
ესპანელი, კანარის კუნძულებიდანო, – და კისერზე ჩამოკონწიალებული ე.წ. ბეიჯი დამანახა, – ამხელა სახელის დამახსოვრება ადვილი არაა, უბრალოდ, ხუანიტა დამიძახეო.
იმდენად პოზიტიური აურა ჰქონდა, არ გავბრაზებულვარ, თვალიერებაში ხელი რომ შემიშალა.
საქართველოზე მარტო ის ვიცი, რუსეთთან რომ პრობლემები გქონდათო. ისიც არ ვიცი, რა ენაზე ლაპარაკობთ და წერთ, ესპანურად, ინგლისურად, რუსულად თუ თურქულადო.
ქართულად-მეთქი, რომელიც არც ინგლისურია, არც ესპანური, არც რუსული და არც თურქული-მეთქი. ცოტა ვუამბე ქართულ ენასა და დამწერლობაზე. ძალიან დაინტერესდა. რაღაც ფრაზებს მეკითხებოდა – აბა, ეს როგორ იქნება შენს ენაზეო. ვუთარგმნიდი, დროდადრო ნაწერს ვუჩვენებდი და როგორ მომწონს, როგორ მომწონსო, იმეორებდა და იმეორებდა. როგორი განსხვავებულია, როგორ არ ჰგავს სხვა ენებსო.
ჰო-მეთქი, მიჩვეული ვარ, ეს განსხვავებულობა ცოტა მოულოდნელ შთაბეჭდილებებს რომ იწვევს უცხოელებში-მეთქი… (თურმე სად ვარ!..)
მეცო, მეც მიჩვეული ვარო.
ეს კი ვეღარ გავიგე. გამეცინა – ლამის ნახევარი მსოფლიო ესპანურად ლაპარაკობს, ცოტა რთულია, ესპანურმა ვინმე გააკვირვოს-მეთქი.
უცებ, არც მეტი, არც ნაკლები – ხელი პირთან მიიტანა და სტვენა დაიწყო.
მიყურებს, მიყურებს და რაღაც უცნაურად უსტვენს. ცოტა არ იყოს, დავიბენი. ყველა გადარეული მე როგორ უნდა გადამეყაროს-მეთქი.
ხუანიტა კი ზის ქვის იატაკზე, თან მზე ადგას, მიყურებს, მიცინის და ისევ უცნაურად უსტვენს.
სტვენის ხმა ძალიან უცნაურად იშლება უნივერსიტეტის დერეფნებში. ეს ექო არაა. სრულიად უცნაური ჟღერადობის ხმაა, რაღაცნაირი – ცოცხალი, თითქოს მღერის. ვერ ვარქმევ სახელს და ვგრძნობ, რომ ამ უძველეს, რამდენიმესაუკუნოვან ქვის მძიმე კედლებშიც ქარისა და სივრცის უკიდურესად თავისუფალ განცდას მიჩენს, თითქოს გაშლილ ველზე ვწევარ და ცას ავყურებ.
და ვხვდები, რომ მთელი ჩემი გაოცება სახეზე მაწერია…
მე ახლა ჩემს ენაზე მოგესალმე, გაგეცანი, ბედნიერი დღე გისურვე და კიდევ რაღაცები გითხარიო, – სტვენა შეწყვიტა და ისევ ესპანურად განაგრძო ხუანიტამ.
კაი ხანს ხმას ვერ ვიღებდი. ეს იყო გაცილებით მეტი, ვიდრე „მოულოდნელი შთაბეჭდილება” ან რაიმე მსგავსი… რთულია, ავხსნა ის ემოცია, პათეტიკისა და მხატვრული გაპრანჭულობის გარეშე. ძალიან მინდოდა, მეთხოვა, კიდევ ეთქვა რამე თავის ენაზე, მაგრამ შემრცხვა თუ დაბნეულობისგან ვერ მოვახერხე, არ ვიცი…
აი, ასე გავიცანი სილბო. სილბო გომერადან. ან გომერული სილბო. როგორც გნებავთ. ყველაზე უცნაური ენა, რომელიც და რომელზეც ოდესმე რამე მსმენია. იმ რამდენიმე დღის განმავლობაში, როცა ხუანიტა დაუზარელად მიყვებოდა ათას რამეს თავის სილბოზე, არ მჯეროდა, რომ ეს ლამაზი, სპილენძისფერკანიანი ქალი ნამდვილი იყო. ერთ საღამოს, სალამანკას კათედრალის პირდაპირ, კიბეზე ჩამომჯდარი თავის ენაზე რაღაცებს რომ მითარგმნიდა, ვუთხარი კიდევაც, ჩარლი ჩაპლინის გმირივით, უზარმაზარი ქათამივით რომ დააბიჯებს, შენც ჯინსებში გამოწყობილი ჩიტი მგონიხარ-მეთქი.
სილბო კანარის კუნძულებიდან ერთ-ერთის – გომერას ენაა. ხუანიტა მიყვებოდა, რომ მსოფლიოენათმეცნიერების ისტორია იცნობს ასეთ, „სტვენითი ენების” გამოცდილებას, მაგრამ ამბობდა, რომ სილბო მსოფლიოში ერთადერთი სტვენის ფორმის ენაა, რომელსაც პრაქტიკულად, ყოველდღიურ ცხოვრებაში, ესპანურის პარალელურად იყენებს გომერას 22 000-ზე მეტი მკვიდრი. ეს არის ენა, რომელიც, ზოგიერთი ლინგვისტის აზრით, წარმოადგენს ესპანური ენის ერთგვარ მოდიფიკაციას და განიხილავენ, როგორც ესპანური ენის სტვენით დიალექტს, სადაც ესპანური ხმოვნები და თანხმოვნები ჩანაცვლებულია სხვადასხვა ტონის, სიმკვეთრის, ხანგრძლივობისა და სპეციფიკაციის ჩასტვენების სისტემით – მაგალითად, გარკვეული ტიპის ორი მკაფიო ჩასტვენა ანაცვლებს ესპანურის შესაბამის 5 ხმოვანს, ხოლო სხვა ტიპის 4 ჩასტვენა – თანხმოვნებსო.
ხუანიტა მიყვებოდა, რომ არავინ იცის, ზუსტად როდის და რატომ, ან როგორ შეიქმნა სილბო. ამბობდა, რომ არსებობს მხოლოდ მითები. ვიღაცები ამტკიცებენ, რომ სილბოს შექმნა დიდ მანძილზე, შორ დისტანციაზე კომუნიკაციის საჭიროებამ განაპირობა, რამაც მერე, ომებში, საიდუმლო ენის ფუნქცია შეიძინაო. მაგრამ ფაქტია, როცა პირველი კონკისტადორები გამოჩნდნენ გომერაზე, XV საუკუნეში, სილბო უკვე არსებობდაო. მეტიც – იმოწმებდა ჰეროდოტეს. ჰეროდოტე ახსენებს ეგვიპტის დასავლეთ ნაწილში მცხოვრებ ტომებს, რომლებიც სტვენით ურთიერთობდნენ ერთმანეთთანო. მიყვებოდა სხვადასხვა წყაროში დაცულ ლეგენდას – როგორ დასაჯეს რომაელებმა ჩრდილოეთ აფრიკის ერთ-ერთი ტომი: ტომის ყველა წევრს ენა მოჰკვეთეს და კანარის ერთ-ერთ კუნძულზე გადაასახლესო.
არ ვიციო, ამბობდა ხუანიტა, ფაქტია, რომ გომერაზე ადამიანი ნეოლითის ხანიდან არის და იქნებ არც ცდებიან ის ლინგვისტები, რომლებიც ამტკიცებენ სილბოს ბუნებრივ ხასიათს, და არა მის ხელოვნურ მოდიფიკაციას რომელიმე ენიდანო.
ვლაპარაკობდით, რომ თანამედროვე ცხოვრება და ტექნოლოგიების განვითარება ყველაფერს ცვლის და რომ ენაც კომუნიკაციის განსხვავებულ დატვირთვას იძენს ინტერნეტის ეპოქაში. კი, და ჩვენ ამან ძალიან შეგვაშინაო, მიყვებოდა ხუანიტა. მეოცე საუკუნის 90-იან წლებში ლათინური ამერიკის რომელიღაც ქვეყანაში მოკვდა ბოლო ადამიანი, რომელმაც თავისი ტომის სტვენითი ენა იცოდაო. მოკვდა და ის ენაც გაქრაო. ამან ძალიან შეგვაშინა და გამოგვაფხიზლა, დაგვანახა, რომ სილბოს სხვანაირად უნდა მოვუფრთხილდეთო. მიუხედავად იმისა, რომ სილბო ჩვენი დღესასწაულების და რელიგიური მსახურების განუყოფელი ნაწილი იყო ყოველთვის, ეს მას, ბუნებრივია, ვერ გადაარჩენდა და ამიტომ უკვე საკანონმდებლო დონეზე მიეხედა, სილბოს მთავრობა იცავს, როგორც კულტურულ მემკვიდრეობას და დიდი ხანი არაა, რაც UNESCO-ს მსოფლიო კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლთა სიაშიც შევიდაო.
თუმცა ხუანიტა სილბოს შენარჩუნებისა და სიცოცხლისუნარიანობისთვის გადადგმულ ყველაზე მნიშვნელოვან ნაბიჯად თვლიდა კანონს, რომლის თანახმადაც 1999 წლიდან სილბოს სწავლება სავალდებულო გახდა სკოლის დაწყებით და საბაზო საფეხურზე.
ერთ საღამოს სასტუმროს ტერასიდან სალამანკას ხედებს გავყურებდით. უცებ მომიბრუნდა და მკითხა, შეგიძლია, ზუსტად ამიხსნა, ასე რატომ დაინტერესდი სილბოთიო?
ამაზე ზუსტად როგორ გითხრა, არ ვიცი, მაგრამ თუ ოდესმე დამავიწყდება, რომ ადამიანები და მსოფლიო იმაზე გაცილებით საინტერესოა, ვიდრე მე შემიძლია წარმოვიდგინო, სილბო ამის გახსენებაში ყველაზე მეტად დამეხმარება-მეთქი.
მეც ამიტომ მინდა, რომ ჩემი ენა არ გაქრესო. საკუთარ იდენტობას კი არ ვკარგავ, უბრალოდ, სილბოთი ჩემი პატარა კუნძული, რუკაზე რომ არც ჩანს, მსოფლიოს რაღაც საინტერესოს და განსხვავებულს სთავაზობსო.
……………………………………………….
დილას, ფოსტა რომ გავხსენი, მეილი დამხვდა ხუანა მარია სანტოსისგან. სანამ არ წავიკითხე, ვერ მივხვდი, რომ ხუანიტა იყო.
თხოვნა მაქვსო.
რამდენიმე დღის წინ ერთ-ერთ დაწყებით სკოლაში ვიყავი – ბავშვებმა პროექტის პრეზენტაცია გააკეთეს მრავალფეროვნებასა და თანასწორობის მნიშვნელობაზე მრავალფეროვან გარემოში. ბევრი ფანტასტიური აზრი მოვისმინე მათგან იმაზე, რომ რაც უფრო მრავალფეროვანია გარემო, უფრო საინტერესოაო. დავპირდი, რომ თვის ბოლოს აუცილებლად დავბრუნდებოდი მათთან საინტერესო საჩუქრით და ამაში შენ დამეხმარებოდი: თუ არ შეწუხდები, ფურცელზე ხელით დამიწერე, ქართულად – „ყველა განსხვავებულია, ყველა თანასწორია!” – ფოტო გადაუღე და გამომიგზავნეო.
ბუნებრივია, ხუანიტას თხოვნას აუცილებლად შევუსრულებ. მანამდე კი მეც მაქვს თქვენთან ერთი თხოვნა:
მაჩუქეთ 10 წუთი, მიჰყევით ამ ბმულს – გამომყევით ზღაპრულ გომერაზე…
