კინოს დაბადებისთანავე ორი სარჩული დაჰყვა – ის ერთსა და იმავე დროს ხელოვნებაც არის და ბიზნესიც. 1895 წელს, როდესაც ძმებმა ლუმიერებმა პარიზში, ინდურ სალონში, კინოჩვენება მოაწყვეს, სეანსებით ფულის შოვნა ჰქონდათ გადაწყვეტილი. მათ მიაჩნდათ, რომ კინოაპარატი ცხოვრების, მოვლენების უბრალო რეგისტრატორი იყო, მასობრივი სანახაობა და ატრაქციონი. ხალხი მიდიოდა კინოში, ფულს იხდიდა და უყურებდა „გაწუწულ მებაღეს” ან „მატარებლის შემოსვლას სადგურში” და სხვას. ლუმიერებისთვის კინო მხოლოდ დოკუმენტური რეპორტაჟი და ცოცხალი ფოტოგრაფია იყო – ცხოვრების ამსახველი ქრონიკა. პირველივე სეანსის შემდეგ რეჟისორმა ჟორჟ მელიესმა ლუმიერებს კინოაპარატის ყიდვა შესთავაზა. მას ამ აპარატის მეშვეობით, უპირველეს ყოვლისა, ხელოვნების ნიმუშის შექმნა სურდა. შემდგომ მელიესმა მართლაც გადაიღო მხატვრული ფილმები და მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა კინოენის ჩამოყალიბებასა და პირველი კინოეფექტების შექმნაში.
დღეს კინოს, როგორც სინთეზურ ხელოვნებას ყველა აღფრთოვანებაში მოჰყავს, კომერციულად გათვლილი კინოპროდუქტი იქნება ეს თუ მაღალმხატვრული კინემატოგრაფიული ნამუშევარი. ამდენად, კინოთეატრები ძირითადად ორ სეგმენტზე მუშაობენ: კომერციული, ფინანსურად მომგებიანი ფილმების დისტრიბუციაზე და საავტორო, ე. წ. ინტელექტუალური ფილმების ჩვენებაზე. ეს მეორე სეგმენტი მისი არაკომერციულობის გამო თითქმის უგულებელყოფილია საქართველოში, რაც ნეგატიურად აისახება ახალი თაობის კინოგემოვნების ჩამოყალიბებაზე.
კინოს სახელოვნებო დარგად ჩამოყალიბებასთან ერთად გამოიკვეთა კინოპროდუქციის მოხმარების ჩარჩო. იმ დროისთვის კინო საბალაგანო, გასართობ სანახაობად მიიჩნეოდა. ფილმის ნახვა მხოლოდ კინოთეატრში, დიდ ეკრანზე იყო შესაძლებელი. თავდაპირველად კინოდანადგარების მფლობელები სეანსებისთვის გადახურულ ბაზრებს, საცირკო შაპიტოს, სახლებსა და სასტუმროებს ქირაობდნენ. კინოს სახელოვნებო დარგად ჩამოყალიბებასთან ერთად გამოიკვეთა კინოდარბაზისა და კინოარქიტექტურის თავისებურება. უხმო კინოს პერიოდში პროექტორის ხმასა და პირველი ტიტრების კინოეკრანზე გამოჩენას ერთვოდა ტაპიორის შესრულებული კომპოზიცია პიანინოზე, რომელსაც აუცილებლად რომელიმე კლავიში აკლდა. ჩამწკრივებული სკამებით მოწყობილ ბნელ დარბაზში ისეთი მაყურებელიც იჯდა, ვინც სიგარას ეწეოდა, პროექტორის შუქზე კი ზლაზვნით გაწელილი სქელი კვამლი მოჩანდა. კინოში სიარულის რიტუალური ტრადიცია, როგორც დროის გატარებისა და ესთეტიკური სიამოვნების მიღების, ნაცნობებისა და უცნობების თავშეყრის საშუალება, დღესაც მთელ მსოფლიოში არსებობს და კინოს შემადგენელ ნაწილად ითვლება.
საქართველოში ერთ-ერთი უძველესი კინოთეატრი „აპოლო” 1909 წლის 12 აპრილს გაიხსნა. „გრანდიოზული, ბრწყინვალედ მოწყობილი, ელექტრო თეატრი „აპოლო”, – ასე იხსენიებდა მას გაზეთი „ტიფლისკი ლისტოკი” (#69).
1918-1921 წლებში საქართველოში უკვე ოცზე მეტი კინოთეატრი ფუნქციობდა. ეს კინოთეატრები უჩვენებდნენ როგორც საზღვარგარეთიდან ჩამოტანილ ფილმებს, ისე ადგილობრივ ბაზაზე გადაღებულ დოკუმენტურ და მხატვრულ სურათებსაც.
1915 წელს მხოლოდ მიხეილის პროსპექტზე (დღევანდელი აღმაშენებლის გამზირი) შვიდი კინოთეატრი იყო: „სატურნი”, „მოდერნი”, „ლირა”, „ოდეონი”, „მულენ-ელექტრიკი”, „მულენ-ელექტრიკის” საზაფხულო დარბაზი და „აპოლო”. მუშტაიდის ბაღში „ილუზიონი” იყო. კინოთეატრებში „სკიფსა” და „ურანში” ფრანგულ ფილმებს უჩვენებდნენ. გოლოვინის პროსპექტზე (დღევანდელ რუსთაველის გამზირზე), ამჟამინდელი თეატრალური უნივერსიტეტის შენობაში, „არფასტო” ფუნქციობდა, სასტუმრო „მაჟესტიკის” („თბილისი მარიოტი”) სარდაფში – „მინიონი”, რომელშიც ბარიატინსკის მხრიდან (დღევანდელი ჭანტურიას ქუჩა) შეიძლებოდა შესვლა, დღევანდელ პანტომიმის თეატრში კი „სოლეი” იყო განთავსებული.
კინოთეატრები იხსნებოდა ქუთაისშიც. 1907 წლიდან დაიწყო ფუნქციობა კინოთეატრმა „რადიუმმა”. მოგვიანებით გაჩნდა „ამპირი”, „მონ-პლეზირი”, „თამარი”, „სან-სუსი”, „ელექტრო-ვიუ”, „ედისონი”… 1912 წელს კი ვასილ ამაშუკელის პირველი ქართული სრულმეტრაჟიანი დოკუმენტური ფილმის „აკაკი წერეთლის მოგზაურობა რაჭა-ლეჩხუმში” პრემიერა ქუთაისში, კინოთეატრ „რადიუმში” გაიმართა.
1990 წელს კინოთეატრ „ოქტომბერს” რეკონსტრუქცია ჩაუტარდა, საბჭოური საბურველი ჩამოხსნეს და ძველი სახელი „აპოლო” დაუბრუნეს, თუმცა ყველაზე მნიშვნელოვანი დაკარგა – ფუნქცია. უკვე ოცი წელია, საუკუნეზე მეტი ხნის კინოთეატრი უფუნქციოდ არის დარჩენილი. ამ ოც წელს თუ არ ჩავთვლით, პირვანდელი დანიშნულება არც ერთ ეპოქაში არ დაუკარგავს. აპრილში „აპოლოს” პირველი სეანსიდან 105 წელი შესრულდება.
ტელევიზიის დაბადებამ და ეკრანის ტექნოლოგიების განვითარებამ, ვიდეოგამოსახულების დახვეწამ კომპიუტერის, პლანშეტისა თუ ტელევიზორის მონიტორებზე ფილმის ყურება ინდივიდუალურ მოვლენად აქცია. ფართო მასებისთვის ფილმის ყურების ალტერნატიული საშუალებები უფრო და უფრო იხვეწება. ამ გარემოებამ კინოს მთელ მსოფლიოში მოაკლო მაყურებელი, მაგრამ კინოში სიარულის რიტუალური ტრადიცია არ გამქრალა.
საქართველოში კი ეს პროცესი განსაკუთრებით დააჩქარა კინოთეატრების დახურვამ. ჩვენში ფილმის დიდ ეკრანზე ყურების კულტურა თითქოს გაქრა. კინო კოლექტიური კონტექსტის რღვევას განიცდის. ციფრული ტექნოლოგიები კინოდარბაზების კულტურას ცვლის. არა მგონია, მე უკანასკნელი მოჰიკანი ვიყო, მაგრამ უფრო და უფრო ნაკლებია ადამიანი, ვისაც მოთხოვნილება აქვს კინოკლუბებისა და კინოთეატრებისა, რომლებიც ასე უსაშველოდ ცოტაა თბილისში.
სასწავლო პროგრამაში კინოს ჩართვა აპრობირებული საშუალებაა დასავლეთში. ევროპაში სკოლისთვის შემუშავებული კინოპროგრამები სასწავლო კურსის ფარგლებშია ინტეგრირებული, როგორც ალტერნატიული დამატებითი ქვეპროგრამა, რომელიც მოზარდებისთვის სადიკუსიო, სააზროვნო გარემოს აყალიბებს.
საქართველოს კინემატოგრაფიის ეროვნული ცენტრის ინიციატივითა და ხელშეწყობით ხორციელდება პილოტური პროექტი „კინო სკოლაში”. პროექტის მიზანია თბილისისა და საქართველოს რეგიონების ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლებში კინოგანათლების შეტანა. პროექტს განსაკუთარებული მნიშვნელობა აქვს, რადგან ოც წელზე მეტია, საქართველოში კინოთეატრების აბსოლუტურმა უმრავლესობამ შეწყვიტა ფუნქციობა. განსაკუთრებით მძიმე ვითარებაა რეგიონებში, სადაც თითქმის აღარ არსებობს კინოდარბაზები და მოსახლეობა დაბალი სიჩქარის ინტერნეტის ამარაა დარჩენილი (ზოგან ესეც არ არის). კინოთეატრების გაქრობამ და ტელევიზიის მიერ დაბალი მხატვრული ღირებულების სატელევიზიო სერიალების ჩვენებამ დააქვეითა მაყურებლის კინოგემოვნება. ამდენად, ძალიან მნიშვნელოვანია, „კინო სკოლაში” პროგრამის ფარგლებში საქართველოს სკოლებში უფროსკლასელთათვის (მე-9, მე-10, მე-11 კლასები) გაიმართოს ქართული და მსოფლიო კინოს საეტაპო ფილმების ჩვენება და ჩვენების შემდგომი დისკუსიები.
ამ პროექტს აქვს დამატებითი ფუნქციაც: კინოს სახელოვნებო დარგის გაცნობის მიზნით მაღალმხატვრული კინოპროდუქციის ჩვენება, დიდ ეკრანზე ყურების ესთეტიკური სიამოვნება და პირველი კინოშთაბეჭდილებების შექმნა.
