პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

მუსიკალური ვიზუალური ატრაქციონი (I ნაწილი)

უნდა ითქვას, რომ თანამედროვე მულტფილმი არაერთ კინომცოდნეს გაუკრიტიკებია. ჯერ კიდევ მე-20 საუკუნის 60-იან წლებში მსჯელობდნენ იმაზე, რომ ძალადობისა და სისასტიკის სცენები ბავშვში აუცილებლად აღძრავდა აგრესიას. ფსიქოლოგების აზრით, სკოლამდელი ასაკის ბავშვებზე მულტფილმის განსაკუთრებული ზემოქმედება ისეთი მექანიზმებით აიხსნება, როგორებიცაა შთაგონება (გმირის ქცევის სტერეოტიპად ფორმირება) და მიმბაძველობა (გმირის ქცევის როგორც ბუნებრივისა და მისაღების უპირობო აღქმა). ამიტომ, როდესაც ბავშვისთვის მულტფილმის ჩვენებას გადაწყვეტთ, სასურველია, წინასწარ თავად გადაავლოთ თვალი და შეაფასოთ, ავითარებს თუ არა ის ადამიანის საუკეთესო თვისებებს. მაშინ მულტფილმი ბავშვისთვის არა მხოლოდ გასართობად, არამედ აღზრდა-განვითარების შესანიშნავ საშუალებადაც იქცევა. მაგრამ ნუ დაივიწყებთ, რომ როგორი სრულყოფილიც უნდა იყოს მულტფილმი, ის ვერასდროს შეცვლის უფროსებთან ცოცხალ ურთიერთობას, ამიტომ სასურველია, ძველ თუ თანამედროვე მულტფილმებს ბავშვმა მშობლებთან ერთად უყუროს.

ძნელი სათქმელია, როდის წარმოიშვა ხელოვნების ერთ-ერთი ყველაზე შემოქმედებითი დარგი – მულტიპლიკაცია (ანიმაცია), მაგრამ ჰომო საპიენსი რომ ყველა დროში მიისწრაფოდა, გადმოეცა მოძრაობა, ფაქტია.

ადამიანები თანდათან უახლოვდებოდნენ ნახატების „გაცოცხლებას”. დროთა განმავლობაში მათ შეამჩნიეს, რომ განსაზღვრული სიჩქარით ცვლადი ნახატები მოძრაობის ილუზიას ქმნიდა. მე-19 საუკუნემ კაცობრიობას „გასართობი მოწყობილობა” – ზოოტროპი აჩუქა. მისი მეშვეობით სურათები მართლაც „ცოცხლდებოდა”. უმარტივესი ზოოტროპი ჯერ კიდევ უძველეს დროში არსებობდა ჩინეთში. ფრანგმა მხატვარმა და გამომგონებელმა ემილ რეინომ ეს „ჯადოსნური” ხელსაწყო სრულყო და ამგვარად სანახაობით ტკბობის საშუალება მისცა არა ერთ, არამედ მრავალ მაყურებელს. ერთი წლის შემდეგ რეინომ თავად შექმნა ოპტიკური ხელსაწყო პრაქსინოსკოპი, რომლის მეშვეობითაც რამდენიმე ნახატის მწყობრად და მდორედ ამოძრავებით მაყურებლისთვის დასრულებული მოკლე სიუჟეტების ჩვენება შეძლო.

უნდა ითქვას, რომ რეინოში შესანიშნავად შეერწყა ერთმანეთს მხატვრისა და კონსტრუქტორის ტალანტი. რეინო იყო პირველი, ვინც გამოსახულებისა და ხმის სინქრონიზაცია მოახდინა, გარდა იმისა, რომ ფილმებისთვის მუსიკალურ თანხლებასაც თავად ქმნიდა. ამ ადამიანის მოღვაწეობა ფასდაუდებლად მიიჩნევა.

ემილ კოლი კიდევ ერთი ფრანგი მულტიპლიკატორი, კერძოდ, მხატვარი-კარიკატურისტი, და ფოტოგრაფია. კინოფირზე ჩაწერილი პირველი უხმო მოკლემეტრაჟიანი ნახატი ფილმი მე-20 საუკუნის დასაწყისში (1908 წ.) სწორედ მან შექმნა. ფილმს „ფანტასმაგორია” ერქვა. ეს იყო შავ-თეთრი და სრულიად უხმო მულტიპლიკაციური ფილმი. მისი ცქერა მაყურებლებს კინოპროექტორის არასასიამოვნო, სპეციფიკური ხმაურის თანხლებით უხდებოდათ. მუშაობის პროცესში მხატვარი ყოველი ფილმისთვის ათასობით ნახატს ქმნიდა „სურათების გასაცოცხლებლად”. ემილ კოლი მულტიპლიკაციის ისტორიაში შევიდა როგორც გრაფიკული ანიმაციის შემქმნელი. ისევე როგორც რეინო, ისიც სიღარიბეში, ყველასაგან მივიწყებული გარდაიცვალა.

ეს ყოველივე იყო მულტიპლიკაციის განვითარების ახალი ეპოქის დასაწყისი, მაუწყებელი უდიდესი შემოქმედებითი პოტენციალის არსებობისა.

რუსეთში თოჯინური, მოცულობითი ანიმაციის პიონერად პოლონური ფესვების მქონე მხატვარი და ოპერატორი ვ. სტარევიჩი მიიჩნევა. მისი ფილმების გმირები იყვნენ მწერები: ხოჭოები, ნემსიყლაპიები და ჭიანჭველები. ეკრანზე მწერი-თოჯინები ისე ბუნებრივად მოძრაობდნენ, რომ იმ დროის კინომიმომხილველებს კითხვა ებადებოდათ: „როგორ მოახერხა ბატონმა სტარევიჩმა უსულო საგნების ასე გაწვრთნაო?” თუმცა მწერების გარეგნობისა და ქცევის უზადო ცოდნა სტარევიჩის ერთადერთი ღირსება არ ყოფილა – ის შესანიშნავად ახერხებდა ადამიანთა ხასიათის პაროდირებას. სტარევიჩის შედევრად მიჩნეულია ი. კრილოვის იგავ-არაკის მიხედვით გადაღებული მულტფილმი „ჭრიჭინა და ჭიანჭველა”. თუმცა ამჯერად მინდა, ჩემი ბავშვობის საყვარელი ნახატი ფილმი „გოგონა და დელფინი” (რ. ზელმა) შემოგთავაზოთ:

უნდა ითქვას, რომ საბჭოთა მულტიპლიკაცია ყოველთვის გამოირჩეოდა ჰუმანიზმით, ფაქიზი ლირიკითა და განსაკუთრებული გულწრფელობით.

ნახატი და თოჯინური ფილმების შესაძლებლობები ყოველგვარ საზღვარს სცილდება. ნახატისა თუ უსულო საგნის „გასულიერებით” მულტიპლიკატორს ძალუძს, ეკრანზე ნებისმიერ ფანტაზია-ჩანაფიქრს შეასხას ხორცი.

რაც შეეხება ქართულ მულტიპლიკაციას, ის დაახლოებით 85 წლისაა. კინოფონდი, რომელიც ჩვენმა ანიმატორებმა შექმნეს, სპეციალისტთა აზრით, საამაყოა.

საქართველოში ანიმაციური სტუდია 1929 წლიდან არსებობს. ქართულ მულტიპლიკაციას საფუძველი ვლადიმერ მუჯირმა ჩაუყარა. პირველი ქართული მულტიპლიკაციური ფილმი „არგონავტები” (რეჟ. ვ. მუჯირი) 1935 წელს შეიქმნა. ფილმის მხატვარი ლადო გუდიაშვილია, ხოლო კომპოზიტორი – შალვა აზმაიფარაშვილი.
აკადემიურ დონეზე კი ქართული მულტიპლიკაცია არკადი ხინთიბიძემ აიყვანა. არაჩვეულებრივი ანიმაციური ფილმების ავტორები არიან ცნობილი რეჟისორი მიხეილ ჭიაურელი, ბორის სტარიკოვსკი, გაბო ლავრელაშვილი, შალვა გედევანიშვილი, კარლო სულაკაური და სხვები. ქართველ მულტიპლიკატორებს ყველა ტექნიკურ სტილში (ნახატი, თოჯინური, აპლიკაციური ანიმაცია, პლასტილინი) აქვთ ნაღვაწი.

„გოგონა და შადრევანი” (კომპ. სულხან ნასიძე)
***
მაშინ, როდესაც ევროპაში ფილმების გადაღება, ფაქტობრივად, კუსტარული მეთოდებით მიმდინარეობდა (ასე ვთქვათ, მოყვარული-მულტიპლიკატორის დონეზე, თუმცა ჭეშმარიტი შემოქმედებითი ენთუზიაზმითა და საქმის დიდი სიყვარულით იქმნებოდა ხელოვნების ნამდვილზე ნამდვილი ნიმუშები), ამერიკის შეერთებულ შტატებში ტექნიკური ბაზა საკმაოდ მაღალი დონისა იყო. როდესაც ევროპაში ემილ კოლი პირველ ნახატ ფილმებს ქმნიდა, ამერიკაშიც იკიდებდა ფეხს მულტიპლიკაცია. აშშ-დან დაბრუნებული კოლი გაოცებით ამბობდა: „ამერიკაში ფილმებს ისეთივე სისწრაფით უშვებენ, როგორც ელისეის მინდვრებზე აცხობენ ვაფლს”. სწორედ ამ დროს გამოჩნდა მომავალი მულტიპლიკაციის „მამა” – უოლტ დისნეი. დიახ, მულტიპლიკაციაზე საუბარი ამ ამერიკელი რეჟისორის გარეშე ჩვენი მხრივ დანაშაული იქნებოდა. დისნეიმ 1929 წელს გადაიღო თავისი პირველი შავ-თეთრი მუსიკალური მულტიპლიკაციური ფილმი – „ჩონჩხების ცეკვა”. 

 
იმ დროის ამერიკელი მაყურებელი შეძრული ადევნებდა თვალყურს კ. სენ-სანსისა და ე. გრიგის (კ. სტალინგის მიერ დამუშავებული) მუსიკის ფონზე მოცეკვავე ჩონჩხებს, გაოგნებული არა მხოლოდ სანახობით, არამედ მოძრაობისა და მუსიკის აბსოლუტური სინქრონითაც. ეკრანზე იდეალური ერთობა სუფევდა. პირქუშისა და ფანტასტიკურის, თავშესაქცევისა და არაადამიანურის შერწყმამ მაყურებელზე წარუშლელი შთაბეჭდილება მოახდინა. დისნეის სტუდიამ შეძლო შეექმნა მანამდე არარსებული, ძალზე ორიგინალური რამ.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი