პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

როგორ გადავირჩინოთ ყურთასმენა (ნაწილი I)

პრობლემა, რომელზეც მსურს გესაუბროთ, საყოველთაოა – ხმაური. ყოველდღიური ხმაური, რომელსაც შევეჩვიეთ და ვეღარ ვამჩნევთ, ვერაგულად მოქმედებს ჩვენს ჯანმრთელობაზე. მის წინააღმდეგ ორგანიზმი პრაქტიკულად დაუცველია.
ადამიანები მუდამ ცხოვრობდნენ ბგერების სამყაროში. ჯერ კიდევ შუმერები ყოველგვარი კვლევის გარეშე მივიდნენ დასკვნამდე, რომ გარემოს ხმაურით დაბინძურების თავიდან ასაცილებლად აეკრძალათ ქალაქში იარაღის დამამზადებელი სახელოსნოების არსებობა და ისინი ქალაქგარეთ გადაეტანათ. თითქმის 2000 წლის წინ იულიუს კეისარმა აკრძალა რომში ღამის საათებში საომარი ეტლების მოძრაობა, სხვა ქალაქებში კი ქვაფენილზე ჩალას აფენდნენ მათი ყურისწამღები ხმის ჩასახშობად. მიუხედავად ჩემი მაღალი ესთეტიკური გემოვნებისა, ქალაქის მოწყობის შემთხვევაში არც მე შევწირავდი ჩვენი საზოგადოების ფსიქიკურ ჯანმრთელობას მანქანების მოძრაობით გამოწვეულ გუგუნს და არ ვანაცვალებდი მას ქვაფენილით მოპირკეთებული ქუჩების ცქერით მიღებულ სიამოვნებას.
ინდუსტრიის განვითარებამ თანდათან გადაფარა ბუნებრივი ხმოვანება. ხანგრძლივი ხმაური უარყოფითად აისახება სმენის ორგანოზე და ამცირებს მგრძნობელობას ბგერის მიმართ. ბგერითი ტალღების მუდმივი, მკვეთრი დარტყმების გამო დაფის აპკი ფართო ამპლიტუდით ირხევა, ამიტომ იგი თანდათან კარგავს ელასტიკურობას და ადამიანს სმენა უჩლუნგდება. მაღალია საწარმოებში ხმაურის დონე. არანაკლები ხმაურია ჩვენს სახლებშიც, სადაც სხვადასხვა სახის საყოფაცხოვრებო ტექნიკას ვიყენებთ. ეს ყველაფერი ერთად კი ჩვენი ნერვული სისტემის გადაძაბვასა და ორგანიზმის გამოფიტვას იწვევს.

როგორც ვიცით, სმენის ორგანოს მეშვეობით ბგერითი რხევები ნერვულ იმპულსებად გარდაიქმნება. ისინი გვანიშნებენ, რა ხდება გარშემო. სმენის შესუსტება ან დაკარგვა შესაძლოა დაკავშირებული იყოს შიგნითა ყურში ბგერითი რხევების გადაცემის დარღვევასთან, რეცეპტორების დაზიანებასთან ან სასმენი ნერვით თავის ტვინის ქერქის სმენის ზონაში ნერვული იმპულსების გადაცემის დარღვევასთან.
ჩვენი სმენის ორგანო სამი ნაწილისგან: გარეთა, შუა და შიგნითა ყურისგან – შედგება. ყურადღების გამახვილებას შიგნითა ყურის ლოკოკინას ნაწილზე – კორტის ორგანოზე ვაპირებ, რომელიც სმენის რეცეპტორებს შეიცავს. მათ ზედაპირზე მრავალრიცხოვანი სასმენი ბეწვია (ბეწვიანი სენსორული უჯრედები), რომლე­ბიც ბგერითი გაღიზიანების შეგრძნებაში მონაწილეობს. ბგერითი ტალღების ზემოქმედებით ბეწვიანი უჯრედები ირხევა. ეს რხევები, თავის მხრივ, აღიზიანებს ნერვულ დაბოლოებებს; აქ წარმოშობილი იმპულსები თავის ტვინის ქერქის სმენის ზონაში შედის, სადაც ხდება მათი აღქმა და გაანალიზება.
შიგნითა ყურში დაახლოებით 20-25 ათასი ბეწვიანი უჯრედია. ყველა მათგანის დაკარგვის შემთხვევაში ადამიანი მდუმარების სამყაროში ხვდება – ყრუვდება. ეს მგრძნობიარე უჯრედები ასაკთან ერთად ზიანდება და კვდება იმის გამო, რომ ვბერდებით, ვიღებთ ტოქსიკურ სამკურნალო პრეპარატებს, ვიმყოფებით ხმაურიან გარემოში, ვუსმენთ ხმამაღალ მუსიკას და დაახლოებით 70 წლისთვის მოსახლეობის მესამედი სმენის საგრძნობ დაქვეითებას განიცდის. სამწუხაროდ, დაზიანებული უჯრედების აღდგენა სამედიცინო ტექნოლოგიების სწრაფი განვითარების პირობებშიც კი ვერ ხერხდება.
მართალია, ხმაურის მართვა მხოლოდ ჩვენზე არ არის დამოკიდებული, მაგრამ მონდომების შემთხვევაში შეგვიძლია, ოდნავ მაინც ჩავახშოთ გარე სამყაროს ხმაური.

მოდი, ბგერითი ტალღის ძირითადი პარამეტრები გავიხსენოთ. ესენია: წნევა, ინტენსივობა, ტალღის სიგრძე, გავრცელების სიჩქარე, რხევის სიხშირე და სიმაღლე.

სასმენ ორგანოზე ხმამაღალი ბგერების ხანგრძლივი ზემოქმედების შედეგად იწყება პროცესი, სახელად ტინიტუსი. ეს სიმპტომია და არა დაავადება, მაგრამ, როგორც სიმპტომი, სხვადასხვა დაავადებას ახლავს თან. ტინიტუსი იმით გამოიხატება, რომ ადამიანს „ესმის” ფანტომური ბგერები, რომლებიც სხეულის შიგნით წარმოიშობა და არა გარეთ. ტინიტუსის ეფექტი უფრო შემაწუხებელია წყნარ გარემოში, რადგან ყურადღების სხვა რამეზე გადატანა ვერ ხერხდება. ამ ხმაურს ფოთლების შრიალსაც ამსგავსებენ, ზღვის ტალღების ხმასაც, ჭრიჭინას ჭრიჭინსაც… მისი ხანგრძლივობაც სხვადასხვანაირია: ზოგჯერ ხანმოკლეა, ზოგჯერ – ხანგრძლივი, ზოგჯერ კი მუდმივი. არსებობს გადაღლის ტინიტუსიც, რომელიც ფუნქციური ხასიათისაა. ტინიტუსი გვხვდება ყველა ასაკში. სასმენი სისტემა განსაზღვრულ გარემოში თვითონვე ახდენს ფანტომური ბგერების გენერირებას, ანუ სასმენი ნეირონები მაღალი აქტივობის მდგომარეობაში იმყოფებიან და ტვინს არარსებული ბგერების შესახებ აწვდიან ინფორმაციას. ყურებში ხმაური ირიბად მიგვანიშნებს ნერვული სისტემის მდგომარეობის გაუარესებაზე. სტრესი ტინიტუსის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მიზეზია.

ჰოლანდიელი მხატვრის ვინსენტ ვან გოგის მიერ ყურის მოჭრისა და მისი დიაგნოზის შესახებ უამრავი ვერსია არსებობს. 1979 წელს პირველად გაჩნდა მოსაზრება მხატვრის მენიერით დაავადების შესახებ. ამ დაავადების დროს, როგორც წესი, თავს იჩენს ძლიერი თავბრუხვევა და გაუსაძლისი ხმაური ყურებში (ტინიტუსი). ამით ხსნიან ექიმები და ბიოგრაფები ვინსენტის მიერ ყურის მოკვეთას ნერვული აფეთქების ფონზე.

ვან გოგის „სკამი”, ნახატის მთავარი პერსონაჟი. არაცოცხალი, როგორც ცოცხალის სიმბოლო. მატერიალურ სამყაროში დატოვებული კვალი. ჩვენ კი იმედი დავიტოვოთ, რომ „მხატვრის სიცოცხლე მის სურათებში გაგრძელდება”.
სმენის პრობლემა ლუდვიგ ვან ბეთჰოვენს 28 წლიდან შეექმნა, 45 წლის ასაკში კი, 1815 წლის შემოდგომაზე, სრულიად დაკარგა ყურთასმენა. ვერსია აქაც უამრავია. ერთ-ერთ წერილში ლუდვიგი წერს: „ყურებში დღედაღამ უწყვეტად ჩამესმის ხმაური და გუგუნი”. ბეთჰოვენმა თავისი საუკეთესო ნაწარმოებები დაქვეითებული სმენისა (1814 წლამდე) და სრული სიყრუის (1814-16 წლიდან) პერიოდებში შექმნა. ესენია: მე-14 სონატა cis-moll („მთვარის სონატა”), მე-3 სიმფონია Es-dur op. 55 („გმირული”), მოგვიანებით – სონატები 21-ე (C-dur Op. 53, „ავრორა”) და 23-ე (f-moll, Op.57, „აპასიონატა”), ოპერა „ფიდელიო” (Op.72), მე-5 სიმფონია (c-moll, Op.67), ხოლო გარდაცვალებამდე ორი წლით ადრე, სრულიად ყრუმ – თავისი შემოქმედების მწვერვალი, გენიალური მე-9 სიმფონია – D-moll op. 125.

მკურნალი ექიმი მარაჟი წერს: „ბეთჰოვენს ყურის ამნეზია რომ ჰქონოდა, ანუ ჩაძირული ყოფილიყო „სმენით ღამეში”, სავარაუდოდ, ის 1801 წლიდან ვერც ერთ ნაწარმოებს ვერ დაწერდა, მაგრამ მისი ლაბირინთული წარმოშობის სიყრუე იმ განსაკუთრებულობას წარმოადგენდა, რაც მის სასმენ ცენტრებს მუდმივად აქტიურ, აღზნებულ მდგომარეობაში ამყოფებდა”.

ადამიანებს, რომლებსაც ლაბირინთი აქვთ დაავადებული, არცთუ იშვიათად ესმით მუსიკა, თუმცა ვერ იმახსოვრებენ მას, შესაბამისად, არც გამეორება შეუძლიათ. კომპოზიტორს კი ჯაჭვური მეხსიერება ჰქონდა, რაც საშუალებას აძლევდა, მუსიკა წარმოსახვით დაემახსოვრებინა. ბეთჰოვენმა ტრაგიკული სიტუაციიდან ნაწილობრივ იპოვა გამოსავალი – „ტვინში დაწერილი” მუსიკის გამეორებას ფორტეპიანოზე სპეციალური “რეზონატორით” ახერხებდა. ბგერების ამოსაცნობად სადირიჟორო ჯოხის ერთ ბოლოს კბილებით იჭერდა, ხოლო მეორეს ფორტეპიანოს თავსახურის ქვეშ ათავსებდა. საკრავის კორპუსიდან ბგერები ჯოხის გავლით კბილებს გადაეცემოდა, კბილებიდან – ყბას და შემდეგ – თავის ქალას ძვლებს, ქალას ძვლებიდან კი ბგერითი რხევები შუა ყურში ვიბრირებდა. 

მე-9 სიმფონია D-moll op. 125. ფინალი. სადირიჟორო პულტთანაა ლეონარდ სლატკინი

„ოდა სიხარულს” (მე-9 სიმფონიიდან). ასრულებს დევიდ გარეტი

„ოდა სიხარულს” Peter Sarik Trio-ს შესრულებით

ჩვენი
სასმენი ორგანო განუწყვეტლივ მუშაობს, ხოლო ისვენებს მხოლოდ უვნებელი ფონური ხმაურის
პირობებში. საინტერესოა, რომ თუ ადამიანთა უმეტესობა ხმაურისგან იზოლირებულ, აბსოლუტურად
ჩუმ გარემოში აღმოჩნდა, იდეალური სიჩუმის მიუხედავად, მისი სასმენი ორგანო ხმაურს მაინც
გაიგონებს. ყურის თვისებაა, მისი მგრძნობელობა იქამდე გამახვილდეს, სანამ არ მოიპოვებს
რაიმე სიგნალს. ასე რომ, ჩვენი ზემგრძნობიარე სმენა შინაგანი ნერვული ინფორმაციის,
ტვინის ხმაურის შემგროვებელია. გამოდის, რომ იდეალური სიჩუმის გარემოში სმენა ტვინის
ხმაურსღა ეჭიდება. ეს კი იმის მანიშნებელია, რომ ჩვენი ცენტრალური ნერვული სისტემა
სიმშვიდის მდგომარეობაშიც კი „მუდმივ საბრძოლო მზადყოფნაშია”. საგანგებო მდგომარეობაში
მყოფი ჩვენი არაცნობიერი მაშინაც კი რეაგირებს საფრთხეზე, როცა დარწმუნებულნი ვართ,
რომ არაფერი გვემუქრება.

ადრენალინი ჰორმონია, რომელსაც ნერვული სისტემა ამ მდგომარეობამდე
მიჰყავს. ის ჩვენს ყურთასმენას ზეფრთხილს ხდის.
სწორედ ადრენალინის მაღალი დონე მიანიშნებს საგანგებო მდგომარეობაზე, როცა გული სწრაფად
იწყებს ფეთქვას, მოთხოვნა ჟანგბადზე იმატებს და გრძნობები ყურებში ხმაურის წარმოქმნამდეც
კი იძაბება. ასეთი ადრენალინ-სტრესული რეაქცია გადარჩენის მექანიზმის მნიშვნელოვანი
ელემენტია. ის ჩვენს ნერვულ სისტემაშია ფორმირებული. საფრთხის შემთხვევაში არ გვცალია
იმაზე ფიქრისთვის, როგორ მოვიქცეთ – ავტომატურად გადავდივართ ავარიულ რეჟიმში და ვრთავთ
ე.წ. „ბრძოლის ან გაქცევის” რეაქციას. ყურებში ხმაური სწორედ ამგვარ რეაქციასთან არის
დაკავშირებული. თუ შევძელით ადრენალინის დონის დაწევა, ხმაურის შემცირებასაც შევძლებთ.
ყურებში ხმაური გვამცნობს, რომ ნერვული სისტემა ძალზე აღგზნებულია, ე.ი. რაღაც მიზეზით
ჩვენში განგაშის ზარი რეკავს. აღმოვფხვრათ მიზეზი და ზარიც შეწყვეტს რეკვას. დავმშვიდდეთ.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი