დანტე ალიგიერმა, ბეატრიჩეს სიყვარულით სამოთხისკენ გზაგაკვალულმა, იხილა თვალისმომჭრელად გაკაშკაშებული წრე, დისკო სინათლისა და მის „უფსკრულებში“ შეიცნო, „ვით უერთდება სიყვარულის წრეს, რომელიც სამყაროს კავშირებს შორის მოიპოვება გათიშული ათასნაირად“, ის „ჭვრეტდა არსთა რაობას“, რომლის სიტყვებით გადმოცემა მხოლოდ მისი „მკრთალი ჩრდილია“:
„ძალი მოაკლდა ფანტაზიას ჩემსას ანაზდად,
მაგრამ წადილი, ნებისყოფა ჩემი შეირხა,
როგორც ბორბალი, სიყვარულით მძლავრად დაძრული,
იმ სიყვარულით, რაც აბრუნებს მზეს და ვარსკვლავებს“.
ამ სტრიქონებით სრულდება „ღვთაებრივი კომედია“. ეს სინათლის ჩქერი თითქოს მკითხველის გულშიც ჩაიღვრება და ფიქრებს ნაზი შლეიფივით გაჰყვება.
ამგვარი სინათლის განცდა ჩნდება მარგერიტ იურსენარის მოთხრობის, „მერცხლების ღვთისმშობლის“ წაკითხვისას. ავტორს სურს, მკითხველმა შეიგრძნოს სამყაროს ერთიანობა, რომელიც წარმავალ, ხანმოკლე, მატერიალურსა და რაციონალურ სამყაროში დაშლილ-დანაწევრებულია. ამიტომაც ამ და სხვა ნაწარმოებებშიც ის ცდილობს, ადამიანი გაახედოს საგანთა და მოვლენათა მიღმა, მისტიკურსა და მეტაფიზიკურს მიაახლოს და დაარწმუნოს, რომ, რასაც ჩვეულებრივი თვალებით ვხედავთ, ყველაფერი არ არის, რომ არსებობს იდუმალი განზომილებები, რომლებშიც ადამიანი ფიქრით, რწმენით, წარმოსახვით, მხატვრული სიტყვის ძალით შეაღწევს, რომ სამყაროში ყოველივე უცნაურად არის ერთმანეთთან დაკავშირებული, რომ ადამიანიც ამ მთელის განუყოფელი ნაწილია.
ამ მოთხრობაშიც მწერალი სიყვარულს წარმოაჩენს, როგორც გარდამქმნელ ძალას, რომელსაც შეუძლია წყვდიადი გაანათოს, ბოროტება სიკეთედ გადააქციოს. იტალიელი წმინდანი ფრანჩესკო ასიზელი გვახსენდება, რომელიც ფრინველებს, ცხოველებსა და ბუნების ყველა შვილს ისევე უქადაგებდა, როგორც ადამიანებს. უნებურად გაგახსენდება ვაჟას მინდიას სიტყვებიც:
„რაც კი რამ დაუბადია
უფალს სულიერ-უსულო,
ყველასაც თურმე ენა აქვს,
არა ყოფილა ურჯულო“ („გველისმჭამელი“).
ამიტომაც მიიჩნევდა გრიგოლ რობაქიძე მინდიას მის სულიერ მონათესავედ: „მინდია იგივ ფრანსიზ ასიზელია, მხოლოდ საქართველოს მთებში აღმოცენებული, როგორც იშვიათი ყვავილი“ („ერის სული და შემოქმედება“).
სიყვარულმოკლებულ სამყაროში ადამიანებს დროდადრო ეცხადებიან წმინდანები და ღვთისკენ მიმავალ ჭეშმარიტ გზას უჩვენებენ. ღვთისმშობლის არაერთი სახე გვახსენდება მხატვრული ნაწარმოებებიდან, რომლებშიც იგი პერსონაჟებს განსაცდელის ჟამს ევლინება და დაბრკოლებათა გადალახვაში ეხმარება. უჩვეულო და შთამბეჭდავია მისი „გამოცხადება“ ამ მოთხრობაშიც. მარგერიტ იურსენარი გვიხატავს კუშტსა და პირქუშ ბერ თერაპიონს, რომელმაც „ეგვიპტეში მკვდრეთით აღადგინა მუმიები და სახარება უქადაგა მათ“; მას ერთადერთი საფიქრალი და მიზანი აქვს, ქვეყნიერება საცდურისგან იხსნას. საცდური კი უამრავია, მათ შორის, წარმართულ-მითოლოგიური წარმოდგენები წმინდა ხეების, ქაჯების, ფერიებისა თუ ალქაჯების შესახებ. მან ერთი უბრალო, ლამაზი სოფლის განაპირას გამართა ქოხი, რათა სოფლელთა სულები წარმწყმედი წარმოდგენებისაგან გაეთავისუფლებინა. განსაკუთრებით კი, ნიმფები აღელვებდნენ: „სოფლის ბიჭები კორომში შერბოდნენ, უნდოდათ თვალი შეევლოთ აქატისთვალება ასულებისთვის, რომლებიც ძირათი და ველური თაფლით საზრდოობდნენ. ყველგან იყვნენ ისინი, ამ ხრიოკი და მწირი მიწის ასულები, ყველგან! ხან ნისლივით იფანტებოდნენ, ხან კი უეცრად ნამდვილ სახეს იღებდნენ, ხორცს ისხამდნენ. წყაროსთან, თიხნარში, ნახულობდნენ მათ ნაფეხურებს“. სოფლელებს სჯეროდათ, რომ ამ ნიმფებით მონუსხულ საქონელს მგელი ჭამდა, ბავშვები კი უფსკრულებში იჩეხებოდნენ, მაგრამ მაინც „ეთაყვანებოდნენ თითქმის უხილავ ნაზ ფერიებს“, აპატიებდნენ უკეთურებას და იოლად ივიწყებდნენ მათ ბოროტ ნამოქმედარს.
მოთხრობის დრამატურგია ამ ორი ძალის, ნიმფების, როგორც ბოროტებისა და ბერის, როგორც სიკეთის დაპირისპირებაში გამოიკვეთება. ამ ბრძოლაში ბერი კარგავს რწმენის მთავარ საყრდენს – სიყვარულს. ის, დაუძლეველი სიძულვილით შეპყრობილი, კორომთან სამლოცველოს ააგებს, ზედ იმ ადგილას, სადაც კლდე იყო გადახსნილი, თანაბარმკლავიანი ჯვარი აღმართა. ჯვარზე ქრისტე იყო გამოსახული. ნიმფებს მხოლოდ ღიმილის ენა გაეგებოდათ და შეშფოთებულნი უნდა უკუქცეულიყვნენ წამებულის ხილვაზე“. მათი შვება მხოლოდ ძილი იყო: „მძინარე ნიმფები სიზმრად ხედავდნენ სამყაროს სიჭაბუკეს, ეზმანებოდათ ჟამი, როცა დედამიწა მხოლოდ ხეების, პირუტყვისა და ღმერთების სამკვიდრო იყო“. ბერი ფერიებს იმ ერთადერთ გზას ამოუქოლავს, რომლითაც გარეთ გამოდიოდნენ. ასე იმიტომ მოიქცა, რომ, მიუხედავად გამობრძმედილი ნებისყოფისა, „ნიმფები მაინც ახერხებდნენ მის ცდუნებას, რადგან მათ შემყურე ბერს ღვთის სიბრძნე ეეჭვებოდა, რად შექმნა ეს უმაქნისი, მავნე არსებანიო, – ფიქრობდა და შესაქმე ღვთის თავშესაქცევ ავ ოინად ესახებოდა“.
მწერალი ხატავს, ერთი მხრივ, გამარჯვებულ ბერს, მეორე მხრივ კი, დამარცხებულ მშვენიერ ნიმფებს, რომელთა არსებობის „გამართლებას“ ვერ ჩასწვდა ბერი. „მზის პირველი სხივები მიადგა გამოქვაბულის ზღურბლს. ის საცოდავები, ჩვეულებისამებრ, სწორედ ამ დროს წამოიშლებოდნენ ხოლმე და იქვე, ხეთა ფოთლებიდან ცვარს ისრუტავდნენ. ახლა კი ქვითინებდნენ დატყვევებულები, შველას ითხოვდნენ, ოღონდ აქედან გაგვაღწევინეო და ალალად აღუთქვამდნენ ბერს სიყვარულს“. საგულისხმოა, რომ ბერის არსებაში, როგორც ჩვეულებრივ მოკვდავებს სჩვევიათ, გვერდიგვერდ, განუყოფლად იყო სინაზე და სისასტიკე: „ბერი გულმოწყალე იყო. წუხდა, უნებურად ფეხით მღილს თუ გასრესდა, ან მისი ძაძის შეხებაზე ყვავილი თუ ღეროში გადატყდებოდა“, ნიმფების საცხოვრისს კი ასპიტთა ბუდესავით ანადგურებდა.
მწერალი არაჩვეულებრივი სიმძაფრით წარმოაჩენს, როგორ ერწყმის საღამოს ბინდბუნდს ორი განსხვავებული ხმა: ბერის ლოცვა და ნიმფათა მომაკვდავი ხროტინი. სწორედ ამ დრამატულ ვითარებაში გამოჩნდება თალხით მოსილი, დინჯად, დარბაისლურად, თითქოს „არსაითკენ მიმავალი“ უცხო ქალი, რომელიც „ნაზი იყო მოწეული მტევანივით, სურნელოვანი ყვავილივით“. როცა ბერი ჰკითხავს, საიდან მოდიხარო, ის პოეტურად და მრავალმნიშვნელოვნად უპასუხებს: „დილასავით… აღმოსავლეთიდან“.
ბერი თავის საღვთო საქმის შესახებ აუწყებს, გრძნობს, რომ ღვთისმშობელი გამოეცხადა შემწედ, ამიტომ თავმომწონედ აუწყებს, როგორ ხოცავს ნიმფებს და შექებას მოელის, თუმცა ღვთისმშობელი მკაცრად დაელაპარაკება და მის სიტყვებში წარმოჩნდება ღვთის ამოუცნობი განგებულება: „კი მაგრამ, ვინ გითხრა, რომ წყალობა ღვთისა არ ერგება ნიმფებს, ასევე – შვლების ჯოგსა თუ თხათა არვეს?! – შეეპასუხა ქალი. – ნუთუ არ იცი, რომ შესაქმის ჟამს ღმერთს დაავიწყდა ზოგი ანგელოზისთვის ფრთების ბოძება. ისინი მიწაზე ჩამოცვივდნენ, ხევებში ჩაიბუდეს, ნიმფებისა და პანების მოდგმას მისცეს დასაბამი; სხვები მთას შეეხიზნნენ და ოლიმპიელ ღმერთებად იქცნენ. ნუ დრტვინავ წარმართივით, შემოქმედისაგან მივიწყებული არსებანი ნუ გაშინებენ, საქმენი უფლისანი ნუ აღგაშფოთებენ, მადლი შესწირე ღმერთს დიანას და აპოლონის შექმნისთვისაც“.
ღვთისმშობელი ბერს სხვა გზას სთავაზობს, რათა „ნიმფებიც გადარჩნენ“ და „მრევლიც ცხონდეს“. შთამბეჭდავია მოთხრობის ფინალური ეპიზოდი, რომელიც კიდევ ერთხელ მოწმობს სიყვარულის ძალას, რომელსაც ყოველივეს გარდაქმნა, შეცვლა, მეტამორფოზა ძალუძს ისე, რომ სამყარომ არ დაკარგოს მშვენიერება და სიკეთე. ღვთისმშობელი გამომწყვდეულ დასახოცად განწირულ ნიმფებთან შევიდა და დაელაპარაკა: „უცნაურ ენაზე, ფრინველთა და ანგელოზთა ენაზე“. მოთხრობის ფინალიდან კი ისეთი დიდი სინათლე მოიფრქვევა, რომელიც მხოლოდ უშურველ ღვთაებრივ სიყვარულს ახლავს: ნიმფებმა ფერი იცვალეს, მერცხლებად „აიჭრნენ მწუხრის ცაში. ფრთებითა და ნისკარტით ამოუცნობ ნიშნებს ხაზავდნენ“. „მარიამი დაადგა იმ ბილიკს, არსაით მიმავალს. გზაწვრილი წყდება თუ არა, როდი აფიქრებს მას, ვისაც ზეცის გზებზე სვლა ხელეწიფება“. ასე გადაიქცა თერაპიონ ბერის საყდარი მერცხალთა თავშესაფრად, მათი ბუდეების საუკეთესო ადგილად: „ისინი ყოველ წელს ბრუნდებიან, მოფრინავენ და იბუდებენ ეკლესიაში. ბარტყების დაზრდაზე, თავიანთი ბუდეების, თიხის პაწია სახლების, შემტკიცებაზე ზრუნავენ. თერაპიონ ბერი ლოცვას შეწყვეტს ხოლმე და შეხარის მათ სიყვარულს, მათ სილაღეს“. ამის წარმოსახვისას კი მკითხველი გრძნობს სამოთხისეულ სიმშვიდეს, „ხედავს“ გზას, რომელსაც მერცხლების ღვთისმშობელი მიუყვება.
მარგერიტ იურსენარის მოთხრობების ფერი, სურნელი და მუსიკა, რომლებსაც მისი მხატვრული სამყაროს შეხვედრისას შეიგრძნობ, ერთხელ წაკითხვისთანავე სამუდამოდ დაგრჩება შთაბეჭდილებაში.
